معرفی کتاب « جولیوس قیصر »، نوشته ویلیام شکسپیر

سخن مترجم

بر خوانندگان ترجمهٔ آثار شکسپیر پوشیده نیست که زبان این شاعر و درام نویس توانای سده‌های شانزدهم و هفدهم میلادی با انگلیسی این روزگار تفاوت نمایان دارد؛ وامروزه حتا بسیاری از آنان که زبان مادری‌شان انگلیسی‌ست در دریافت درست جمله‌ها و عبارات او دشواری دارند. چندی‌ست در کشورهای انگلیسی زبان، آثار شکسپیر را همراه با بخشی که ویژهٔ روشن‌گری‌های متن است منتشر می‌کنند تا دریافت سطر به سطر متن برای هر خواننده‌یی آسان شود؛ زیرا بسیاری از واژه‌های رایجِ زمان شکسپیر اکنون از سکه افتاده و جایی در انگلیسی نوین ندارند و برخی واژه‌ها که هنوز در انگلیسی کنونی بر سر زبان‌های‌اند، در زمان شکسپیر معنای دیگری داشته‌اند؛ برای نمونه: واژهٔ ecstasy که در انگلیسی امروز اوج لذت و سرمستی معنا می‌دهد، شکسپیر آن را به مفهوم جنون به کاربرده است. شماری از ویراست‌های نوین نوشته‌های شکسپیر واژه نامه‌یی هم ویژهٔ واژه‌های کهن معنای متن دارند. ‌

‌ با این مقدمه خود آشکار می شود که شایسته نیست نوشته‌های شکسپیر را با نثر روزنامه‌یی امروزی ترجمه کرد. تاکنون بیشتر گزارندگان آثار این درام نویس برای ترجمه‌شان نثری فاخر را برگزیده‌اند، و این ترجمه نیز به دور از آن آیین نیست؛ با این همه در گزینش واژه‌ها به گوش‌آشنا بودن آن‌ها اهمیتی بیش داده‌ام زیرا که این بازی نخست برای تماشا نوشته شده و فرض برآن بوده که تماشاگر معنای بیشینهٔ واژه‌ها، اگر نه همهٔ آن‌ها را، با یک‌بار شنیدن دریابد.

‌ شکسپیر بازی‌های خود را نه به نثر که بیش‌تر به شعر بی‌قافیه یا آزاد (۱) نوشته و این شعر را در خدمت گفت‌وشنود پادشاهان و سالاران و شاهزادگان و ادب آموختگان گذاشته است؛ نثر را، کم‌تر به کار می‌گیرد و معمولا برای صحنه‌هایی می‌گذارد که زبان فخیم شعر با آن سازگار نیست، مانند صحنه‌هایی که خدمتکاران، مردم عادی و دلقک‌ها در آن حضور دارند. اشعار مقفا نیز در بازی‌های شکسپیر به چشم می‌آیند؛ برای نمونه: هر صحنهٔ بیش‌تر بازی‌های او با دو مصرع مقفا به پایان می‌رسد ــ رسمی که در عاشقانه‌هایش (۲) نیز به چشم می‌آیدــ اما او، همهٔ صحنهٔ طولانی “نمایش در نمایش” تراژدی هملت را به شعر مقفا نوشته است تا فضای آن از فضای نمایش اصلی یک‌سره جدا باشد.

شکسپیر این شعر آزاد را در بحر پنج گامی نوشته است (۳). بحر پنج گامی دارای ده هجاست (شاید از آن‌جا که که هر گام با دو ضرب به انجام می‌رسد: گذاشتن یک پا، و برداشتن دیگری.) این ده هجا سازندهٔ یک مصرع‌اند و شکسپیر این مصرع‌ها را به تمام جواهرات صنایع لفظی آراسته است. گاه به راه ایجاز رفته، و در واژه‌های اندک، معانی بسیار گنجانده و از این رهگذر به برخی از مصرع‌های خود چندین لایهٔ معنایی نیز داده است. ‌ این شعر شکسپیر به رغم نداشتن قافیه دارای وزن است و وجود وزن به یاد سپردن آن را برای بازیگران آسان می‌کند. بی‌گمان این ویژگی‌ها، و ویژگی‌های دیگر شعری مانند: وزن شعر، بحر شعر، جناس‌ها، ایهام‌ها، و برخی دیگر آرایه‌های کلامی، قابل ترجمه به زبان دیگر نیستند و آنچه به زبان دیگر راه می‌یابد بیش‌تر لایهٔ بالایی شعر است که از گذر گفت‌وگو، داستان را به پیش می‌برد و روح شخصیت‌های داستان را بازمی‌تاباند. با این همه در همین انتقال هم دنیایی احساس وشگفتی جای می‌گیرد و جای آن می‌ماند که خوانندگان ترجمه هم شکسپیر را از نوابغ دنیای ادب و نمایش بشناسند. ‌

تا آن‌جا که می‌دانم هر یک از بازی‌های بزرگ شکسپیر را تاکنون چندین مترجم به پارسی برگردانده‌اند. این رَوَند، گواه محبوبیت این بازی نویس بزرگ در ایران و علاقهٔ ایرانیان به خواندن بازی‌های اوست؛ و از آن‌جا که نهال برومند زبان همراه با زمستان و بهار زندگی نسل به نسل گویندگانش برگریزان‌ها و شکوفه‌بستن‌های بسیار تجربه می‌کند، شاید توجیه پذیر باشد که هرچندی به چند ترجمه‌یی نو از این بازی‌ها که همسوتر با پسند ادبی زمانه است در دسترس دوستاران قرار گیرد.

پس از ترجمه‌های هملت و هنری پنجم، برگردان جولیوس قیصر سومین ترجمهٔ من از بازی‌های شکسپیر است، و این ترجمه‌ها وام‌دار ترغیب علیرضا رئیس دانا مدیر و موسس بنگاه انتشارات نگاه است که با نوید چاپ آن‌ها سه سال از اوقات بیکاری مرا در شهر کنبرای استرالیا هدفمند کرد. اگر عمری باشد بازی‌های دیگری را نیز از شکسپیر ترجمه خواهم کرد، اما در همین جا باید به یاد آورم که این ترجمه‌ها نشان شکسپیرشناسی من نیستند که به یاری روشنگری ویراستاران معتبر انگلیسی و آمریکایی در این میدان گامی برمی‌دارم.

اساس این ترجمه برگرداندن مصرع به مصرع کار شکسپیر است و هر سطر فارسی را به جای یک مصرع انگلیسی می‌بینید. در متن انگلیسی همهٔ مصراع‌ها از اول تا پایان هر صحنه شماره گذاری شده‌اند، و با آغاز هر صحنه شماره‌گذاری از نو آغاز می‌شود؛ این شیوهٔ شماره‌گذاری در ترجمه نیز به کار رفته و کوشش شده است که شماره‌های سطور ترجمه با شمارهٔ مصراع‌های متن یک‌سان باشد تا سنجش ترجمه با متن انگلیسی برای دوستاران آسان شود.‌

در این کتاب متن بازی را از دو ویراست آکسفورد و پنگویین ترجمه کرده‌ام (۴)، بخش‌های:

– درآمد،

– شکسپیر و پلوتارک،

– کسان مهم این بازی،

– نکات تاریخی،

و چکیدهٔ صحنه‌ها را که پیش از هر صحنه با فونتی متفاوت می‌آید از نسخهٔ ویراست آکسفورد گرفته‌ام،

در شناخت شکسپیر، از نسخهٔ ویراست پنگوئن ترجمه شده، و دوران الیزابت و تماشاخانه برداشتی‌ست از مقدمهٔ بازی رومئو و ژولیت، نشر بنگاه پنگویین، ۱۹۵۹. نوشته‌های درون [قلاب] و پانوشت‌هایی که با نشان م. همراهند از مترجم و دیگر پانوشت‌ها، روشنگری ویراستاران نسخه‌های انگلیسی اند. در این ترجمه مناسب دیدم که در برابر واژهٔ ‌citizen‌ واژهٔ کهن “شهرگان ” را بگذارم که به معنای شهر نشین و در تقابل با دهگان به کار می‌رفته‌است (۵). و نیز، در سرتاسر متن بازی در برابر واژهٔ «‌thou‌» و حالات صرفی آن، «تو» و حالات صرفیش را آورده و هرجا که «‌you‌» بوده آن را به حالت احترام آمیز «شما» و دیگر حالت‌هایش ترجمه کرده‌ام. ‌

ابوالحسن تهامی

۱. blank verse

۲. Sonnets

۳. ‌iambic pentameter ‌

۴. ‌Julius Caesar edited by Norman Sanders, Penguin Books, first edition, 1967, second Edition, 2005‌, ‌

and Julius Caesar edited by: Roma Gill, Oxford Shakespeare, 1995.

۵. نگاه کنید به فرهنگ سخن، ذیل شهر.

۶. برگرفته از مقدمهٔ کلیهٔ آثار شکسپیر نوشتهٔ استانلی ولز، انتشارات پنگوئن ۲۰۱۰

۷. Stratford- upon-Avon

۸. Mary Arden

۹.Cicero خطیب رومی

۱۰. Quintilian – خطیب رومی

۱۱. Titus Andronicus, The Comedy of Errors.

۱۲. Venus and Adonis- The Rape of Lucrece

۱۳. The Tempest- Cymbeline

۱۴. Iambic Pentameter

۱۵. Rhetorical devices

۱۶. allitration

۱۷. Love’s Labour’s lost- A Midsummr Night’s Dream

۱۸. Psychological Realism، یا داستان روان‌شناختی، داستانی که به درون‌کاوی شخصیت‌ها بیش بها می‌دهد.

۱۹. Anne Hathaway

۲۰. Hamnet – Judith

۲۱. Green’s Groatsworth of Wit

۲۲. Henry Wriothesly, Earl of Southhampton

۲۳. Great plgue of London,1665 – 1666.

۲۴. Chamberlain’s Men

۲۵. Rosalind- As You Like it, Desdemona- Othello, Cleopatra, Juliet

۲۶. “پوش” (پوشندهٔ جامه)، این اصطلاح را از سنت تئاتر روحوضی تهران به معنای اجراکنندهٔ نقش وام گرفته‌ام. شاه پوش= اجراکنندهٔ نقش شاه، حاجی پوش= اجراکنندهٔ نقش حاجی.) ‌

۲۷. Globe

۲۸. Thomas Nashe

۲۹. George Peele

۳۰. George Wilkind

۳۱. Pericles

۳۲. Thomas Middleton

۳۳. Timon of Athens

۳۴. John Flethcher

۳۵. Cardenio

۳۶. New Place

۳۷. Shylock

۳۸. Measure for Measure

۳۹. Holinshed’s Chronlcle

کتاب جولیوس قیصر
نسخه نمونه
نویسنده : ویلیام شکسپیر
مترجم : ابوالحسن تهامی‌
انتشارات نگاه
تعداد صفحات: ۲۴۷ صفحه