چه چیزهایی می‌توانند باعث بزرگی، ورم و اتساع قابل توجه شکم شوند؟ تشخیص‌های احتمالی، روش‌های تشخیصی و درمان
ورم و اتساع شکم به‌خصوص در مورد بسیاری از مراجعان و بیماران ایرانی، بیشتر موارد به سادگی مربوط می‌شود به چاقی و اضافه‌وزن! بسیاری از مردم نمی‌توانند قبول کنند که به سبب بی‌تحرکی مزمن و اضافه بودن کالری دریافتی، نسبت به مصرفی، به تدریج دچار اضافه‌وزن و چاقی قابل توجه شده‌اند. به همین سبب بزرگی شکم خود را منتسب به چیزهایی مانند نفخ و باد شکم می‌کنند و برنامه‌های تغذیه‌ای مناسب و تغییر سبک زندگی را پذیرا نمی‌شوند.
اما مواردی از تورم شکم هم هستند که نه به خاطر چاقی و نه به خاطر نفخ ناگهانی ایجاد می‌شوند و باید حتما بررسی شوند.
وجود شکم واضح و بزرگ (potbelly) در نوزادان و بچه‌های کوچک، طبیعی است. بزرگ‌شدگی پاتولوژیک یا ناشی از بیماری شکم، شکایت نسبتاً شایعی است که می‌تواند در اثر کاهش تون عضلات دیواره شکمی یا افزایش محتویات شکمی (گاز، مایع یا جامد) ایجاد شود.
باید جهت رد تشخیص‌های جدی و تهدیدکننده حیات و نیز تشخیص موارد طبیعی مثل بلع هوا یا پرخوری و جلوگیری از انجام تست‌های غیرضروری، ارزیابی کامل و دقیقی از شکایت بیمار صورت گیرد.
توجه داشته باشید که بروز حاد تورم و اتساع شکمی، علامتی است که باید حتما جدی گرفته شود، به ویژه هنگامی که با دیگر نشانه‌های نگران‌کننده (مثل استفراغ صفراوی) همراه باشد یا علائمی مثل حساسیت و درد شکن (ریباندتندرنس) و یا شواهدی از خونریزی دستگاه گوارش وجود داشته باشد.
بررسی تشخیصی و اقدامات اولیه
شرح حال و معاینه فیزیکی
- شرح حالی که پزشک باید بگیرد شامل این موارد است:
زمان بروز، طول مدت، آخرین دفعه اجابت مزاج یا دفع گاز روده، علائم همراه (مثل افزایش وزن، نفخ و باد شکم، ریفلاکس یا برگشت اسید معده، اسهال، درد، یبوست)، علائم عمومی (مثل تب)، دوره قاعدگی قبلی و سابقه جنسی است.
- معاینه فیزیکی شامل معاینه کامل شکم، لمس جهت بررسی هرنی (فتق) یا توده، ارزیابی علائم سیروز و هیپرتانسیون پورت، تندرنس شکمی، آزمون موج مایع، معاینه لگن زنان و معاینه راست روده است.
اقدامات تشخیصی اولیه
- تست‌های آزمایشگاهی اولیه ممکن است شامل شمارش سلول‌های خونی CBC، کشت مدفوع، اقداماتی برای بررسی بیماری کبدی (تست‌های عملکرد کبدی، بررسی هپاتیت، بیوپسی کبدی) و تست حاملگی باشد.
- در مورد توده‌ها و تومورهای مشکوک، ممکن است بیوپسی (نمونه‌برداری) لازم باشد.
- عکس ساده شکم (درازکش و ایستاده) ممکن است انسداد روده‌ای (لوپ پروگزیمال روده‌ای متسع با سطح مایع- هوا)، یبوست، بلع هوا، یا فلج روده (ایلئوس پارالیتیک) را آشکار کند.
- CT شکمی و لگنی ممکن است کیست کاذب پانکراسی، توده‌های تخمدانی، سیروز و یا آنوریسم را آشکار کند.
- اولتراسوند شکمی و لگنی ممکن است توده تخمدانی، آسیت، بیماری کبدی و یا حاملگی را آشکار کند.
- پاراسنتز (نمونه‌برداری از مایع شکم) در پریتونیت خودبه‌خودی باکتریال و آسیت بدخیم، تشخیصی است و ممکن است باعث بهبودی علامتی شود.
- کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی ممکن است جهت رد بیماری روده بزرگ و راست‌روده (کولورکتال) ضروری باشد.
اقدامات درمانی اولیه
- تعیین، درمان یا ارجاع بر اساس علل زمینه‌ساز صورت گیرد.
- کاهش فشار شکم (دکمپرسیون) از طریق لوله بینی- معده (NG) و استراحت روده‌ای ممکن است ضروری باشد. (مثل انسداد روده‌ای، پانکراتیت).
- در موارد یبوست، تجویز مسهل صورت می‌گیرد.
- آنتی‌بیوتیک در موارد پریتونیت خودبه‌خودی باکتریال
- بیماری کبدی زمینه‌ای را درمان و عوارض آن را کنترل کنید.
- در اتساع ناشی از بلع هوا، آگاه شدن می‌تواند موجب کنترل فردی شود؛ خوردن آهسته، پرهیز از نوشیدنی‌های کربنی، جویدن آدامس یا مکیدن آب‌نبات، نوشیدن از طریق نی یا جرعه‌جرعه نوشیدن نوشیدنی‌های داغ.
- رژیم غذایی را تغییر دهید یا مصرف شیر را در سندرم‌های سوءجذب کاهش دهید.
- سندرم روده تحریک‌پذیر با افزایش فیبر غذایی، کاهش اضطراب و ضد افسردگی‌ها درمان می‌شود.
- ارجاع به متخصص سرطان‌شناسی انکولوژی در مورد توده‌ها.
- ارجاع برای جراحی در مورد هرنی‌ها.
تشیخص افتراقی
انسداد مکانیکال روده‌ای
- چسبندگی ناشی از جراحی قبلی
- نئوپلاسم
- هرنی
- بیماری کرون
- آبسه‌ها
- ولولوس
- درهم فرورفتگی روده (Intussusception)
- توده مدفوعی
انسداد عملکردی روده‌ای
- فلج روده و حرکت نکردن آن (ایلئوس پارالیتیک) (مثلاً سپسیس، پس از جراحی)
- پس از جراحی شکمی
- اختلالات الکترولیتی (مثل کاهش پتاسیم خون یل هیپوکالمی، کاهش سدیم خون یا هیپوناترمی، کاهش منیزیوم خون یا هیپومنیزیمی، افزایش اوره خون یا یورمی)
- داروها (از قبیل نارکوتیک‌ها، آلفا و بتا بلاکرها، آنتی‌کولینرژیک‌ها، عوامل محرک روانی)
- عفونت ریه یا پنومونی لوب تحتانی
- عفونت خون یا سپسیس
- خونریزی یا هموراژی رتروپریتونئال
- شکستگی کمپرسیونی مهره‌ای
- سوراخ شدن یا پرفوراسیون روده
- فلج معده یا گاستروپارزی
- اتساع بسیار شدید یک قسمت از روده یا مگاکولون توکسیک
- اختلال حرکت/ انسداد کاذب کولون (سندرم Ogilvie)
برزگ‌شدگی کلیوی
- هیدرورنفروزیس
- سندرم اتصال میزنای- لگن
- اتساع مثانه
- کلیه‌های پلی‌کیستیک
آسیت
- هیپرتانسیون پورت (مثل سیروز)
- نارسایی احتقانی قلبی
- سندرم نفروتیک
- هیپوآلبومینمیا (کاهش آلبومین خون) (مثل سوءجذب، نارسایی کبدی)
- سرطانی که دست‌اندازی کرده باشد یا اصطلاحا متاستاز داده باشد (مثل کولون، تخمدان)
هپاتومگالی (بزرگی کبد)
- نارسایی احتقانی قلبی
- آمیلوئیدوزیس
- سندرم بود- کیاری
- بیماری ذخیره گلیکوژن
سایر علل
- تومورها (از قبیل سرطان تخمدان) یا کیست‌ها (مثل کیست کاذب پانکراسی)
- اسپلنومگالی (بزرگی طحال)
- یبوست/ گاز عملکردی
- پرخوری، چاقی
- عدم تحمل لاکتوز (پروتئین شیر)
- بلع هوا (عادت عصبی)
- سندرم روده تحریک‌پذیر
- لوکمی
- لنفوما
- آنوریسم شکمی
- حاملگی
- ترومای شکمی به همراه خونریزی داخل شکمی
- سندرم کمپارتمان شکمی
