یائسگی چیست؟ علائم و نشانه‌ها – شیوه‌های درمان و افزایش کیفیت زندگی

یائسگی (menopause)، پایان دوران باروری جنس‌مؤنث وهنگامی است که تخمدان‌ها رهاسازی تخمک را متوقف می‌کنند و هورمون‌های جنسی زنانه «استروژن» و «پروژسترون» به مقدار کمتر تولید می‌شوند. یائسگی با قطع دایمی قاعدگی مشخص می‌شود و به طور شایع، آن را دوران کلیماکتریک (climacteric) یعنی زمان بروز نشانگان تغییرات غدد درون ریز و تغییرات جسمی و روانی مخصوص جنس مؤنث می‌دانند. بنابر تعریف، هنگامی که خانمی به مدت یک‌سال پریود نشود، یائسگی روی داده است

بسیاری از خانم‌ها در سراسر دورهٔ انتقال به یائسگی دچار هیچ‌گونه ناراحتی نمی‌شوند ولی بعضی خانم‌ها از علایم ناراحت کننده‌ای مانند گرگرفتی و نوسان خلق و خو رنج می برند.

سن یائسگی معمولا از ۴۵ تا ۵۵ سالگی و یا ۴۸ تا ۵۱ سالگی ذکر می‌شود. یائسگی، بیماری و اختلال نیست، بلکه قسمتی از روند طبیعی زندگی به شمار می‌آید. لغت) menopause منوپوز (که در فارسی، «یائسگی» معنی شده، ریشه یونانی دارد و مرکب از «meno»(به معنی ماه) و «pausis» (به معنی قطع شدن) است و نشان دهنده توقف دایمی چرخه ماهیانه تناسلی جنس مؤنث، و در واقع، قطع پریود ماهیانه (یائسگی) است.

طی دوران انتقال به یائسگی، مقدار هورمون‌های استروژن و پروژسترون، بین حدود بالاتر و پایین تر از طبیعی نوسان می‌کند، زیرا وقتی مقدار استروژن بدن افت می‌کند، غده هیپوفیر (غده‌کوچکی که در قاعده مغزقرار دارد)، هورمون محرک فولیکول (FSH) بیشتری ترشح می‌کند تا تخمدان‌های رو به پسرفت را تحریک کند. سرانجام مقدار این هورمون ها در سطح جدید، ثابت می ماند.

علایم همراه با سطوح بالاتر از طبیعی هورمون‌ها (مانند پریودهای سنگین و حساس شدن پستان ها) همیشه در اثر فرا رسیدن یائسگی برطرف می‌شود. علایم ناشی از کاهش میزان هورمون‌ها (مانند گرگرفتگی و خشک شدن مهبل) ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها ادامه یابد. اکثر علایم یائسگی در اثر افزایش مقدار FSH و کاهش استروژن ایجاد می‌شود. در مواردی که یائسگی به شکل زودرس یا ناگهانی بروز می‌کند، (مثلاً به دنبال برداشتن تخمدان ها به وسیله جراحی تا تخریب آن‌ها از طریق شیمی درمانی یا رادیوتراپی)، علایم یائسگی به شکل شدیدتر تظاهر می‌یابد. معمولاًروند یائسگی بین یک تا پنج سال طول می‌کشد و پس از آن علایم یائسگی برطرف می‌شود.

سقوط مقدار استروژن، موجب کاهش تدریجی بافت استخوانی می‌شود. به طور طبیعی، با افزایش سن مقداری از بافت مزبور از دست می‌رود ولی در طول ۱۰ سال بعد از شروع یائسگی، کاهش استروژن، سرعت از دست رفتن بافت استخوان را افزایش می‌دهد و در نتیجه، احتمال بروز پوکی استخوان (استئوپورز) افزایش می‌یابد. پوکی استخوان می‌تواند موجب شکستن آن شود.

به نظر می‌رسد استروژن، ازاثر پیشگیرانه دربرابر پرفشاری‌خون و بیماری سرخرگ کرونر برخوردار است که این موضوع، احتمال کمتر ابتلای خانم‌ها به بیماری سرخرگ کروز درحوالی سن یائسگی را در مقایسه با آقایان توجیه می‌کند.

این اثر محافظتی استروژن درخانم‌ها تا حدود سن ۶۰ سالگی باقی می‌ماند و پس از آن، خطر بروز بیماری

سرخرگ کرونر در زن و مرد یکسان است.

در حوالی یائسگی، سیکل‌های قاعدگی بسیاری از زنان نامنظم می‌شود و ممکن است سایر علایم یائسگی ناشی از تغییر سطوح هورمونی، مانند نوسان خلق و خو و گرگرفتگی ایجاد شود. در اثر گرگرفتگی، صورت، قفسه سینه و بازوها قرمز و گرم می‌شوند. تعریق شدید، اغلب در هنگام شب بروز می‌کند. کاهش تمرکز، احساس اضطراب، پانیک (ترس شدید و نامعقول) یا افسردگی از اختلالات روحی دوران یائسگی به شمار می‌آیند. نازک شدن بافت‌ها (آتروفی) مهبل که ممکن است موجب ناراحتی شود، نزدیکی دردناک، کاهش میل جنسی، خشک شدن پوست، نازک شدن موها، ضعف مثانه و عفونت‌های دستگاه ادراری از دیگر علایم یائسگی هستند.

گاهی استعداد به یائسگی زودرس یا دیررس در بعضی از افراد فامیل دیده می‌شود که این موضوع، احتمال دخالت عوامل ژنتیکی را مطرح می‌کند.

سیگار کشیدن می‌تواند سن شروع یائسگی را کاهش دهد

هیچ یک از علایم یائسگی تا زمانی که ایجاد ناراحتی نکرده، نیاز به درمان ندارد.

فرد مبتلا به یائسگی چگونه می‌تواند به کاهش علایم آن کمک کند؟

با حفظ وزن در محدوده طبیعی

با مصرف مرتب دانه کتان و مقدار زیادی غذاهای حاوی سویا (مانند توفو) در رژیم غذایی

با عدم استعمال دخانیات

با ورزش منظم

با انجام تمرینات یوگا، آرام سازی، تنفس عمیق و سایر روش‌های مقابله با استرس

باخودداری از مصرف الکل، کافئین، غذاهای سرخ شده و پوشیدن لباس‌های نازک‌تر (در صورت امکان) در موارد وجود گر گرفتگی

با حفظ فعالیت جنسی منظم

درمان­های مرسوم:

از درمان جایگزینی هورمون (hormone replacement therapy; HRT) می‌توان برای بهبود کوتاه مدت علایم یائسگی و نیزپیشگیری از پوکی استخوان استفاده کرد. البته HRT فقط هنگامی برای پیشگیری از پوکی استخوان به کار می‌رود که سایر درمان‌ها مناسب نباشند زیرا خطرات درمان طولانی مدت با روش مزبور پیش از فواید آن است. معمولا HRT از استروژن و پروژسترون تشکیل می‌شود. مصرف استروژن صرف، می‌تواند خطر سرطان آندومتر ) لایه مفروش کننده رحم(را افزایش دهد ولی چنان‌چه پروژسترون نیز همراه با استروژن مصرف شود این خطر از بین می‌رود. خانم هایی که رحمشان با عمل جراحی برداشته شده می‌توانند فقط از استروژن استفاده کنند. پروژسترون‌ها را می‌توان به تنهایی و به منظور درمان گرگرفتگی و تعریق شبانه مصرف نمود.

HRT به شکل های مختلف، شامل قرص، برچسب پوستی، ژل و ایمپلنت (که تحت بی‌حسی موضعی در زیر پوست کاشته می شود) در دسترس قرار دارد. در صورت استفاده از ژل، ایمپلنت و بعضی برچسب های پوستی باید پروژسترون خوراکی نیز مصرف نمود.

استفاده از HRT با قرار دادن قرص یا حلقه‌های مخصوص داخل مهبلی نیز امکان پذیر است که این کار به طور کوتاه مدت و به منظور درمان آتروفی نازک شدن مهبل صورت می‌گیرد. در صورت نیاز به درمان طولانی، باید از پروژسترون‌های خوراکی نیز استفاده نمود تا احتمال بروز سرطان رحم از بین برود.

استفاده طولانی از HRT با افزایش احتمال بروز سرطان پستان، آندومتر و تخمدان همراه است و نیز خطر ایجاد سکته مغزی یا ایجاد لخته خون در سیاهرگ (معمولاً در ساق پا) را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر نشان داده شده است که HRT تا حدودی فرد را در برابر ابتلا به سرطان روده محافظت می‌کند. داروی تیبولون از آثار استروژنی و پروژسترونی و نیز اثر خفیف تستوسترون مانند برخوردار است (تستوسترون، نوعی هورمون مردانه است) این دارو نه تنها گرگرفتگی و تعریق شبانه را کاهش می‌دهد بلکه می‌تواند میل جنسی را بیشتر کند.

از بعضی داروهای دیگر، (از جمله آنتی بیوتیک‌ها که برای درمان عفونت‌های ادراری تجویز می‌شوند) می‌توان در موارد خاصی استفاده کرد.

حمایت عاطفی و در بعضی خانم‌ها، مشاوره درمانی برای مقابله با اضطراب و افسردگی دوران یائسگی مفید واقع می شود. در برخی موارد استفاده از داروهای ضد افسردگی نیز مناسب است.

احتیاط:

HRT و سایر داروهای مورد استفاده در یائسگی ممکن است با عوارض جانبی همراه باشند. در این باره با پزشک مشورت نمایید.

درمان تغذیه‌ای:

مصرف غذاهای سرشار از ایزوفلاون موجب کاهش علایم یائسگی و به ویژه گرگرفتگی می‌شود. ایزوفلاون‌ها که به آنها فیتواستروژن (استروژن گیاهی) هم گفته می‌شود، می‌توانند آثار استروژن را تقلید نمایند. در زنان شرقی، به ویژه زنان ژاپنی، مشکلات ناشی از یائسگی نسبتا کمتر دیده می‌شود که علت آن، احتمالاً مصرف مقادیر قابل ملاحظه غذاهای حاوی سویا، مانند توفو (پنیر سویا) و شیرسویا است. سویا و دانه کتان حاوی مقدار زیادی ایزوفلاون است. به نظر می‌رسد ایزوفلاون‌ها، جایگاه‌های گیرنده استروژنی را ردیابی، و از این طریق، کاهش استروژن را که به طور طبیعی در یائسگی روی می‌دهد جبران می‌کنند.

در مطالعات به عمل آمده مشاهده شده است که مصرف مکمل سویا، موارد گرگرفتگی را کاهش می‌دهد.

بسیاری از مشکلات دوران یائسگی با درمان‌های مکمل به طور موفقیت آمیز برطرف می‌شود. اگر چه این درمان ها از عوارض جانبی برخوردار نیستند بسیاری از آن‌ها به میزان وسیع یا به شکل طولانی مورد بررسی قرار نگرفته اند.

سویا، گیاه کوهوش سیاه (black cohosh)، پامچال، گیاه دانگ کوای (dong quai)، ویتامین E و هومیوپاتی و نیز عدم مصرف کافئین، الکل، غذاهای سرخ شده و اجتناب از استرس و حضور نیافتن در محیط گرم برای کاهش گرگرفتگی و تعریق شبانه مفید است.

تغییرات خلق و خو، افسردگی و اضطراب با سنت جونز ورت.

(st. John ‘ s wort) والرین، جین سنگ، مشاوره درمانی، ورزش، طب سوزنی و اجتناب از مصرف چای، قهوه و قند بهبود می‌یابد. و کاهش میل جنسی و نیز خشکی مهبل با استعمال کرم‌های لغزنده کننده، هومیوپاتی، و نیز با مصرف سویا، گیاه فلفل راهبه (chasteberry) و جین سنگ کاهش پیدا می‌کند

• اختلالات قاعدگی و پریودهای سنگین با مصرف سیب زمینی وحشی بهبود می‌یابد.
• مصرف سویا، دانه و روغن کتان و روغن ماهی، احتمال بروز بیماری عروق کرونر را کاهش می‌دهد.

ایپریفلاؤن (نوعی عصاره سویا)، کلسیم، منیزیم، ویتامین C و ورزش‌های تحمل وزن احتمال پوکی استخوان را کاهش می‌دهند. آنتی اکسیدان‌ها نیز در غذاهای حاوی استروژن گیاهی یافت می‌شوند. آثار ضد التهابی و آنتی اکسیدان این غذاها به پیشگیری از پوکی استخوان و بیماری عروق کرونر کمک می‌کند. به ویژه دانه کتان به دلیل دارا بودن مقادیر زیاد اسیدهای چرب امگا ۔ ۳ مفید است

• ویتامین E می تواند احتمال بروز بیماری قلبی عروقی را در زنان یائسه کاهش دهد.

احتیاط:

• پیش از مصرف توام ویتامین E و داروی وارفارین با پزشک مشورت نمایید.

هومیوپاتی:

• علایم یائسگی، به ویژه گرگرفتگی به درمان هومیوپاتی‌کاملاً خوب پاسخ می دهند. داروهای متداول هومیوپاتیک در درمان علایم یائسگی عبارتند از:

Amylnitrosum. Calcarea carbonica, Lachesis. Natrum muriaticum, Pulsatilla. Sepia, Graphites

که باید همگی به وسیله متخصص رشته هومیوپاتی تجویز شوند.

گیاه درمانی غربی:

• در گیاه درمانی غربی، علایم یائسگی، نتیجه استرس طولانی و بهداشت نامناسب دانسته می‌شود و این عوامل، تطابق بدن با عدم تعادل هورمونی یائسگی را دشوارتر می‌کنند.

احتیاط:

خانم هایی که تحت درمان بیماری تیرویید هستند باید تا ۳ ساعت بعد از مصرف دارو از خوردن سویا خودداری نمایند.

رعایت رژیم غذایی، انجام ورزش، آرام سازی، و استفاده از گیاهان دارویی به عملکرد هورمونی، کاهش علایم یائسگی و بهبود تعادل روانی کمک می‌کند.

از جمله گیاهان دارویی موثر برعلایم یائسگی می‌توان کوهوش سیاه (blackcohosh)، Salvia officinalis والفا – الفا (Medicago sativa) را نام برد که باید همگی به وسیله متخصص گیاه درمانی تجویز شوند.

طب سوزنی:

می‌توان از طب سوزنی برای درمان بعضی علایم یائسگی، مانند گر گرفتی استفاده کرد. شواهد حکایت از آن دارند که یک دوره درمان ۴ تا ۶ هفته ای با طب سوزنی برای مدت ۳ ماه یا بیشتر، گرگرفتگی را بهبود می‌بخشد. سایر علایم یائسگی مانند خستگی، دردهای عضلانی و مفصلی نیز با طب سوزنی بهبود می‌یابد.

درمان با استفاده از کار بر روی بدن:

ماساژ درمانی می‌تواند خواب فرد را بهبود بخشد و علایم یائسگی را کاهش دهد.

• دستکاری قسمت فوقانی پشت و نیز ناحیه گردن می‌تواند در بعضی موارد، دفعات بروز گرگرفتگی را تا ۹۰% کاهش دهد. این کار باید به وسیله متخصص کایروپراکتیک انجام شود
• رفلکسولوژی و ماساژ پاها موجب بهبود اضطراب، افسردگی، گرگرفتگی و تعریق شبانه می‌شود.

ورزش:

ورزش می‌تواند میزان اضطراب و گرگرفتگی را کاهش دهد و تراکم استخوان را حفظ نماید. بنابراین، ورزش منظم در سال‌های نزدیک به یائسگی ضرورت دارد. ورزش‌های هوازی تحمل وزن، مانند راه رفتن سریع یا دویدن آهسته چنان‌چه یک روز در میان، هر بار به مدت حدود ۳۰ دقیقه انجام شوند می‌توانند بسیار مفید باشند.

انجام ورزش تایی چی (t’ aichi) می‌تواند به بهبود خلق و خو و حفظ قابلیت انعطاف و قدرت فیزیکی بدن در دوران یائسگی کمک کند. حرکات ملایم این ورزش بر مفاصل فشار وارد نمی‌آورد و تنفس عمیق در طول آن به آرام سازی بدن کمک می‌کند. از آنجا که انجام این ورزش به تمرکز نیاز دارد، نوعی از مراقبه (مدیتیشن) محسوب می‌شود و می‌تواند اضطراب را بهبود بخشد و خونسردی و آرامش را به ارمغان بیاورد. ورزش تایی چی را می‌توان در فضای آزاد انجام داد و به لباس یا وسایل مخصوص نیاز ندارد.

بازآموزی تنفس:

فراگیری کنترل تنفس و خودداری از تنفس سطحی و سریع می‌تواند در کنترل استرس، اضطراب و حملات پانیک (ترس غیر منطقی) که در بعضی موارد یائسگی دیده می‌شود بسیار موثر واقع شود.

تنفس شکمی به کاهش گرگرفتگی دوران یائسگی کمک می‌کند.

یوگا:

تمرین‌های یوگا در دوران نزدیک به یائسگی و نیز طی دوران مزبور، موجب کاهش استرس و مقابله با تغییرات ناشی از یائسگی می‌شود. بعضی محققان معتقدند یوگا می‌تواند با تنظیم مقدار هورمون‌ها هم کمک کند و از این طریق موجب بهبود علایم گرگرفتگی و تغییرات خلق و خو شود.

بهترین حرکت‌های یوگا در یائسگی، حرکات ملایم با تمرکز بر پایین کمر، مانند «پل» و «کبری» است.

درمان های روان – تنی:

آرام سازی منظم موجب کاهش دفعات و شدت گرگرفتگی، کاهش تنش و اضطراب و بهود خلق و خو می‌شود.

مجسم سازی هدایت شده به صورت نشستن آرام و گوش دادن به نوار یا CD مجسم سازی هدایت شده که به فرد کمک می‌کند تا تصور نمایدکه در مکان راحت و دلپذیری قرارگرفته است و درنتیجه، موجب آرام سازی و تسکین اضطراب دوران یائسگی می‌شود.

بیوفیدبک به فرد یاد می‌دهد که چگونه واکنش‌های بدن خود نسبت به سیگنال های مشخص را کنترل کند و از این طریق به آرام سازی در دوران یائسگی کمک می‌نماید و فرد می تواند با اضطراب و حملات پانیک مقابله نماید

حمایت اجتماعی در دروان یائسگی اهمیت بسیار زیادی دارد و خانم‌هایی را که در این دوران به سر می‌برند از انزوا دور می‌کند. مشاوره درمانی در این دوران می‌تواند نقش زنان را در زندگی به آنان یادآوری نماید.

آیا میل جنسی در تمام خانم های یائسه تغییر می‌کند؟

خیر. کاهش میل یا رضایت جنسی مشکل عمده تعدادی از خانم ها است که ممکن است در اثر یائسگی طبیعی یا یائسگی جراحی روی دهد. فعالیت جنسی در خانم‌های یائسه نسبتا ثابت باقی می‌ماند ولی تنها نیمی از زنان یائسه، فعال بودن از نظر جنسی را ذکر می‌کنند.

تغییرات مهبلی ناشی از یائسگی سبب کاهش رضایت جنسی نیز می‌شود.

آیا یائسگی می‌تواند صدا را تغییر دهد؟

صدای اکثر خانم‌ها در دوران یائسگی تغییر نمی‌کند ولی ممکن است تعدادی از آنان دچار تغییر صدا شوند.

با موهای زاید صورت که در دوران یائسگی ایجاد می شوند چه باید کرد؟

در بعضی از خانم‌های یائسه، موهای زایدی در ناحیه صورت ایجاد می‌شود که می‌توان آنها را با استفاده از موم، دپیلاتور (مایع یا کرم موبر)، یا لیزر از بین برد. ا

انتخاب این موارد باید با نظر پزشک صورت گیرد.

 آیا با شروع یائسگی، احتمال حامله شدن از از بین می رود؟

خیر. تا وقتی یک سال کامل از قطع قاعدگی ناشی از یائسگی گذشته است، احتمال حامله شدن وجود دارد و خانم‌هایی که تمایل به باردار شدن ندارند باید در این مدت از روش های جلوگیری استفاده کنند.

رفتار خانم‌هایی که به دوران یائسگی می‌رسند باید چگونه باشد؟

خانم ها باید یائسگی را پیامد خوشی از سنین باروری خود تلقی کنند؛ همان‌گونه که نباید در زمان بلوغ، پریود شدن را پدیده بدی بدانند. خانم ها باید بپذیرندکه یائسگی نیز مرحله ای از فیزیولوژی طبیعی بدن است و باید کارهای مناسب این مرحله را انجام دهند.