بیماری پسوریازیس چیست و چه علایمی دارد؟ شیوه درمان آن کدام است؟
* پسوریازیس (psoriasis) یا «داء الصدف» (بیماری صدف) نوعی اختلال التهابی پوست است که می‌تواند مناطق بسیاری از پوست بدن را مبتلا سازد. این بیماری، را پوست متفلس (پوسته‌پوسته) و التهاب لکه‌ای هم می‌نامند و با بروز لکه‌های خارش‌دار، قرمز و ضخیم که پوسته‌های نقره‌ای (به شکل لایه‌های برآمده‌ای از پوست مرده) روی آنها را می‌پوشاند مشخص می‌شود.
* شایع‌ترین نوع این بیماری، پلاک پسوریازیس است ولی قرمزی و ضخیم‌شدگی پوست در تمام انواع بیماری وجود دارد.
* عوامل مستعدکننده بیماری پسوریازیس عبارتند از: عوامل ژنتیکی و عفونت HIV
* عوامل برانگیزاننده بیماری پسوریازیس عبارتند از: مصرف الکل بیش از حد، مصرف داروها (ازجمله، بعضی داروهای ضد مالاریا و به ندرت داروهای مسدودکننده بتا)؛ حساسیت غذایی؛ رشد بیش‌ازحد ارگانیسم‌های قارچی مانند کاندیدا آلبیکانس؛ آسیب‌دیدگی؛ عفونت؛ استرس – اضطراب و ضربه و رادیکال‌های آزاد.
* معمولا در این بیماری، نواحی آرنج، زانو، پوست سر، ساعد، دست، تنه و ناخن‌ها مبتلا می‌شوند و ممکن است جوش‌های چرکی در پوست ایجاد شود. در ناخن‌ها ممکن است سوراخ‌های سرسنجاقی به وجود آید.
* به طور معمول تقریبا یک ماه طول می‌کشد تا سلول‌های پوستی جدید از محل تولید خود، یعنی عمیق‌ترین لایه پوست به خارجی‌ترین لایه پوست، یعنی محلی که در آن می‌میرند و به شکل ذرات ریز و پوسته‌پوسته درمی‌آیند و دور ریخته می‌شوند برسند. در بیماری پسوریازیس، مجموع این فرآیند، فقط چند روز به طول می‌انجامد و درنتیجه، سلول‌ها به سرعت در لایه خارجی پوست تجمع می‌یابند و به شکل قطعه‌های ضخیم ریزش می‌کنند.
* علت بیماری پسوریازیس نامشخص است.
* حدود ۵% افراد مبتلا به پسوریازیس دچار نوع ویژه‌ای از التهاب مفصلی (آرتریت) می‌شوند.
نکته
پسوریازیس بیماری مزمن و پایداری است که حدود ۵/۵ میلیون آمریکایی مبتلا به آن هستند.
* چند نوع پسوریازیس وجود دارد که بعضی از آنها عبارتند از:
۱. پلاک پسوریازیس؛ این نوع، شایع‌ترین نوع پسوریازیس است و در هر سنی دیده می‌شود و معمولا تنها نوع پسوریازیس است که در تمام مدت عمر ادامه می‌یابد.
۲. پسوریازیس قطره‌ای؛ عمدتا کودکان و نوجوانان را گرفتار می‌کند و اغلب دو هفته پس از یک عفونت میکروبی گلو بروز می‌کند. معمولا این نوع پسوریازیس پس از یک تا دو ماه، خودبه‌خود برطرف می‌شود ولی ممکن است عود کند و یا به شکل پلاک پسوریازیس تظاهر نماید.
حدود ۲٪ مردم انگلیس مبتلا به بیماری پسوریازیس هستند.
۳. پسوریازیس پوستولی (پوستول = جوش چرکی)؛ نوع نادر پسوریازیس، نوع پوستولی آن است که در صورت شدید بودن می‌تواند در اثر کم‌آبی بدن، نارسایی کلیه و عفونت شدید منجر به مرگ بیمار شود.
۴. پسوریازیس معکوس (قرینه)؛ عمدتا در افراد مسن ایجاد می‌شود و معمولا بدون درمان، بهبود می‌یابد.
۵. پسوریازیس دیسک مانند.
۶. پسوریازیس سکه‌ای
* بعضی از افراد به بیش از یک نوع پسوریازیس مبتلا می‌شوند.
توجه
چنان‌چه نشانه‌های بیماری پسوریازیس را در خود مشاهده می‌کنید به پزشک مراجعه نمایید. به ندرت ممکن است یک علت زمینه‌ای جدی، عامل این بیماری باشد.
اقدامات لازم برای تسکین فوری
* مالیدن کرم کالندولا (که بدون نسخه نیز قابل تهیه است) به لکه‌های پسوریازیس مفید واقع می‌شود. در صورتی که به لانولین حساسیت دارید، اطمینان حاصل نمایید که کرم کالندولا، از نوع بدون لانولین آن باشد.
درمان‌های مرسوم
* تشخیص بیماری پسوریازیس با استفاده از ظاهر لکه‌های پوستی آن، به وسیله پزشک صورت می‌گیرد.
* از آنجا که پلاک پسوریازیس به طور کامل قابل علاج نیست، معمولا پزشکان به کنترل نشانه‌های بیماری می‌پردازند و این کار، اغلب با تجویز کرم‌ها آغاز می‌شود.
* معمولا پسوریازیس قطره‌ای و پلاک پسوریازیس به وسیله درمان‌های موضعی و گاهی با اشعه فرابنفش تحت درمان قرار می‌گیرد.
* پسوریازیس پوستولی که به دست‌ها و پاها محدود می‌شود با کورتون‌های موضعی بسیار قوی یا فتوتراپی پسورالن اولتراویوله PUVA) A) تحت درمان قرار می‌گیرد.
* بیمار مبتلا به پسوریازیس پوستولی شدید باید به طور اورژانس در بیمارستان بستری و پایش شود و تحت درمان دارویی و حمایتی قرار گیرد.
* درمان‌های موضعی عبارتند از:
۱. کرم‌ها و لوسیون‌های نرم‌کننده که از طریق مرطوب و نرم کردن پوست اثر می‌کنند و روزی یک یا دو بار به لکه‌های پسوریازیس مالیده می‌شوند. بعضی از این کرم‌ها قابل استفاده در دوران بارداری نیستند.
۲. کرم‌های حاوی کورتون ضعیف تا متوسط می‌توانند موجب کاهش کوتاه‌مدت التهاب شوند.
۳. قطران خالص شده به طور وسیع به شکل فرآورده‌های مورد استفاده در هنگام استحمام، یا به شکل پماد و خمیر در دسترس قرار دارد و به تسکین التهاب کمک می‌کند.
۴. کلسی‌پوتریول از ویتامین D مشتق می‌شود و پماد و کرم یا فرآورده مخصوص پوست سر (و نه صورت آن) به وسیله پزشک تجویز می‌شود و سرعت تولید سلول‌های پوستی را در مرحله مبتلا به ضخیم‌شدگی و تشکیل لکه پوستی کاهش می‌دهد.
۵. کرم دیترانول نیز سرعت تقسیم سلول‌های پوستی را کاهش می‌دهد.
۶. تازاروتن نوعی داروی رتینویید مشتق از ویتامین A است و به شکل ژل بر روی ناحیه مبتلا مالیده می‌شود. مکانیسم اثر این دارو به خوبی مشخص نیست.
* نوردرمانی (فتوتراپی) PUVA و UVB التهاب پوست را کاهش می‌دهند. در این روش‌ها، از دو نوع نور فرابنفش مختلف UVA؛ (فرابنفش A یا ultraviolet A) و UVB (فرابنفش B یا ultraviolet B) استفاده می‌شود. گاهی این نورها، همراه با درمان‌های موضعی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
* در فتوتراپی psoralen ultraviolet A) PUVA)، حساسیت پوست بیمار نسبت به آثار نور فرابنفش A با مصرف دارویی از گروه پسورالن، مانند متوگزالن افزایش داده می‌شود.
این دارو، اثر درمانی نور فرابنفش با طول موج زیاد (UVA) را که با لامپ‌های مخصوص در بیمارستان به پوست بیمار تابانده می‌شود افزایش می‌دهد.
UVB؛ لامپ‌های مخصوص نور فرابنفش B، در بیمارستان و به طور منظم به پوست تابانده می‌شود.
* در پلاک پسوریازیسی شدید مقاوم به درمان‌های موضعی، بیمار در بیمارستان با داروهایی مثل آسیترتین (نوعی رتینویید)، سیکلوسپورین (نوعی داروی مشتق ایمنی) و متوترکسات (نوعی داروی سرکوبگر ایمنی) تحت درمان قرار می‌گیرد.
احتیاط
درمان‌های موضعی، داروهای خوراکی و نوردرمانی، همگی دارای عوارض جانبی هستند و باید به وسیله پزشک تجویز شوند.
درمان تغذیه‌ای
* بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که وجود تعداد بسیار زیاد قارچ کاندیدا آلبیکانس در روده افراد مبتلا به پسوریازیس شایع است و این عفونت، عامل برانگیزاننده پسوریازیس به شمار می‌آید. بنابراین رژیم غذایی ضدکاندیدا در موارد مزبور موجب بهبود پسوریازیس می‌شود.
* در بعضی موارد بیماری پسوریازیس با حساسیت غذایی در ارتباط است. به عنوان مثال حذف گلوتن موجود در گندم، جو و چاودار موجب بهبود برخی بیماران مبتلا به پسوریازیس می‌شود.
* مصرف مقادیر بیشتر اسیدهای چرب امگا-۳ و مقادیر کمتر اسیدهای چرب امگا-۶ ممکن است به بهبود بعضی از افراد مبتلا به پسوریازیس کمک کند. اسیدهای چرب امگا-۳ اثر ضد التهابی دارند.
* اسیدهای چرب امگا-۳ در بعضی از مغزها و دانه‌ها، به ویژه مغز گردو و دانه کتان و ماهی‌های چرب، مانند ماکرل، سالمون و ساردین‌ها به مقدار زیاد یافت می‌شوند. مصرف منظم این مواد غذایی، یا خوردن روزانه ۵ تا ۱۰ گرم روغن ماهی کنسانتره مفید واقع می‌شود. در صورت دوست نداشتن طعم روغن ماهی می‌توان از روغن دانه کتان که مقدار اسیدهای چرب امگا-۳ آن ۳ برابر بیشتر از اسیدهای امگا-۶ است استفاده نمود.
* مالیدن روغن ماهی به لکه‌های پسوریازیس موجب تسکین پوسته‌ریزی (و نه خارش) آنها می‌شود.
* مصرف سبزیجات و میوه‌های تازه سرشار از مواد غذایی مختلف و به ویژه ویتامین C و بتا-کاروتن که از خاصیت آنتی‌اکسیدانی برخوردار هستند برای تسکین التهاب پسوریازیس مفید است.
* سلنیوم نوعی ماده معدنی آنتی‌اکسیدان است که مصرف روزانهٔ آن همراه با مکمل ویتامین E به کاهش نشانه‌های پسوریازیس کمک می‌کند.
احتیاط
قبل از مصرف توام ویتامین E و وارفارین یا آسپیرین و یا مصرف همزمان روغن ماهی / اسیدهای چرب امگا-۳ با وارفارین، با پزشک مشورت نمایید.
هومیوپاتی
* پژوهش‌های به عمل آمده حکایت از آن دارند که بسیاری از بیماران مبتلا به پسوریازیس از درمان هومیوپاتی سود می‌برند هرچند که در اکثر موارد، بیماری به طور کامل برطرف نمی‌شود.
گیاه‌درمانی غربی
* اگرچه به نظر می‌رسد پسوریازیس مبنای ژنتیکی قابل ملاحظه‌ای دارد، متخصصان گیاه‌درمانی از گیاهان مختلفی برای درمان این بیماری استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، گیاه آلوئه‌ورا (Aloe Vera) و تخم کتان (بزرگ) و دانه‌های گیاه پسیلیوم موجب سم‌زدایی روده‌ها می‌شوند و از این طریق، التهاب بیماری پسوریازیس را کاهش می‌دهند.
احتیاط
قبل از مصرف داروی گیاهی، به ویژه در صورتی که از داروی دیگری استفاده می‌کنید با متخصص گیاه‌درمانی مشورت نمایید.
گیاه‌درمانی چینی
* در طب گیاهی چینی، پسوریازیس به شکلی طبقه‌بندی می‌شود که پزشکان غربی با آن آشنایی ندارند. به عنوان مثال، پسوریازیس با پیشرفت حاد که با لکه‌های قرمز، برآمده، مشخص و گسترده شناخته می‌شود، ناشی از وجود گرما در خون دانسته شده است و درمان اصلی آن را استفاده از گیاهانی می‌دانند که موجب سرد شدن خون می‌شوند. متخصصان گیاه‌درمانی چینی عموما عدم مصرف الکل، غذاهای سرخ‌شده، صدف و گوشت‌های «گرم» مانند گوشت بره و گاو را توصیه می‌کنند.
احتیاط
لزوم گیاه‌درمانی و نحوه درمان با این روش، تنها باید به وسیله متخصص این رشته مشخص شود. از خوددرمانی پرهیز نمایید.
طب سوزنی
* در حال حاضر کارآزمایی بالینی مشخصی برای اثبات تأثیر طب سوزنی در پسوریازیس به عمل نیامده است.
چنان‌چه طب سوزنی در بیماری پسوریازیس تأثیر داشته باشد باید برای مدت طولانی ادامه یابد.
درمان‌های روان-تنی
* استرس و ناراحتی روانی قابل ملاحظه می‌تواند موجب طولانی‌تر شدن سیر بیماری شود. یوگا یا آرام‌سازی و تنفس دیافراگمی ممکن است برای کاهش استرس مؤثر واقع شود. مراقبه (مدیتیشن) می‌تواند موجب کاهش استرس بیماران مبتلا به پسوریازیس شود.
* بیماری پسوریازیس در چه سنینی ایجاد می‌شود؟
پسوریازیس ممکن است در هر سنی بروز کند و حتی شیرخواران نیز مبتلا به آن می‌شوند ولی شایع‌ترین سن ابتلا به آن ۱۵ تا ۶۰ سالگی است. بیماری در سفیدپوستان شایع‌تر است و در جنس مونث و مذکر به یک نسبت دیده می‌شود.
* مراقبت‌های شخصی در بیماری پسوریازیس به چه شکلی است؟
برای مراقبت شخصی در بیماری پسوریازیس انجام کارهای زیر ضرورت دارد:
استراحت و انجام ورزش منظم؛ رعایت رژیم غذایی متعادل؛ کنترل وزن؛ خودداری از خراشیدن، کندن یا مالش دادن ضایعات پوستی پسوریازیس؛ استحمام روزانه و پرهیز از صابون‌های قوی و آب داغ؛ عدم استفاده از لوسیون‌های حاوی الکل؛ استفاده از شامپوها، صابون‌ها یا پمادهای قطران (کول-تار) یا اسید سالیسیلیک؛ پرهیز از آفتاب‌سوختگی.
* التهاب مفصلی (آرتریت) بیماری پسوریازیس چیست؟
در ۶۰ تا ۷۰ درصد موارد، پسوریازیس پوست، قبل از بیماری التهاب مفصلی آن ایجاد می‌شود. در ۱۵ تا ۲۰ درصد موارد، ضایعات پوستی و التهاب مفصلی پسوریازیس به فاصله یک سال از یکدیگر ایجاد می‌شوند. تقریبا در ۱۵ تا ۲۰ درصد موارد، آرتریت قبل از شروع ضایعات پوستی پسوریازیس بروز می‌کند.
ممکن است التهاب در مفاصل بندهای انتهایی انگشتان ایجاد شود، یا به شکل التهاب غیرقرینه تعداد کمی از مفاصل، یا به صورت التهاب قرینه تعداد زیادی از مفاصل (مانند آنچه در بیماری آرتریت روماتویید روی می‌دهد)، یا به شکل گرفتاری مفاصل مهره‌ها و مفاصل خاجی خاصره‌ای، یا به صورت آرتریت بسیار تخریب‌کننده بروز نماید.
تغییرات ناخن‌های انگشتان دست یا پا در ۹۰٪ بیماران مبتلا به آرتریت پسوریازیس ایجاد می‌شود.
* کدام آسیب‌های پوستی می‌توانند موجب بروز پسوریازیس شوند؟
آسیب‌های موضعی پوست (مانند آفتاب‌سوختگی، گزش حشرات و سوختگی) می‌توانند منجر به پسوریازیس شوند.
