فریدریش آوگوست ککوله: دانشمندی که معماری مولکولی بنزن را در رؤیایش به او الهام شد

0

در اوایل قرن هجدهم، روشنایی تالارهای تماشاخانه ها و دیگر اماکن عمومی لندن را با گازی که از روغن نهنگ تهیه می شد تامین می کردند. وقتی این گاز را برای توزیع در مخازن متراکم می کردند، مایع معطر و فرآوری جدا می شد.

مایکل فارادی دانشمند مشهور انگلیسی، این مایع رامورد مطالعه قرار داد و حدود سال 1825 ثابت کرد که تنها از کربن و هیدروژن با نسبتهای مساوری تشکیل شده است. بعدها معلوم شد این مایع که بنزن نام گرفت از اجزای قطراتی است که به هنگام تولید کک از زغال تقطیر می شود. ترکیبات معطر (آروماتیک) مشابهی در بسیاری از منابع طبیعی دیگر نیز یافت شدند. بنزن به سبب ویژگی های عجیبی که داشت، معمای نظری عمده ای در برابر شیمیدانان قرار داده بود.

اکثر ترکیباتی که فقط حاوی کربن و هیدروژن بودند و در آن نسبت اتمهای هیدروژن به اتمهای کربن کم بود، رفتاری متفاوت با بنزن داشتند. (در این مورد نسبت آنها 1 به 1 بود، چون مشخص شده بود که فرمول مولکولی بنزن C6H6 است.) مولکولهای مزبور را نسبت به هیدروژن غیر اشباع می نامیدند، به عبارتی دیگر می شد چندین مولکول هیدروژن به آنها اضافه کرد، اما در مورد بنزن چنین نبود.

بنزن جنبه های غریب دیگری هم داشت، تا 1865 هیچ کس نتوانسته بود فرمول ساختاری مناسبی برای آن پیشنهاد کند. اما فریدریش آوگوست ککوله مردی بود که در آن سال موفق به این کار شد.

ککوله در 1829 در دارمشتات آلمان به دنیا آمد. او به قصد تحصیل در رشتۀ معماری وارد دانشگاه گیسن شد. اما در گیسن تحت تاثیر یوستون فون لیبیگ قرار گرفت، و سخنرانیهای جذاب او باعث شد عمرش را وقف شیمی کند. از گیسن به پاریس رفت تا زیر نظر ژان باتیست آندره دوما و شال آدولف وورتز به تحصیلات خود ادامه دهد، و سپس به انگلستان رفت و با بهترین شیمیدانان انگلیس مشغول همکاری شد.

پس از بازگشت به آلمان، ابتدا در هایدلبرگ به تدریس پرداخت و سپس در 1858 به عنوان استاد شیمی به گنت بلژیک رفت. تا 1865 در کنت باقی ماند، تا سرانجام به بن دعوت شد تا کرسی خالی آ . و . هوفمان را به عهده گیرد. ککوله در بن در همین مقام باقی ماند تا در سال 1986، سال فوت آلفرد نوبل، در گذشت. سه جایزه از پنج جایزه نخست شیمی نوبل نصیب شاگردان او شد. یاکوب وانت هوف (1901)، امیل فیشر (1902)، و آدولف فون بایر (1905)، ککوله به عنوان یکی از بزرگترین استادان شیمی در قرن نوزدهم شناخته شد. شیمیدانان، با وجود شهرتی که ککوله در مقام استادی داشت، او را بیشتر به سبب نظریاتی که دربارۀ ساختار مولکولی ترکیبات آلی ارائه داد می شناسند.

تا قبل از 1858 متخصصان شیمی آلی از یک جهت کورمال کورمال قدم برمی داشتند. اگر چه موفقیتهای چشمگیری دست یافته بودند، اما در سطح مولکولی از ساختار موادی که با آنها کار می کردند هیچ تصور ذهنی نداشتند. به عنوان نمونه اگرچه نسبت کربن، هیدروژن، اکسیژن و نیتروژن را در اوره و سیانات آمونیوم هر دو 1:2 : 1:4 است، اما فریدریش ووهلر در 1858 نشان داد که این دو با یکدیگر متفاوت اند (دانشمند، مرداد 1370). آنها را “ایزومر” یکدیگر می خواندند، اما هیچ کس نمی توانست بفهمد که چگونه امکان داد یکسانی اتم مشابه شکلهای متفاوت به یکدیگر متصل شوند. ارائه فرمول ساختاری قابل قبولی برای بنزن از جانب ککوله در 1865 آن قدر پر اهمیت بود که دانشمندان جشن بزرگی را در 1890، یعنی بیست و پنجمین سالگرد اعلام این فرمول، در تالار شهر برلین برگزار کردند.

توسعه صنعت رنگ صناعی در آلمان، و نیز شکوفایی شیمی آلی در نیمۀ دوم قرن نوزدهم در همان کشور، تا حد زیادی مرهون نظریات ساختاری ککوله و شاگردانش بود. در آن مراسم، ککوله سخنرانی که در 1958 به مناسبت صدمین سالگرد ارائه نظریه عمومی ساختارها منتشر شد، و در آن ککوله چگونگی کشف این نظریه را شرح می دهد، برگزیده شده اند: اکنون شما سالگرد ارائه نظریۀ بنزن را جشن می گیرید. اول از همه باید به شما بگویم که در نظر من نظریۀ بنزن تنها یک نتیجه، و درواقع نتیجۀ بسیار آشکار دیدگاههایی بود که دربارۀ ظرفیت اتمها و ماهیت پیوندشان با یکدیگر در ذهن خود شکل داده بودم، یعنی دیدگاههایی که به همین سبب امروزه آنها را نظریه ظرفیت و ساختار می نامیم. دیگر چه کارهایی می توانستیم با آن ظرفیت های مصرف نشده بکنم؟

در مدت اقامتم در لندن در جادۀ کلاپهام سکونت داشتم. اما بسیاری از اوقات شب را با دوستم هوگو مولر می گذراندم. دربارۀ موضوعات مختلفی صحبت می کردیم ، اما بیش از همه به شیمی عزیزمان می پرداختیم. در یکی از شبهای مطبوع تابستان با آخرین اتوبوس از راه خیابانهای خلوت شهر برمی گشتم، و طبق معمول در طبقۀ بالا و سر باز آن نشستم. غرق خیالاتم بودم که ناگهان اتمها در پیش چشمانم شروع به جست و خیز کردند. تا آن هنگام هر وقت این موجودات کوچک در نظرم پدیدار می شدند، همیشه در حرکت بودند، اما تا آن زمان هرگز نتوانسته بودم به ماهیت حرکتشان پی ببرم. ولی حالا می دیدم چگونه در جای جای ذهنم دو اتم کوچکتر به کنار هم می آمدند و تشکیل جفتی را می دادند، اینکه چگونه اتم بزرگتری دو اتم کوچکتر را در بر می گرفت، و چگونه اتمهای باز هم بزرگتری بر سه یا حتی چهار اتم کوچکتر چنگ می انداختند، در حالی که مجموعۀ اینها به صورت رقصی گیج کننده به دور یکدیگر می چرخیدند، دیدم که چگونه بزرگترها تشکیل زنجیری را دادند، و کوچکترها را تنها در انتهای زنجیر به دنبال هم می کشیدند …

فریاد راننده که رسیدن به “جاده کلاپهام” را اعلام می کرد مرا از رویاهایم بیدار کرد. اما تا پاسی از شب به کشیدن نقشهایی از این تصاویر رویایی گذراندم. این بود سرچشمۀ “نظریۀ ساختاری” در مورد نظریۀ بزن هم اتفاق مشابهی روی داد. در مدتی که در گنت اقامت داشتم در خوابگاه دلپذیری زندگی می کردم که کنار خیابان اصلی بود. اما اتاق مطالعه ام به کوچه تنگی مشرف بود و هیچ آفتابی به آن نمی رسید. مشغول نوشتن کتاب درسی ام بودم، اما کارها پیشرفت خوبی نداشت، افکارم متوجه جاهای دیگر بود. صندلی ام را مقابل آتش بخاری دیواری گذاشتم و به خواب رفتم. باز هم اتمها در پیش چشمانم جست و خیز می کردند. این بار گروههای کوچکتر متواضعانه در پشت صحنه باقی ماندند. حالا با چشم ذهنم، که دیگر به اینگونه مناظر عادت کرده بود، می توانستم ساختارهای درشت تری را که آرایشی چند بعدی داشتند تشخیص دهم: گاهی ردیفهای بلندی به هم نزدیکتر می شدند و با حرکتی مار مانند در هم می پیچیدند. اما نگاه کنید ! چه می دیدم؟ یکی از مارها دم خود را به دندان گرفته بود و در مقابل چشمانم به دور خود می چرخید. چنان از خواب پریدم که گویی صاعقه ای بیدارم کرده باشد، و این بار نیز بقیۀ شب را به تنظیم جزئیات فرضیه ام گذراندم. (بنفی، مجله آموزش شیمی، جلد 35،).

فریدریش آوگوست ککوله

رویاهای ککوله در طبقۀ بالای اتوبوسی در لندن و در کنار بخاری دیواری گنت منجر به ارائه نظریات مهمی دربارۀ ساختار مولکولهای آلی شدند، که نقش بسزایی در گسترش این علم داشتند. رویای نخست، که در آن اتمها “تشکیل زنجیری را دادند” ، “اتم بزرگتری دو اتم کوچکتر را در بر می گرفت. ” و “اتمهای باز هم بزرگتری بر سه یا حتی چهار اتم چنگ می انداختند” ، باعث شد که ککوله این نظر را پیش بکشد که برخی از اتمهای کربن در حالی که اتمهای هیدروژن و اتمهای دیگر به آنها متصل اند به صورت زنجیرهایی به یکدیگر وصل می شوند. به عنوان نمونه الکل متیلیک و الکل اتیلیک را، که فرمول ساده شده شان را CH4O و  C2H6O می دانستند، می شد با فرمولهای ساختاری که در شکلهای 1 و 2 آمده اند، نمایش داد. به همین ترتیب، فرمول ساختاری اوره را می شد به شکل 3 نشان داد، در حالی که فرمول ساختاری سیانات آمونیوم به صورت شکل 4 نمایش داده می شد. رویای دوم، که در آن ماری دم خود را گاز گرفته بود، سبب شد ککوله ساختاری حلقوی برای بنزن پیشنهاد کند، که در آن شش اتم کربن به صورت حلقه ای به هم متصل شده بودند.

ککوله نظریۀ ساختار حلقوی را اصلاح کرد تا توضیح دهد چرا چنین ایزومرهایی وجود دارند. وی چنین فرض کرد که در ساختار حلقوی شکل 5، پیوندهای ساده و دوگانۀ بین اتمهای کربن حلقه به سرعت با یکدیگر جابه جا می شوند. بنابراین ایزومرهابه یکدیگر قابل تبدیل اند، و نمی توان انها را از هم جدا کرد. در فاصله بین سالهای 1865 تا 1890، چندین ساختار احتمالی دیگر برای بنزن پیشنهاد شد، اما هیچ یک نتوانست مانند ساختار ککوله امتحان خود را در برابر قرائن تجربی پس بدهد. اگرچه تا سالها پس از جشن بیست و پنجمین سالگرد ارائه فرمول ککوله الکترونها کشف نشده بودند (چه رسد به مکانیک کوانتومی)، اما دیدگاه ککوله در زمینۀ ساختار بنزن و هزاران ترکیب آروماتیک مشابه، با دیدگاه امروزی تا بر مفهوم مکانیک کوانتومی اتصال الکترونی اتمها مبتنی است، شباهت زیادی دارد.

برخی از مولفان از داستان ککوله دربارۀ رویاهایی که دیده بود و نقشی که در پیشنهاد معماری مولکولی داشتند، انتقاد و حتی آن را انکار کرده اند. ککوله در دهۀ 1860 در نوشته های خود به سرچشمه گرفتن نظریاتش از این رویاها اشاره ای نکرد. با این حال، بسیاری از دانشمندان در نوشته های رسمی خود مشخص نمی کنند که نظراتشان از کجا ناشی شده اند، و حتی داده ها را به ترتیبی ارائه می دهند که تقریبا عکس ترتیب واقعی رویدادهاست. بسیار اتفاق افتاده است که تصادفها، تخیلات، و رویاها نقش مهمی در اکتشافات بزرگ ایفا کرده اند، اما آنها تنها سرآغاز اکتشافات بوده اند. نباید از اینکه ککوله مایل نبود در نوشته های اولیه اش تصریح کند که نظریاتش درباره ساختار مولکولی را در خواب دیده بود، و اینکه صبر کرده تا این مطلب را در جشن بیست و پنجمین سالگرد ابراز کند، تعجب یا تردید کنیم. درباره این جملۀ دیگر سخنرانی اش، که مشخصۀ دانشمندی بزرگ ولی در عین حال رویایی است فکر کنید: آقایان بیاموزیم که رویا ببینیم، شاید به حقیقت دست پیدا کنیم. اما مواظب باشیم که رویاهایمان را وقتی منتشر کنیم که آگاهی بیداری آنها را آزموده باشد. ککوله نمی توانست برندۀ جایزه نوبل شود، چون این جوایز برای نخستین بار بعد از مرگش اعطا شدند. اما او درست همان شخصیتی بود که نوبل در نظر داشت. نوبل چند ماه پیش از مرگش گفته بود: “می خواهم به رویایی ها، که زندگی واقعی خود را به دشواری می گذرانند، کمک کنم.”

نه تنها ابداع رنگها، بلکه حتی عرضۀ داروهایی نظیر سولفانیل آمید و آسپرین، بنزین با عدد اکتان بالا، شوینده های صناعی، پلاستیکها، و پارچه هایی نظیر داکرون- همه از ثمرات شیمی آروماتیک هستند، که ککوله با ارائه فرمول بنزن، آن را پایه گذاری کرد.


پس‌نوشت

در 1921، فیزیولوژیستی به نام اتو لووی، انتقال تکانه های عصبی از طریق مواد شیمیایی را کشف کرد. به گفتۀ ی . وایس و آ . براون این فکر نه یک بار، بلکه دو بار حین رویا به ذهن لووی خطور کرد. پس از آنکه از رویای اول بیدار شد، باز هم به خواب رفت، و هنگامی که صبح برخاست نمی توانست آن را به خوبی به یاد آورد. اما وقتی لووی از رویای دوم بیدار شد، یک راست به آزمایشگاهش رفت و آزمایشهای ساده اما مهمی را که در رویا به او الهام شده بودند انجام داد. لووی نیز مانند ککوله، منشأ نظراتی که بر اساس آنها عمل کرد بلافاصله منتشر نساخت. اما برخلاف ککوله آن را بی درنگ برای دوستان و خویشانش تعریف کرد، بنابراین وقایعی که روی دادند مستند بودند.

دختر لووی (که همسر وایس، مولف نخست مقالۀ 1987 است) توصیف پدرش را از رویاهای خود و پیامدهایی که داشتند به خاطر دارد. همچنین به یا دارد همکاران لووی پیش بینی کردند اکتشافی که از رویاهایش نشئت گرفته بود جایزۀ نوبل را نصیب او خواهد ساخت. آنان درست گفتند او در 1936 جایزۀ نوبل در پزشکی یا فیزیولوژی را مشترکا با هـ . هـ . دیل برنده شد، ولی با این حال در سخنرانی مراسم اعطای جوایز نیز ذکری از رویاهایش به میان نیاورد. وایس و براون در ادامه می نویسند: “سرگذشت زمینه کشف لوی به طور قطع ثابت می کند که واقعا امکان دارد همان طور که ککوله نقل کرده بود، نظریات ابتدایی پژوهشهای علمی مهم در حین خواب شکل بگیرند.” آنها همچنین ذکر می کنند که جمله ای از هرمان فون هلمهولتس، فیلسوف و فیزیولوژیست مشهور قرن نوزدهم، پیدا کردند که در آن گفته بود نظرات ثمر بخش “اغلب در صبحدم هنگام برخاستن از خواب به ذهن می رسند.” به تجربه شخصی خود دریافته ام که تخیل و حافظه در حالت رویا یا نیمه رویا (رویای روزانه؟) فعالترند. اگر نگویم هرگز، به ندرت اتفاق افتاده است که وقتی در دفترم در دانشگاه نشسته ام ناگهان فکری به ذهنم خطور کرده باشد. چنین نظراتی بیشتر در نخستین ساعات صبح (همچنان که هلمهولتس گفته بود) به ذهن می آیند، چه در هواپیما یا اتوبوس، چه هنگام یک پیاده روی دلپذیر یا حتی خسته کننده، چه زیر دوش آب، و چه هنگام لذت بردن از یک کنسرت موسیقی.

ملوین گالوین (که در 1961 به سبب تشریح فتوسنتز در گیاهان برنده جایزه نوبل شیمی شد) توضیح می دهد که چگونه کلید حل معما به ذهنش رسید: می خواهم آن لحظه را (هر چند ممکن است باعث شگفتی شود، اما واقعا فقط یک لحظه بود) که ویژگی های اساسی چرخۀ فتوسنتزی دی اکسید کربن را شناختم، شرح دهم. روزی در فاصله زمانی که همسرم برای کاری رفته بود، در اتوموبیلم منتظر بودم. چند ماهی بود که اطلاعات پایه ای در آزمایشگاه به دست آورده بودم که با همه آنچه تا آن موقع می دانستم ناسازگار بود. پشت فرمان نشسته بودم، و به احتمال زیاد در محل ممنوع هم توقف کرده بودم، که جزء گمشده را یافتم. به همین سادگی به ذهنم خطور کرد – به طور بسیار ناگهانی – و ظرف چند ثانیه حالت چرخه ای مسیر کربن به طور ناگهانی برایم روشن شد … شاید ظرف 30 ثانیه. بنابراین گمان می کردم واقعا چیزی به نام الهام وجود دارد، فقط باید آماده آن بود. چارلز هـ. تاونز (برندۀ جایزۀ نوبل فیزیک 1964) گفت: “لیزر در یک صبح زیبای بهاری در پارکی در واشنگتن دی سی متولد شد. همچنان که در میدان فرانکلین نشسته بود، و بوته های آزالیا را تماشا می کردم و از آنها لذت می بردم، فکر یک راه علمی به ذهنم رسید که بتوانم از مولکولها شکل بسیار خالصی از امواج مغناطیسی به دست آورم.”

متخصص زیست شناسی اعصاب راجر اسپری (استاد موسسه تکنولوژی کالیفرنیا و برندۀ جایزۀ نوبل 1981 در پزکی یا فیزیولوژی) افراد مبتلا به صرع را که نیمکره های مغزی شان را از طریق جراحی جدا کرده بودند، بررسی می کرد. پژوشهای وی حاکی از این بود که نظرات و الهاماتی که تحت شرایط فوق الذکر به ذهن می رسند از سمت راست مغز منشأ می گیرند؛ و برخی افراد ادعا کرده اند که می توان افراد را آگاهانه به تفکر با طرف راست مغز تشویق کرد، و حتی آنان را برای این کار آموزش داد. با وجود این هر چند ممکن است رویاهای شبانه و روزانه ارزشمند باشند، با آخرین جمله ای که از ککوله نقل شد موافقم – رویاها را باید در نور تند روز، مورد بازنگری و امتحان قرار داد. شاید فکری که ناگهان در شب (یا روز) به ذهن خطور می کند، به روزها، ماهها، یا حتی سالها کار سخت و مبتکرانه نیاز داشته باشد تا عملا ثمر دهد.

نوشتۀ رویستون م . رابرتس – ترجمۀ محی الدین غفرانی – مجله دانشمند دهه 60


اگر خواننده جدید سایت «یک پزشک»  هستید!
شما در حال خواندن سایت یک پزشک (یک پزشک دات کام) به نشانی اینترنتی www.1pezeshk.com هستید. سایتی با 18 سال سابقه که برخلاف اسمش سرشار از مطالب متنوع است!
ما را رها نکنید. بسیار ممنون می‌شویم اگر:
- سایت یک پزشک رو در مرورگر خود بوک‌مارک کنید.
-مشترک فید یا RSS یک پزشک شوید.
- شبکه‌های اجتماعی ما را دنبال کنید: صفحه تلگرام - صفحه اینستاگرام ما
- برای سفارش تبلیغات ایمیل alirezamajidi در جی میل یا تلگرام تماس بگیرید.
و دیگر مطالب ما را بخوانید. مثلا:

مجموعه عکس‌های پرتره زیبا هیلاری گولد از افراد مسن سندرم داون، پیش‌فرض‌های ذهنی ما را به چالش می‌کشد

یک مجموعه عکس با معنا و زیبا گرفته شده توسط هیلاری گولد، با عنوان «من اینجا هستم» این تصور نادرست مردم را به چالش می کشد که افراد مبتلا به سندرم داون تا سنین پیری نمی‌توانند زندگی گنند.برای مثال هیلاری گولد، عکس پرتره جوآن، زنی 84 ساله…

اگر در این لحظات تاریخی حساس، شخصیت‌های مهم عکس سلفی می‌گرفتند

عکس سلفی به مفهوم کنونی آن مدت یک دهه است که مرسوم شده و به مفهوم گرفتن عکس آینه‌ای یا تکنیک‌های گرفتن عکس با شاتر زمان‌دار قدمت آن به زمان عکاسی برمی‌گردد.اما تصور کنید که در این لحظات مهم تاریخی، شخصیت‌ها دست به دوربین می‌شدند و به…

رهبران شرکت‌ها و کشورها در قالب افراد بی‌خانمان- چه کسی می‌داند اگر جبر جغرافیایی و اکوسیستم نبود،…

اگر پدر زیستی استیو جابز او را در یک سناریویی تخیلی به سوریه می‌برد، استیو جابز چه سرنوشتی پیدا می‌کرد؟ یک کارمند؟ یک مدیر رده میانی؟ یکی از انبوه کشته‌های جنگ داخلی این کشور؟بدیهی است که اکوسیستم مناسب و شرایط اقتصادی و یک آبشار…

محصولات رادیواکتیوی که در قرن بیستم در قالب کالاهای مصرفی عادی به مردم فروخته می‌شدند

پیش از درک خطراتی که قرار گرفتن در معرض تابش‌های رادیواکتیو برای انسان به همراه دارد، مردم و حتی دانشمندان می‌پنداشتند که مواد رادیواکتیو ترکیبات جالبی برای درخشان و نورانی کردن اشیا هستند. در ادامه چند مورد از عجیب‌ترین کاربردهای مواد…

21 مهارتی که ای کاش در مدرسه یا جای دیگر مقدمات آنها را به ما می‌آموختند!

درس و دانشگاه بسیارند، اما وقتی وارد کار واقعی و زندگی می‌شوید می‌بینید که مهارت‌های زیادی لازم دارید تا تبدیل به یک آدم موفق شوید یا به آرامش و خوشبختی بیشتری در زندگی برسید. گاهی دوره‌های آموزشی خوبی برای آنها وجود دارد و گاهی هم باید…

عکس های رنگی مردم «عادی» در دوران استالین که توسط یک دیپلمات آمریکایی که به دلیل جاسوسی اخراج شد،…

زندگی مردم عادی چیزی است که آنچنان که باید و شاید ثبت نمی‌شود. مورخی را تصور کنید که پنج دهه بعد بخواهد در مورد تاریخ الان ایران تحقیق کند. او احتمالا انبوهی از روزنامه‌های و مجلات و کتاب‌ها و مصاحبه‌های شفاهی و آمارها یا اطلاعات سایت‌ها را…
آگهی متنی در همه صفحات
دکتر فارمو / شیشه اتومبیل / نرم افزار حسابداری / خرید سیلوسایبین / هوش مصنوعی / قیمت وازلین ساج / مقاله بازار / شیشه اتومبیل / نهال بادام / قیمت ایمپلنت دندان با بیمه /سپتیک تانک /بهترین دکتر لیپوماتیک در تهران /بهترین جراح بینی در تهران / آموزش تزریق ژل و بوتاکس / دوره های زیبایی برای مامایی / آموزش مزوتراپی، PRP و PRF /کاشت مو / مجتمع فنی تهران /قیمت روکش دندان /Hannover messe 2024 /خدمات پرداخت ارزی نوین پرداخت / درمان طب / لیست قیمت تجهیزات پزشکی / دانلود آهنگ / سریال ایرانی کول دانلود / دانلود فیلم دوبله فارسی /داروخانه اینترنتی آرتان /جارو استخری /میکروبلیدینگ / اشتراك دايت /فروشگاه لوازم بهداشتی /داروخانه تینا /لیفت صورت در تهران /فروش‌ دوربین مداربسته هایک ویژن /سرور مجازی ایران /مرکز خدمات پزشکی و پرستاری در منزل درمان نو /توانی نو / ثبت برند /حمل بار دریایی از چین /سایت نوید /پزشک زنان سعادت آباد /کلاه کاسکت / لمینت متحرک دندان /فروشگاه اینترنتی زنبیل /ساعت تبلیغاتی /تجهیزات پزشکی /چاپ لیوان /خرید از آمازون /بهترین سریال های ایرانی /کاشت مو /قیمت ساک پارچه ای /تولید محتوا /دانلود نرم افزار /

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

••4 5