متفورمین چیست و چه کاربردی دارد؟

متفورمین در دهه 50 میلادی با نام فنفورمین به بازار آمد و مصرف آن از دهه 60 میلادی به بعد در اروپا به شدت افزیش پیدا کرد،‌ اما به دلیل اینهه در برخی از افراد باعث تولید اسیدوزلاکتیک شد (تولید اسید لاکتیک) مصرف آن در سال 1977 میلادی در ایالت متحده امریکا متوقف شد. بعد از آن اداره دارو و غذای ایالات متحده امریکا (FDA) مجددا تحقیقات گسترده‌ای در رابطه با متفورمین آغاز کرد و نتایج به دست تحقیقات نشان داد اگر دارو زیر نظر پزشک و به صورت منطقی و درست مصرف شود، می‌تواند برای درمان بیماری دیابت مفید باشد. به همین دلیل از سال 1995 میلادی در ایلات متحده امریکا مصرف این دارو مجددا رواج پیدا کرد. آمارها نشان می‌دهند که مصرف صحیح متفورمین بیش از داروهای دیگر پایین‌آورنده قند خون در کاهش آمار مرگ‌ومیر بیماران دیابتی نوع 2 مفید بوده است. همچنین از سال 1994 میلادی از این دارو در درمان کیست‌های متعدد تخمدان در خانم‌ها و نازایی استفاده می‌شود و تاثیر درمانی آن با مطالعات آماری ثابت شده است.

این دارو بر روی ترشح انسولین تاثیر نمی گذارد و بنابراین افت قند خون ایجاد نمی کند. ولی اثر بخشی انسولین را بیشتر می کند و حساسیت سلول ها را نسبت به انسولین افزایش می دهد بنابر این نیاز به انسولین را کاهش می دهد.
از طرفی بر روی سلول های کبد اثر می گذار و تولید قند را در کبد کاهش می دهد و از این طریق نیز به بیماران دیابتی کمک می کند.
متفورمین بر خلاف گلی بن کلامید و انسولین که باعث افزایش وزن می شوند بر عکس کمک به لاغری می کند و با کاهش اشتها و کاهش تولید قند در کبد علاوه بر کاهش قند خون کلسترول و تری گلسیرید را نیز کاهش می دهد.
دل آشوبه و ناراحتی های گوارشی از عوارض عمده متفورمین است. کاهش اشتها و اسهال از دیگر عوارض ناخواسته ی متفورمین است.
گزارش تجربه مصرف کنندگان متفورمین حاکی از آنست که اگر مقدار مصرف متفورمین از مقادیر کم آغاز شود و به تدریج اضافه شود و همچنین اگر بین غذا استفاده شود عوارض آن کاهش می یابد.
بعضی از انواع متفورمین اثر سریع دارند و بعضی آهسته رهش هستند یعنی در طول روز دارو به تدریج جذب و وارد جریان خون می شود.
متفورمین در درمان تخمدان پلی کیستیک و موی زائد در بانوان نیز مصرف می شود.
گلوکوفاژ  –  متفورمین هگزال – متوور و بروت از انواع خارجی این دارو هستند و انواع بسیار متنوعی در داخل تولید می شود
متفورمین در بیمارن کلیوی و کبدی ممنوعیت مصرف دارد و در صورت وجود نقص کبدی و کلیوی قبل از مصرف متفورمین باید به پزشک اطلاع دهید همچنین در بیمارانی که الکل مصرف می کنند مصرف متفورمین ممنوع است.
به طور کلی متفورمین افت قند خون ایجاد نمی کند چون در تولید انسولین نقشی ندارد ولی اگر افت قند خون مشاهده شد ممکن است به علت کاهش وزن و اشتها باشد و اگر علائم را به پزشک اطلاع دهید احتمالا پزشک داروی شما را قطع خواهد کرد.

بر اساس پژوهش‌های اخیر، این دارو احتمالاً در آینده خواهد توانست برای درمان سرطان پستان به کار رود. یافته‌های جدید نشان می‌دهد که انرژی لازم

متفورمین موجب سرکوب فعالیت میتوکندری می‌شود و می‌تواند در آینده روشی برای درمان سرطان پستان به کار رود.

آزمایش‌های دیگری نیز تأثیر متفورمین برای سرکوب رشد تومورهای سرطانی پستان نشان داده‌اند.

از متفرمین‌های آهسته رهش برای لاغری نیز استفاده می‌گردد. اما این پاسخ‌دهی نیازمند مطالعات بیشتر نیز هست.

Metformin, marketed under the trade name Glucophage among others, is the first-line medication for the treatment of type 2 diabetes, particularly in people who are overweight. It is also used in the treatment of polycystic ovary syndrome. It is not associated with weight gain. It is taken by mouth.

نام رایج دارو: متفورمین – Metformin

نام تجاری دارو: گلوکوفیگ

هشدار:

به ندرت ممکن است مصرف بیش از حد متفورمین باعث بیماری جدی (گاهی کشنده) به نام لاکتیک اسیدوز شود. احتمال ایجاد لاکتیک اسیدوز در بیماران سالخورده، بیمارانی با سابقه بیماری کلیوی و کبدی، کمبود آب بدن، نارسایی قلب و مصرف الکل بیشتر می‌شود. در برخی موارد مانند جراحی، عکس‌برداری با اشعه ایکس، آزمایش‌هایی که در آن از قطب ید‌دار استفاده می‌کنند و مصرف برخی داروهای خاص ممکن است پزشک برای مدت کوتاهی داروی شما متوقف کند. برای اطلاعات بیشتر از پزشک داخلی یا دکتر داروساز سوال بپرسید.

در صورت بروز علائم لاکتیک اسیدوز مانند خستگی غیرمعمول، سرگیجه، خواب‌آلودگی، لرزش، پوست سرد و کبود، درد عضلانی، تنفس سخت و سریع، تپش قلب غیر طبیعی یا کند، درد معده، تهوع، اسهال و استفراغ مصرف داروی متفورمین را قطع کرده و با پزشک تماس بگیرید

مصرف متفورمین همراه با رژیم غذایی و برنامه‌های تمرینی و احتمالاً داروهای دیگر برای کنترل قند خون بالا است. این دارو برای درمان بیماران دیابتی نوع ۲ کاربرد دارد و به کنترل قند خون بالا کمک می‌کند تا از مشکلات کلیوی، نابینایی، مشکلات عصبی، از دست دادن اندام و مشکلات عملکرد جنسی جلوگیری شود. همچنین کنترل مناسب دیابت ممکن است باعث کاهش خطر حمله قلبی و سکته شود.

مصرف متفورمین همراه با رژیم غذایی و برنامه‌های تمرینی و احتمالاً داروهای دیگر برای کنترل قند خون بالا است. این دارو برای درمان بیماران دیابتی نوع ۲ کاربرد دارد و به کنترل قند خون بالا کمک می‌کند

نحوه عملکرد داروی متفورمین

متفورمین باعث می‌شود بدن شما به انسولینی که به طور طبیعی در بدن ترشح می‌شود واکنش و پاسخگویی مناسبی داشته باشد. این دارو همچنین میزان قند تولیدی کبد را کم کرده و میزان جذب قند توسط معده و روده را نیز کاهش می‌دهد.

نحوه مصرف متفورمین و دوز مصرفی

قبل از شروع به مصرف متفورمین راهنمای دارویی داخل جعبه را با دقت بخوانید و از پزشک یا دکتر داروساز راهنمایی بگیرید. این دارو را به صورت خوراکی معمولا روزی ۱ الی ۳ بار همراه با غذا مصرف کنید. جز در مواردی که پزشک دستورالعمل خاصی تجویز کرده باشد، موقع مصرف این دارو مایعات زیادی بنوشید.

دوز مصرف داروی متفورمین پاسخگویی بدن شما به درمان و سایر داروهای مصرفی بستگی دارد. مطمئن شوید پزشک و دکتر داروساز از تمامی داروهایی که استفاده می‌کنید (از جمله داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه و داروهای گیاهی) اطلاع دارند. برای کاهش خطر عوارض جانبی مانند درد معده ممکن است پزشک مصرف این دارو را از دوز پایین تجویز کند و در طول درمان و به آرامی دوز آن را افزایش دهد. از دستورات پزشک پیروی نمایید. برای عملکرد بهتر این دارو را به صورت منظم مصرف کنید و به خاطر داشته باشید هر روز در ساعت مشخصی آن را استفاده کنید.

اگر داروی درمان دیابت دیگری مانند کلرپروپامید استفاده می‌کنید از دستورات پزشک برای قطع داروی قبلی و شروع به مصرف متفورمین پیروی کنید. همچنین به صورت منظم و طبق تجویز پزشک قند خون خود را بررسی کنید و نتایج آن را در اختیار پزشک بگذارید. کمبود یا افزایش قند خون خود را به پزشک اطلاع دهید زیرا ممکن است موجب تغییر دوز مصرفی دارو شود.

عوارض جانبی متفورمین

مصرف متفورمین ممکن است منجر به عوارضی مانند تهوع، استفراغ، ناراحتی معده، اسهال، ضعف یا طعم گس دهان شود. اگر هر یک از این عوارض ادامه یافت یا بدتر شد به سرعت با پزشک خود تماس حاصل کنید. اگر ناراحتی معده پس از چند روز یا هفته مصرف این دارو در دوز یکسان بازگشت با فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. بروز ناراحتی معده بعد از روزهای اولیه مصرف این دارو ممکن است نشانه لاکتیک اسیدوز باشد.

در صورتی که پزشک داروی متفورمین را برای شما تجویز کرده است مطمئن باشید فوائد آن بیش از مضراتش بوده است. همچنین لازم است بدانید اکثر افرادی که داروی متفورمین را مصرف کرده‌اند، عوارض جدی این دارو را تجربه نکرده‌اند. معمولاً متفورمین باعث قند خون پایین (هیپوگلیسمی) می‌شود. اگر این دارو همراه با دیگر داروهای دیابت استفاده شود ممکن است موجب قند خون پایین شود. در مورد دوز مصرفی داروهای دیابت خود با پزشک یا دکتر داروساز مشورت نمایید.

نشانه‌های قند خون پایین شامل تعرق، لرزش، تپش قلب بالا، ضعف، تاری دید، سرگیجه، سوزش دست و پا می‌شود. توصیه می‌شود همواره با خود قرص‌ها یا ژل گلوکز برای درمان قند خون پایین به همراه داشته باشید. اگر به هیچ محصول مطمئن گلوکزی دسترسی ندارید، با مصرف منابع قند مانند قرص‌های قند، عسل، آبنبات و یا نوشیدن آب میوه و نوشابه غیررژیمی می‌توانید قند خون خود را بالا بیاورید. اگر مقدار زیادی الکل مصرف کنید ممکن است دچار قند خون پایین شوید. همچنین ورزش سنگین یا مصرف غذاهایی با کالری کم نیز ممکن است باعث قند خون پایین شوند. برای جلوگیری از قند خون پایین سر ساعت مقرر وعده‌های غذایی میل کنید و هیچ وعده‌ای را فراموش نکنید. برای راهکار جایگزین نخوردن وعده غذایی با پزشک یا دکتر داروساز مشورت نمایید.

علائم قند خون بالا (هایپرگلیسمی) شامل تشنگی، افزایش دفعات ادرار، سرگیجه، سوزش، تنفس سریع و بوی میوه‌ای دهان است. اگر هر کدام از این علائم را مشاهده کردید با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است پزشکتان دوز مصرف داروهای دیابت را تغییر دهد.

اگر دچار عوارض جانبی جدی این دارو مانند لاکتیک اسیدوز شدید، مصرف دارو را قطع کنید و به پزشک مراجعه نمایید. (بخش هشدار را بخوانید)

لازم است بدانید که واکنش آلرژیک جدی در مورد داروی متفورمین نادر است. با این وجود اگر واکنش آلرژیک جدی‌ای مثل تب، تورم غدد لنفاوی، علائم پوستی، خارش، تورم (مخصوصا در صورت، زبان و گلو)، گیجی شدید و اختلال تنفسی را تجربه کردید، سریعا از فوریت های پزشکی کمک بگیرید. با توجه به اینکه لیست عوارض کامل نیست، ممکن است با عارضه‌ای برخورد کنید که ذکر نشده باشد. در این موارد با پزشک یا دکتر داروساز مشورت کنید.

موارد احتیاط مصرف متفورمین

اگر به داروی متفورمین حساسیت دارید یا هر حساسیت دیگری دارید قبل از مصرف این دارو با پزشک یا دکتر داروساز مشورت کنید. داروی متفورمین ممکن است شامل ترکیبات غیر فعالی باشد که موجب بروز حساسیت یا مشکلات دیگر بشود.

قبل از استفاده از این دارو سوابق پزشکی خود را به اطلاع پزشک برسانید؛ مخصوصا مشکلات تنفسی (مانند بیماری انسداد ریه و آسم شدید)، مشکلات خونی (مانند کم خونی، کمبود ویتامین B12)، بیماری‌های کلیوی و بیماری‌های کبدی.

قبل از هرگونه جراحی یا عکس برداری با اشعه X یا آزمایش‌هایی که در آن از ماده کنتراست‌زا ید دار استفاده می‌شود با پزشک در مورد تمامی داروهای مصرفی مشورت نمایید. تمامی داروهای مصرفی را به اطلاع پزشک برسانید. ممکن است برای مدت کوتاهی استفاده از این دارو را به دلیل عمل جراحی یا آزمایش‌های پزشکی متوقف کنید. قبل از انجام عمل جراحی و آزمایش‌ها از پزشک یا دندان‌پزشکتان راهنمایی بخواهید.

ممکن است حین مصرف این دارو دچار تاری دید، سرگیجه و خواب‌آلودگی ناشی از قند خون پایین یا بالا شوید. لذا از رانندگی و فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری دارند، تا زمانی که در هوشیاری کامل به سر ببرید اجتناب کنید. هنگام مصرف متفورمین از خوردن الکل پرهیز کنید زیرا خطر ابتلا به لاکتیک اسیدوز را افزایش می‌دهد و باعث قند خون پایین می‌شود.

تب بالا، مصرف قرص‌های آب (دیورتیک‌ها مانند هیدروکلروتیازید)، تعرق زیاد، اسهال یا استفراغ باعث از دست دادن مقدار زیادی از آب بدن می‌شوند و خطر ابتلا به لاکتیک اسیدوز را بالا می‌برند. اگر دچار اسهال یا استفراغ طولانی مدت شدید، مصرف این دارو را قطع کنید و سریعا با پزشک تماس بگیرید. توصیه می‌شود مایعات زیادی مصرف کنید تا از کم‌آبی بدن جلوگیری کنید. برای راهنمایی بیشتر با پزشک مشورت کنید.

مشکلات بدن (مانند تب، عفونت، آسیب‌دیدگی و جراحی) باعث می‌شود کنترل قند خون دشوارتر شود. در صورت بروز این عوارض با پزشک خود مشورت کنید زیرا ممکن است لازم باشد در درمان تغییراتی به وجود آید یا آزمایش‌های قند خون لازم باشد. سالمندان ممکن است در مقابل عوارض جانبی مانند قند خون پایین و لاکتیک اسیدوز حساسیت بیشتر از خود نشان دهند.

در زمان بارداری این دارو فقط زمانی که مورد نیاز است و پزشک تجویز کرده باشد مصرف کنید، در مورد مزایا و خطرات آن با پزشک مشورت کنید. ممکن است پزشک داروی شما را با انسولین در زمان بارداری عوض کند. از دستورات پزشک به دقت پیروی کنید.

متفورمین ممکن است باعث تغییراتی در دوره قاعدگی (افزایش تخمک‌گذاری) شود و احتمال بارداری را افزایش دهد. هنگام مصرف متفورمین در مورد راه‌های مطمئن جلوگیری از بارداری با پزشک یا دکتر داروساز مشورت کنید.

متفورمین به اندازه کمی از طریق شیر مادر به نوزاد منتقل می‌شود. در مورد شیردهی به نوزاد هنگام مصرف این دارو با پزشک مشورت نمایید.

تداخلات دارویی متفورمین با داروهای دیگر

تداخلات دارویی ممکن است عملکرد و تاثیر داروی متفورمین را تغییر دهد یا باعث افزایش ریسک بروز عوارض جانبی آن شود. این مقاله شامل تمامی تداخلات دارویی ممکن، نیست لذا لیست تمامی داروهای مصرفی‌تان را با پزشک یا داروساز در میان بگذارید. و بدون صلاحدید پزشک شروع به مصرف، قطع یا تغییر دوز داروی متفورمین نفرمایید. تداخلات دارویی با متفورمین به دو دسته تداخل جدی و تداخل متوسط تقسیم می‌شوند.

تداخل جدی: مصرف داروهای زیر با متفورمین ممکن موجب اثرات بسیار آسیب‌زننده‌ای شود. با متخصصین سلامت در این زمینه مشورت کنید. این داروها عبارتند از:

• مواد کنتراست‌زا یددار که در عکس‌برداری‌ها استفاده می‌شود.
• داروهای کنترل دیابت مانند گیاه گیمنما، گاتی فلوکساسین
• داروی درمان مالاریا تافنوکوئین

تداخل متوسط: مصرف داروهای زیر با متفورمین ممکن است موجب مشکلاتی شود.توصیه می‌شود با پزشک در این زمینه مشورت نمایید. این داروها عبارتند از:

• برخی از داروهای کنترل دیابت مانند کینولون‌ها
• سایمتیدین، سفالکسین، رانولازین
• داروهای مسدود کننده کربونیک آنهیدراز
• داروی دولوتگراویر، تری متوپریم، واندتانیب، بکتگراویر (داروی درمان ایدز) و پاتیرومر
• داروهای ضد دیابت مانند انسولین و بوپروپین

علائم اوردوز متفورمین

اگر با مصرف داروی متفورمین دچار عوارض جدی نظیر مشکل تنفسی یا بیهوشی شدید با اورژانس تماس بگیرید. این دارو برای وضعیت فعلی شما تجویز شده است و در موارد مشابه دیگر از آن بدون اجازه پزشک استفاده نکنید. اوردوز این دارو ممکن است باعث لاکتیک اسیدوز شود، نشانه‌های اوردوز شامل سرگیجه شدید، اسهال یا استفراغ یا تهوع شدید، تنگی نفس و تپش قلب یواش یا نامنظم می‌شود.

توصیه می‌شود در برنامه آموزش دیابت شرکت کنید و در مورد مدیریت دیابت با داروها، رژیم غذایی، ورزش و آزمایش‌های رایج دیابت آموزش ببینید.

توصیه می‌شود در برنامه آموزش دیابت شرکت کنید و در مورد مدیریت دیابت با داروها، رژیم غذایی، ورزش و آزمایش‌های رایج دیابت آموزش ببینید.

در مورد علائم قند خون بالا و پایین اطلاعات کسب کنید و نحوه درمان قند خون پایین را یاد بگیرید. به صورت منظم قند خون را بررسی کنید و نتایج آن را با پزشک در میان بگذارید. همچنین آزمایش‌های پزشکی مانند آزمایش عملکرد کلیه، عملکرد کبد، هموگلوبین A1C، شمارش سلول‌های خون و قند خون قبل از شروع به مصرف و در زمان مصرف متفورمین به صورت دوره‌ای برای بررسی پیشرفت و عوارض جانبی دارو باید انجام شود.

اگر دوز مصرفی داروی متفورمین را فراموش کردید، در اولین زمان ممکن آن را مصرف کنید. اما اگر نزدیک به مصرف دوز بعدی، به یاد آوردید که دارو را مصرف نکرده‌اید ،نیازی به مصرف دو برابر دارو نیست و فقط دوز مقرر را مصرف کنید.

برای نگهداری صحیح داروی متفورمین، آن را در دمای اتاق، دور از حرارت و رطوبت و خارج از دسترس کودکان قرار دهید و در حمام نگهداری نفرمایید و از یخ زدن دارو جلوگیری کنید. توجه داشته باشید که داروی منقضی شده را مصرف نکنید.