آشنایی با بافت تاریخی یزد
رپورتاژ
با ورود به شهر کویری و زیبای یزد، نخستین چیزی که نظر هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌کند بافت تاریخی آن است که همچنان محل زندگی و کسب‌وکار بسیاری از اهالی این دیار می‌باشد. شهر تاریخی یزد با داشتن بافت سنتی ارزشمندی به وسعت 750 هکتار، توانسته ضمن حفظ و مرمت آثار تاریخی خود، به عنوان نخستین شهر جهانی در فهرست میراث یونسکو ثبت شود و خود را در عرصه جهانی مطرح کند.
بافت تاریخی یزد که امروزه حدود 200 هکتار از آن در لیست میراث تاریخی یونسکو به ثبت رسیده، عنوان نخستین شهر ساخته شده از خشت خام و همچنین دومین شهر تاریخی جهان را از آن خود کرده و در زمره یکی از مقاصد گردشگری پرطرفدار در ایران قرارگرفته است.
گردشگری که از کشور چک به یزد آمده، یزد را چنین توصیف کرده است: «مانند قدم زدن در فضای فیلم‌های تاریخی است. حتماً باید به بافت قدیمی یزد رفت. پیشنهاد می‌کنم دو بار به بافت قدیم بروید: اول بین ساعت ۲ تا ۴ بعدازظهر که خیابان‌های تونل مانندش خالی هستند و پرتوهای خورشید از لابه‌لای حفره‌ها نظر می‌اندازند و دیگر حدود ساعت ۷ عصر که مردم در آن رفت‌وآمد می‌کنند.»
در ادامه گشتی در این بافت تاریخی خواهیم زد. با ما همراه باشید:
مسجد جامع یزد؛ نماد بافت تاریخی یزد
با حرکت به سوی مرکز شهر و خیابان‌های قدیمی آن، اولین جایی که موردتوجه توریست‌ها و گردشگران قرار می‌گیرد مسجد جامع یزد است که با داشتن بلندترین مناره‌های جفتی جهان و همچنین گنبدی متفاوت و چشم‌نواز، نگاه هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. مسجد جامع کبیر، یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین جاهای دیدنی یزد می‌باشد که در دوره‌های مختلف تاریخ تکمیل‌شده و سردر رفیع آن نیز به عظمت و شکوه بنا افزوده است. باید گفت کاشی‌کاری‌های هنرمندانه این مسجد و به ویژه شمسه زیبای آن، شهرت و محبوبیت زیادی در بین عکاسان و مسافران ایرانی و خارجی دارد و به یکی از نمادهای هنری شهر یزد تبدیل‌شده است.
از جذابیت‌های خیابان مسجد جامع و مناطق اطراف آن، باید به کنیسه مهم یهودیان یزد در پشت مسجد اشاره کرد که نشان‌دهنده زندگی مسالمت‌آمیز ادیان در کنار یکدیگر می‌باشد. کنیسه ملا آقا بابا یزد با داشتن سازه‌ای زیبا و متفاوت، همواره نظر گردشگران را به خود جلب می‌کند و یادگاری از دوران قاجار را پیش روی بازدیدکنندگان قرار می‌دهد. در این خیابان می‌توان صنایع‌دستی زیبایی را که اغلب از صنایع نساجی و سفالی یزد هستند برای سوغات خریداری کرد.
کوچه‌های آشتی کنان یزد
اگر بخواهیم کمی پیش‌تر برویم و با سازه‌های تاریخی بافت سنتی یزد بیشتر آشنا شویم، باید کوچه‌های آشتی‌کنان را در پیش بگیریم. کوچه‌های آشتی‌کنان یزد با فضای ساده و آرامش‌بخش خود، آدمی را به دل تاریخی کهن و دلنشین می‌برند و یاد خاطرات کودکی را در ذهن بسیاری از افراد زنده می‌کنند. در خصوص علت نام‌گذاری این کوچه‌ها باید گفت که در قدیم، اهالی برای آشتی دادن کسانی که از هم دلخوری داشتند، آنان را از سوی مخالف راهی این کوچه‌ها می‌کردند که به دلیل باریک بودن کوچه‌ها و رویارویی خواه‌ناخواه افراد، آن دو نفر ناخودآگاه در مقابل هم قرار می‌گرفتند و به نوعی وادار به گفت‌وگو و احوال‌پرسی می‌شدند که بدین ترتیب کدورت قبلی از میان می‌رفت. این صمیمیت را هنوز می‌توان در میان افراد میان‌سال و کهن‌سالی که ساکن بافت تاریخی هستند، مشاهده کرد.
زندان اسکندر یزد؛ یادگاری از قرن هشتم
با گذر از این کوچه‌پس‌کوچه‌ها، یکی دیگر از سازه‌های زیبای بافت سنتی یزد دیده می‌شود که به مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر معروف است. مدرسه ضیائیه یزد، سازه باابهت و زیبایی دارد و گنبد بزرگ و باشکوه آن، بیش از هر چیز خودنمایی می‌کند. این بنا با قدمتی از قرن هشتم هـ.ش، در محله فهادان یزد قرارگرفته که نمونه زیبایی از معماری اسلامی دوره مغول را به نمایش می‌گذارد. درباره علت شهرت یافتن بنا به زندان اسکندر باید اشاره کرد که طبق برخی روایات تاریخی، «اسکندر» در زمان عبور از منطقه فعلی یزد اقدام به ساخت زندانی کرده که بعدها به دستور «یزدگرد اول»، شهری با نام یزدان‌گرد در نزدیکی آن بناشده؛ لذا به نظر می‌رسد بنای فعلی مدرسه ضیائیه، همان زندان اسکندر باشد که در طی زمان تغییر کاربری داده است.
بقعه دوازده امام؛ قدیمی‌ترین بنا در بافت تاریخی یزد
در کنار زندان اسکندر، می‌توان یک سازه کهن و باستانی دیگر را نیز مشاهده کرد که گویا قدمت آن به حدود 1000 سال قبل برمی‌گردد. بقعه دوازده امام یزد به عنوان شاهکاری از معماری دوره سلجوقیان، با گچ‌بری‌های بالای محراب و کاشی‌کاری‌های معرق اطراف آن، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. این بقعه که دومین گنبد تاریخ‌دار ایران به شمار می‌رود، برای نخستین بار توانسته مسئله قرارگیری گنبد مدور بر روی پلان مربعی را حل کند و الگوی بسیاری از بناهای بعدی قرار گیرد. این بنا به دلیل مرمت در حال حاضر بازدید عمومی ندارد.
خانه لاری‌ها؛ نمادی از خانه‌های سنتی یزد
دیدنی‌های بافت تاریخی یزد به همین‌جا ختم نمی‌شود و جایی در دل همان کوچه‌پس‌کوچه‌ها، یک عمارت زیبا و معروف به نام خانه لاری‌ها انتظار بازدیدکنندگان را می‌کشد. خانه لاری‌ها به عنوان یادگاری از قرن سیزدهم هـ.ش، جلوه‌های هنرمندانه و ظریفی را در معماری خود به نمایش گذاشته که ازجمله آن‌ها باید به در و پنجره‌های سنتی، ارسی‌های تماشایی، اتاق‌های نقاشی شده و آینه‌کاری‌شده و… اشاره کرد. باید دانست که این عمارت، مساحتی حدود 1700 و زیربنایی معادل 1200 مترمربع دارد و با تالار آینه خود؛ به عنوان باشکوه‌ترین اتاق عمارت، نقاشی‌های سنتی و آینه‌کاری‌هایی زیبا را به نمایش می‌گذارد.
بام خانه هنر یزد؛ تصویری بی‌نظیر از بافت تاریخی
اگر علاقه‌مند هستید که منظره‌ای وسیع از شهر یزد را به نظاره بنشینید، حتماً سری به خانه هنر یزد و بام سنتی آن نیز بزنید. خانه هنر (کافه هنر) یزد بنایی قاجاری است که با نام ثبتی «خانه مهدی ملک‌زاده» شناخته می‌شود. این مجموعه که بخشی از آن به گالری تماشایی و همچنین کارگاه سفال و فروشگاه صنایع‌دستی ارگانیک تبدیل‌شده، در پشت‌بام خود نیز با تخت‌های سنتی و منظره‌ای عالی از بافت تاریخی یزد، به استقبال مهمانان و بازدیدکنندگان می‌رود. در اغلب روزهای سال در این بام تعدادی توریست در حال عکسی و یا استراحت هستند.
اگرچه تمام دیدنی‌های یزد و جاذبه‌های بافت قدیمی آن به همین‌جا ختم نمی‌شود؛ اما می‌توان با یک برنامه‌ریزی مناسب و شرکت در تورهای یزدگردی یا همراهی با سایر علاقه‌مندان، دل به کوچه‌های کاهگلی یزد زد و از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری آن بازدید کرد و لذت برد.
برای اطلاعات بیشتر درباره بافت تاریخی یزد و معماری ویژه آن، می‌توانید به لینک زیر مراجعه کنید: