تیمور لنگ: زندگینامه و شرح کشورگشایی‌ها و کشتارها

استفانی هانچل اسمیت: تیمور لنگ در دهه ۱۳۳۰، در خانات جغتای که در گذشته تحت امپراتوری حکومت مغول در آسیای میانه بود به دنیا آمد. او از یک دزد گوسفند دون‌پایه در جلگه‌ای با شرایط طاقت‌فرسا، به یکی از بزرگترین کشورگشایان تاریخ تبدیل شد که تقریباً تمام آسیای میانه، افغانستان و ایران را تحت سلطه خودش درآورد. اما حالا، او یک دولت‌ساز بزرگ بود یا یک ظالم خونخوار؟

تیمور بزرگ (تیمور: آهن) به خاطر جراحات دائمی دست و پایش توسط دشمنانش که مسخره‌اش می‌کردند اسم مستعار “تیمور لنگ” رویش گذاشته شد.

جراحاتی که متحمل شده به خاطر سرقت گله گوسفند از قبیله رقیب بوده است — چون از اول دزد و ادم پست‌فطرتی بود!

شاید که ما از این داستان مطمئن نباشیم اما اگر هم حقیقت داشته باشد، دزدی از رقبا در آن زمان بخشی از زندگی عشایری بوده است. تیمور در خانواده سلطنتی به دنیا نیامده بود پس باید شایستگی‌اش را با شهامت و سوارکاری اثبات می‌کرد.

او کاملاً یک روستایی معمولی بود. خانواده تیمور هم چندان اصالتی نداشتند. دایی و برادر زنش از مقامات عالی‌رتبه بودند و وقتی به تیمور در یک ماموریت دیپلماتیک اعتماد کردند، به آن‌ها پشت کرد و پناهنده قبیله چنگیزخان شد! یک ترفند حساب شده! اندکی بعد با دایی و برادر زنش آشتی کرد.

آن هم فقط تا زمانی که بتواند قدرتش را تثبیت کند. سپس به جنگ با برادر زنش رفت — که به ظاهر نزدیکترین هم‌پیمانش بود. او ترور شد و تیمور قدرت را به دست گرفت!

آنها ممکن است دوست هم بوده باشند، اما او مرد فاسدی بود که مردم زیادی را از خود بیزار کرده بود. تیمور حق داشت که جایش را بگیرد. پس از آن، او بیشتر مناطق خانات را متحد کرد و توانست به چندین دهه جنگ داخلی خونین پایان دهد.

تیمور از نوادگان اصلی چنگیز خان نبود، پس، نمی‌توانست این لقب را تصاحب کند. به جای آن او چند خوان دست‌نشانده را منصوب کرد و خودش را امیر یا فرمانده، و اندکی بعد گورکان یا داماد نامید، درست بعد از اینکه با زنی از نوادگان چنگیز خان ازدواج کرد.

او ادعا می‌کرد که از طرف خدا فرستاده شده تا محافظ مغولی‌ها و مسلمانان جهان باشد، البته که داشت با برپایی جنگ با همسایگان، هنوز هم به قدرت مغولی‌ها و مسلمانان آسیب میزد، به حدی آن‌ها را ضعیف کرد که اروپاییان مسیحی در داستان‌ها اسمش را به عنوان دوست و هم‌پیمان نوشتند. لشکرکشی‌های او ۱۷ میلیون نفر را به کام مرگ کشاند!

شلوغ بازی سیاسی نکن. بیوگرافی رسمی تیمور عمداً در تعداد کشته‌ها اغراق می‌کند تا شورشی‌ها را بترساند. تیمور هم مانند مغول‌ها، به شهرها شانس تسلیم شدن می‌داد و فقط در صورت سرپیچی آن‌ها دستور کشتار داده می‌شد. او برای حمایت از صنعت کشاورزی کانال‌های آبیاری را بازسازی کرد، و بین فقیران هم مرتبا غذا توزیع می‌کرد. فقط در زادگاهش، شهر کش، روزانه ۲۰ راس گوسفند می‌خرید و گوشتشان را به فقرا می‌بخشید. نبردهای او وحشیانه بود، اما با متحد کردن آسیای میانه، افغانستان و ایران، توانست تا جاده ابریشم را هم احیا کند. بخش اعظم اوراسیا از احیای تجارت از راه دور بهره‌مند شد و شهرهای آسیای میانه، مانند سمرقند و هرات، تحت حکومت او به کانون‌های اقتصادی پر رونقی تبدیل شدند.

و در همین حال، شهرهایی نظیر بغداد، حلب و دهلی به غارت رفتند و سوزانده شدند که بازسازیشان ده‌ها سال زمان برد. این جنگ‌سالار بی‌سواد میراث فرهنگی غنی چند صد ساله را نابود کرد، در زمان حیاتش چیزی جز هرم‌هایی از جمجمه باقی نگذاشت.

تیمور ممکن است که بیسواد بوده باشد، اما او هم حامی فعالی در زمینه فرهنگ و هنر بود. در طول فتوحاتش، از جان صنعت‌گران و محققان می‌گذشت آن‌ها را می‌فرستاد تا بر روی پروژه‌های عمومی نظیر مدارس و مساجد کار کنند. برخلاف اکثر زنان جهان آن دوره، همسران، دختران و عروس‌هایش تحصیل کرده و فعال سیاسی بودند. تیمور همچنین شخصاً با مورخ مشهور عرب، ابن خلدون در دمشق دیدار کرد و تحت تأثیر او قرار گرفت، و همچنین در شطرنج به شدت استاد شد که می‌گفت از نوع پیچیده‌تر آن که خودش ابداع کرده بود بیشتر لذت می‌برد.

تیمور در سال ۱۴۰۵، وقتی اوایل دهه هفتاد زندگی‌اش را می‌گذراند بر اثر بیماری درگذشت امپراتوری که او تاسیس کرده بود تا صد سال دیگر هم پابرجا ماند و یک رنسانس معماری، هنری، ادبی و علمی را در سرتاسر آسیای میانه به ارمغان آورد. در سمرقند، نوه تیمور، الغ‌بیگ بزرگترین رصدخانه ستاره‌شناسی جهان در آن زمان را ساخت. حتی پس از سرنگونی امپراتوری تیمور، پنجمین پشت از نوادگان تیمور، بابر دوباره در هند مستقر شد و امپراتوری مغول را تأسیس کرد امپراتوری که تقریباً یک‌چهارم جمعیت جهان را به خود اختصاص داد و سازه‌های باشکوهی مانند قلعه سرخ (لال قلعه) و تاج محل را ساخت. یادبود تیمور هنوز هم در کوهستان‌های سراسر آسیای میانه گرامی داشته می‌شد، جایی که از او به عنوان“بویوک بابامیز” یا “پدربزرگ ما” یاد می‌شود. و اما امروزه در اروپا، هند، و بیشتر مناطق خاورمیانه، از او به عنوان قصاب یاد می‌کنند.

با وجود ظهور از گم‌نامی نسبی، نتیجه فتوحات تیمور میراثی را تشکیل داد که امروزه حتی با اینکه نزدیک به ۵۰۰ سال گذشته هنوز هم در حال محاکمه‌اش هستند.