دیسلکسیا یا نارساخوانی چیست؟ شیوه تشخیص و درمان آن
نارساخوانی یا دیسلکسیا Dyslexia یک اختلال یادگیری است که شامل مشکل در خواندن به دلیل مشکلات در شناسایی صدا‌های گفتار و یادگیری نحوه ارتباط آنها با حروف و کلمات (رمزگشایی) است. نارساخوانی که ناتوانی در خواندن نیز نامیده می‌شود، بر مناطقی از مغز که زبان را پردازش می‌کنند، تأثیر می‌گذارد.
افراد مبتلا به نارساخوانی هوش طبیعی دارند و معمولا بینایی طبیعی دارند. اکثر کودکان مبتلا به نارساخوانی می‌توانند با تدریس خصوصی یا یک برنامه آموزشی تخصصی در مدرسه موفق شوند. حمایت عاطفی نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.
اگرچه هیچ درمانی برای نارساخوانی وجود ندارد، ارزیابی اولیه و مداخله منجر به بهترین نتیجه می‌شود. گاهی اوقات نارساخوانی سال‌ها تشخیص داده نمی‌شود و تا بزرگسالی تشخیص داده نمی‌شود، اما هیچ وقت برای کمک گرفتن دیر نیست.
علائم نارساخوانی یا دیسلکسیا
تشخیص علائم نارساخوانی قبل از ورود فرزندتان به مدرسه دشوار است، اما برخی سرنخ‌های اولیه ممکن است نشان دهنده وجود مشکل باشد. هنگامی که فرزند شما به سن مدرسه می‌رسد، معلم فرزند شما ممکن است اولین کسی باشد که متوجه مشکل می‌شود. شدت آن متفاوت است، اما این وضعیت اغلب زمانی که کودک شروع به یادگیری خواندن می‌کند آشکار می‌شود.
قبل از مدرسه
علائمی که نشان می‌دهد کودک خردسال ممکن است در معرض خطر نارساخوانی باشد عبارتند از:
- دیر صحبت کردن
- یادگیری کلمات جدید به آرامی
- مشکلات در تشکیل صحیح کلمات، مانند معکوس کردن صدا‌ها در کلمات یا گیج کردن کلماتی که شبیه هم هستند
- مشکل در به خاطر سپردن یا نامگذاری حروف، اعداد و رنگ‌ها
- مشکل در یادگیری قافیه‌های مهد کودک یا انجام بازی‌های قافیه
سن مدرسه
هنگامی که فرزند شما وارد مدرسه می‌شود، علائم و نشانه‌های نارساخوانی ممکن است آشکارتر شوند، از جمله:
- خواندن بسیار کمتر از سطح مورد انتظار برای سن
- در پردازش و درک آنچه می‌شنود مشکل دارد
- مشکل در یافتن کلمه مناسب یا پاسخگویی به سوالات
- مشکلات در به خاطر سپردن توالی چیز‌ها
- مشکل در دیدن (و گاهی اوقات شنیدن) شباهت‌ها و تفاوت‌ها در حروف و کلمات
- ناتوانی در تلفظ یک کلمه ناآشنا
- مشکل املایی
- صرف زمان غیرمعمول طولانی برای انجام کار‌هایی که شامل خواندن یا نوشتن است
- اجتناب از فعالیت‌هایی که شامل خواندن است
نوجوانان و بزرگسالان
علائم نارساخوانی در نوجوانان و بزرگسالان مشابه علائم کودکان است. برخی از علائم و نشانه‌های رایج نارساخوانی در نوجوانان و بزرگسالان عبارتند از:
- مشکل در خواندن، از جمله خواندن با صدای بلند
- خواندن و نوشتن آهسته و پر زحمت
- مشکلات املایی
- اجتناب از فعالیت‌هایی که شامل خواندن است
- تلفظ نادرست اسامی یا کلمات، یا مشکل در بازیابی کلمات
- مشکل در درک لطیفه‌ها یا عباراتی که به راحتی از کلمات خاص (اصطلاحات) قابل درک نیست، مانند “piece of cake” به معنی “آسان”
- صرف زمان غیرمعمول طولانی برای انجام کار‌هایی که شامل خواندن یا نوشتن است
- مشکل در خلاصه کردن یک داستان
- مشکل در یادگیری یک زبان خارجی
- مشکل در حفظ کردن
- مشکل در انجام مسائل ریاضی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگرچه اکثر کودکان آماده یادگیری خواندن در مهدکودک یا کلاس اول هستند، کودکان مبتلا به نارساخوانی اغلب نمی‌توانند اصول اولیه خواندن را تا آن زمان درک کنند. اگر سطح خواندن فرزندتان کمتر از حد انتظار برای سن او است یا اگر متوجه علائم دیگری از نارساخوانی شدید، با پزشک خود صحبت کنید.
هنگامی که نارساخوانی تشخیص داده نشده و درمان نمی‌شود، مشکلات خواندن دوران کودکی تا بزرگسالی ادامه می‌یابد.
علل نارساخوانی یا دیسلکسیا
نارساخوانی معمولاً در خانواده‌ها دیده می‌شود. به نظر می‌رسد که با ژن‌های خاصی مرتبط باشد که بر نحوه پردازش مغز خواندن و زبان و همچنین عوامل خطر در محیط تأثیر می‌گذارد.
عوامل خطر نارساخوانی یا دیسلکسیا
عوامل خطر نارساخوانی عبارتند از:
- سابقه خانوادگی نارساخوانی یا سایر ناتوانی‌های یادگیری
- زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد
- قرار گرفتن در معرض نیکوتین، مواد مخدر، الکل یا عفونت در دوران بارداری که ممکن است رشد مغز جنین را تغییر دهد
- تفاوت‌های فردی در بخش‌هایی از مغز که خواندن را قادر می‌سازد
عوارض نارساخوانی یا دیسلکسیا
نارساخوانی می‌تواند به تعدادی از مشکلات منجر شود، از جمله:
- مشکل در یادگیری از آنجایی که خواندن یک مهارت اساسی برای اکثر دروس مدرسه است، کودک مبتلا به نارساخوانی در اکثر کلاس‌ها در مضیقه است و ممکن است در هماهنگی با همسالان دچار مشکل شود.
- مشکلات اجتماعی. درمان نشدن، نارساخوانی ممکن است منجر به کاهش عزت نفس، مشکلات رفتاری، اضطراب، پرخاشگری و کناره‌گیری از دوستان، والدین و معلمان شود.
- مشکلات در بزرگسالی ناتوانی در خواندن و درک می‌تواند مانع از رسیدن کودک به توانایی‌های خود با رشد کودک شود. این می‌تواند پیامد‌های آموزشی، اجتماعی و اقتصادی طولانی مدت داشته باشد.
کودکانی که نارساخوانی دارند در معرض خطر ابتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) هستند و بالعکس. ADHD می‌تواند باعث ایجاد مشکل در حفظ توجه و همچنین بیش فعالی و رفتار تکانشی شود که می‌تواند درمان نارساخوانی را سخت‌تر کند.
تشخیص نارساخوانی یا دیسلکسیا
هیچ آزمایشی وجود ندارد که بتواند نارساخوانی را تشخیص دهد. تعدادی از عوامل در نظر گرفته شده است، مانند:
- رشد فرزند شما، مسائل آموزشی و سابقه پزشکی. پزشک احتمالاً از شما سؤالاتی در مورد این زمینه‌ها می‌پرسد و می‌خواهد در مورد شرایطی که در خانواده وجود دارد، از جمله اینکه آیا اعضای خانواده ناتوانی یادگیری دارند یا خیر، بداند.
- زندگی خانگی. پزشک ممکن است شرحی از خانواده و زندگی خانگی شما بخواهد، از جمله اینکه چه کسی در خانه زندگی می‌کند و آیا مشکلی در خانه وجود دارد یا خیر.
- پرسشنامه‌ها ممکن است پزشک از فرزند، اعضای خانواده یا معلمان شما بخواهد به سؤالات کتبی پاسخ دهند. ممکن است از فرزند شما خواسته شود تا تست‌هایی را برای شناسایی توانایی‌های خواندن و زبان انجام دهد.
- تست‌های بینایی، شنوایی و مغز (عصبی). این‌ها می‌توانند به تعیین اینکه آیا اختلال دیگری ممکن است باعث ایجاد یا افزایش توانایی خواندن ضعیف فرزند شما شود کمک کند.
- تست روانشناسی. پزشک ممکن است از شما و فرزندتان سوالاتی بپرسد تا سلامت روانی کودکتان را بهتر درک کند. این می‌تواند به تعیین اینکه آیا مشکلات اجتماعی، اضطراب یا افسردگی ممکن است توانایی‌های فرزند شما را محدود کند کمک کند.
- تست خواندن و سایر مهارت‌های تحصیلی. ممکن است فرزند شما مجموعه‌ای از تست‌های آموزشی را انجام دهد و فرآیند و کیفیت مهارت‌های خواندن توسط یک متخصص خواندن تجزیه و تحلیل شود.
درمان نارساخوانی یا دیسلکسیا
هیچ راه شناخته شده‌ای برای اصلاح ناهنجاری زمینه‌ای مغز که باعث نارساخوانی می‌شود وجود ندارد – نارساخوانی یک مشکل مادام العمر است. با این حال، تشخیص زودهنگام و ارزیابی برای تعیین نیاز‌های خاص و درمان مناسب می‌تواند موفقیت را بهبود بخشد.
تکنیک‌های آموزشی
نارساخوانی با استفاده از رویکرد‌ها و تکنیک‌های آموزشی خاص درمان می‌شود و هر چه زودتر مداخله شروع شود، بهتر است. تست روانشناسی به معلمان فرزند شما کمک می‌کند تا یک برنامه آموزشی مناسب را توسعه دهند.
معلمان ممکن است از تکنیک‌های شنوایی، بینایی و لمس برای بهبود مهارت‌های خواندن استفاده کنند. کمک به کودک در استفاده از چندین حواس برای یادگیری – به عنوان مثال، گوش دادن به یک درس نواری و ردیابی با انگشت شکل حروف استفاده شده و کلمات گفته شده – می‌تواند به پردازش اطلاعات کمک کند.
درمان بر کمک به فرزند شما متمرکز است:
- یاد بگیرید که کوچکترین صدا‌هایی را که کلمات را تشکیل می‌دهند (واج) تشخیص دهید و از آنها استفاده کنید.
- درک کنید که حروف و رشته‌های حروف نشان دهنده این صدا‌ها و کلمات هستند (آواسازی)
- آنچه را که او می‌خواند درک کند
- برای ایجاد دقت، سرعت و بیان (تسلط) خواندن با صدای بلند بخوانید
- واژگانی از کلمات شناخته شده و قابل درک بسازید
در صورت وجود، جلسات آموزشی با متخصص خواندن می‌تواند برای بسیاری از کودکان مبتلا به نارساخوانی مفید باشد. اگر فرزند شما ناتوانی شدید در خواندن دارد، ممکن است نیاز باشد که تدریس خصوصی بیشتر باشد و پیشرفت کندتر باشد.
طرح آموزش فردی
در ایالات متحده، مدارس موظفند اقدامات قانونی برای کمک به کودکان مبتلا به نارساخوانی در مشکلات یادگیری خود انجام دهند. با معلم فرزندتان در مورد تشکیل جلسه‌ای برای ایجاد یک برنامه ساختاریافته و مدون صحبت کنید که نیاز‌های فرزندتان را مشخص کند و مدرسه چگونه به موفقیت او کمک می‌کند. به این طرح آموزش فردی (IEP) می‌گویند.
درمان زودهنگام
کودکان مبتلا به نارساخوانی که در مهدکودک یا کلاس اول کمک بیشتری دریافت می‌کنند، اغلب مهارت‌های خواندن خود را به اندازه کافی برای موفقیت در دبیرستان و دبیرستان بهبود می‌بخشند.
کودکانی که تا کلاس‌های آخر راهنمایی دریافت نمی‌کنند، ممکن است در یادگیری مهارت‌های لازم برای خواندن خوب مشکل بیشتری داشته باشند. آنها احتمالاً از نظر تحصیلی عقب هستند و ممکن است هرگز نتوانند به عقب برسند. کودک مبتلا به نارساخوانی شدید ممکن است هرگز خواندن آسان نداشته باشد، اما می‌تواند مهارت‌هایی را بیاموزد که خواندن را بهبود می‌بخشد و استراتژی‌هایی را برای بهبود عملکرد مدرسه و کیفیت زندگی ایجاد می‌کند.
کاری که والدین می‌توانند انجام دهند
شما نقش کلیدی در کمک به موفقیت فرزندتان ایفا می‌کنید. این مراحل را انجام دهید:
- زودتر به مشکل رسیدگی کنید اگر مشکوک هستید که فرزندتان نارساخوانی دارد، با پزشک کودک خود صحبت کنید. مداخله زودهنگام می‌تواند موفقیت را بهبود بخشد.
- برای فرزندتان با صدای بلند بخوانید. بهتر است از زمانی که فرزندتان 6 ماهه یا حتی کوچکتر است شروع کنید. سعی کنید با فرزندتان به کتاب‌های ضبط شده گوش کنید. وقتی فرزندتان به اندازه کافی بزرگ شد، پس از شنیدن داستان‌ها با هم بخوانید.
- با مدرسه فرزندتان کار کنید. با معلم فرزندتان صحبت کنید که چگونه مدرسه به موفقیت او کمک می‌کند. شما بهترین مدافع فرزندتان هستید.
- زمان مطالعه را تشویق کنید. برای بهبود مهارت‌های خواندن، کودک باید خواندن را تمرین کند. فرزندتان را به خواندن تشویق کنید.
- برای خواندن مثال بزنید. هر روز زمانی را برای خواندن چیزی از خودتان در حالی که فرزندتان می‌خواند تعیین کنید – این یک مثال است و از کودک شما حمایت می‌کند. به کودک خود نشان دهید که خواندن می‌تواند لذت بخش باشد.
کاری که بزرگسالان مبتلا به نارساخوانی می‌توانند انجام دهند
موفقیت در شغل برای بزرگسالانی که با نارساخوانی دست و پنجه نرم می‌کنند می‌تواند دشوار باشد. برای کمک به دستیابی به اهداف:
- بدون در نظر گرفتن سن خود، برای خواندن و نوشتن از ارزشیابی و کمک آموزشی استفاده کنید
- در مورد آموزش‌های اضافی و تسهیلات معقول از کارفرما یا مؤسسه دانشگاهی خود بر اساس قانون آمریکایی‌های دارای معلولیت سؤال کنید
مشکلات تحصیلی لزوماً به این معنا نیست که فرد مبتلا به نارساخوانی نمی‌تواند موفق شود. دانش‌آموزان توانمند مبتلا به نارساخوانی با توجه به منابع مناسب می‌توانند بسیار موفق باشند. بسیاری از افراد مبتلا به نارساخوانی خلاق و باهوش هستند و ممکن است در ریاضیات، علوم یا هنر استعداد داشته باشند. برخی حتی حرفه نویسندگی موفقی هم دارند.
مقابله و حمایت
حمایت عاطفی و فرصت‌های موفقیت در فعالیت‌هایی که شامل خواندن نمی‌شوند برای کودکان مبتلا به نارساخوانی مهم هستند. اگر فرزند شما نارساخوانی دارد:
- حامی باشید. مشکل در یادگیری خواندن ممکن است بر عزت نفس کودک شما تأثیر بگذارد. حتما محبت و حمایت خود را ابراز کنید. با تمجید از استعداد‌ها و نقاط قوت فرزندتان را تشویق کنید.
- با فرزندتان صحبت کنید. به فرزندتان توضیح دهید که نارساخوانی چیست و این یک شکست شخصی نیست. هرچه کودک شما این موضوع را بهتر درک کند، بهتر می‌تواند با ناتوانی یادگیری کنار بیاید.
- اقداماتی را برای کمک به یادگیری فرزندتان در خانه انجام دهید. مکانی تمیز، ساکت و منظم برای مطالعه فرزندتان فراهم کنید و زمان مطالعه را تعیین کنید. همچنین مطمئن شوید که فرزندتان به اندازه کافی استراحت می‌کند و وعده‌های غذایی منظم و سالم می‌خورد.
- زمان نمایش را محدود کنید هر روز زمان صفحه نمایش الکترونیکی را محدود کنید و از زمان اضافی برای تمرین خواندن استفاده کنید.
- با معلمان فرزندتان در تماس باشید. به طور مکرر با معلمان صحبت کنید تا مطمئن شوید که فرزندتان می‌تواند در مسیر خود باقی بماند. در صورت نیاز، مطمئن شوید که او برای تست‌هایی که نیاز به مطالعه دارد، وقت اضافی می‌گیرد. از معلم بپرسید که آیا به فرزندتان کمک می‌کند که درس‌های روز را ضبط کند تا بعداً پخش شود.
- به یک گروه پشتیبانی بپیوندید این می‌تواند به شما کمک کند با والدینی که فرزندانشان با ناتوانی‌های یادگیری مشابهی روبرو هستند در تماس باشید. گروه‌های حمایتی می‌توانند اطلاعات مفید و حمایت عاطفی ارائه دهند. از پزشک یا متخصص خواندن فرزندتان بپرسید که آیا گروه‌های حمایتی در منطقه شما وجود دارد یا خیر.
آماده شدن برای ویزیت
ممکن است ابتدا نگرانی‌های خود را با پزشک اطفال یا پزشک خانواده فرزندتان در میان بگذارید. برای اطمینان از اینکه مشکل دیگری ریشه مشکلات خواندن کودک شما نیست، پزشک ممکن است کودک شما را به یکی از موارد زیر ارجاع دهد:
- متخصص، مانند چشم پزشک (چشم پزشک)
- متخصص مراقبت‌های بهداشتی آموزش دیده برای ارزیابی شنوایی (شنوایی‌شناس)
- پزشک متخصص در اختلالات مغز و سیستم عصبی (متخصص مغز و اعصاب)
- پزشک متخصص در سیستم عصبی مرکزی و رفتار (عصب روانشناس)
- پزشک متخصص در توانایی‌های رشد و رفتار کودکان (متخصص اطفال رشدی و رفتاری)
ممکن است بخواهید در صورت امکان از یکی از اعضای خانواده یا دوستان خود بخواهید که از آنها پشتیبانی کند و به شما کمک کند اطلاعات را به خاطر بسپارید.
در اینجا اطلاعاتی وجود دارد که به شما کمک می‌کند تا برای قرار ملاقات خود آماده شوید:
آنچه شما می‌توانید انجام دهید
قبل از قرار ملاقات، فهرستی از موارد زیر تهیه کنید:
- هر گونه علائمی که کودک شما تجربه می‌کند و سنینی که علائم برای اولین بار مشاهده شده است، از جمله علائمی که ممکن است به دلیل قرار ملاقات نامرتبط به نظر برسد.
- اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله هرگونه استرس عمده یا تغییرات اخیر زندگی
- هر گونه دارو، ویتامین، گیاهان دارویی یا سایر مکمل‌هایی که کودک شما مصرف می‌کند، از جمله دوز‌های مصرفی
- سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید تا به شما کمک کند از قرار ملاقات خود نهایت استفاده را ببرید
سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- به نظر شما دلیل مشکل خواندن و درک کودک من چیست؟
- آیا تشخیص‌های دیگری وجود دارد که می‌تواند با نارساخوانی همراه باشد یا با آن اشتباه گرفته شود؟
- فرزند من به چه نوع آزمایشاتی نیاز دارد؟
- آیا فرزندم باید به متخصص مراجعه کند؟
- نارساخوانی چگونه درمان می‌شود؟
- چقدر سریع شاهد پیشرفت خواهیم بود؟
- آیا سایر اعضای خانواده نیز باید برای نارساخوانی آزمایش شوند؟
- چه منابع کمکی یا حمایتی را توصیه می‌کنید؟
- آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری وجود دارد که بتوانم داشته باشم؟ آیا می‌توانید هر وب سایتی را معرفی کنید؟
- آیا منابع آموزشی محلی برای نارساخوانی وجود دارد؟
در حین قرار ملاقات خود سوالات دیگری را مطرح کنید.
از پزشک خود چه انتظاری دارید
پزشک شما احتمالاً تعدادی سوال از شما می‌پرسد. آماده پاسخگویی به آنها باشید تا زمانی را برای مرور هر نقطه‌ای که می‌خواهید روی آن تمرکز کنید رزرو کنید. پزشک شما ممکن است بپرسد:
- اولین بار چه زمانی متوجه شدید که فرزندتان در خواندن مشکل دارد؟ آیا معلمی آن را مورد توجه شما قرار داده است؟
- عملکرد تحصیلی فرزند شما در کلاس چگونه است؟
- کودک شما از چه سنی شروع به صحبت کرد؟
- آیا مداخلات خواندنی را امتحان کرده‌اید؟ اگر چنین است، کدام یک؟
- آیا متوجه مشکلات رفتاری یا مشکلات اجتماعی شده‌اید که فکر می‌کنید ممکن است با مشکل خواندن فرزندتان مرتبط باشد؟
- آیا فرزند شما مشکل بینایی داشته است؟
