کم خونی فقر آهن چیست؟ شیوه تشخیص و درمان کمبود آهن
کم خونی فقر آهن Iron deficiency anemia یک نوع رایج کم خونی است – وضعیتی که در آن خون فاقد گلبول‌های قرمز سالم کافی است. گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را به بافت‌های بدن حمل می‌کنند.
همانطور که از نام آن مشخص است، کم خونی ناشی از فقر آهن به دلیل کمبود آهن است. بدون آهن کافی، بدن شما نمی‌تواند به اندازه کافی ماده‌ای را در گلبول‌های قرمز تولید کند که آنها را قادر به حمل اکسیژن (هموگلوبین) می‌کند. در نتیجه، کم خونی ناشی از فقر آهن ممکن است شما را خسته و تنگی نفس کند.
معمولاً می‌توانید کم خونی ناشی از فقر آهن را با مکمل آهن اصلاح کنید. گاهی اوقات آزمایش‌ها یا درمان‌های اضافی برای کم خونی فقر آهن ضروری است، به خصوص اگر پزشک مشکوک باشد که شما خونریزی داخلی دارید.
علائم کم خونی فقر آهن
در ابتدا، کم خونی فقر آهن می‌تواند آنقدر خفیف باشد که مورد توجه قرار نگیرد. اما با کمبود آهن در بدن و تشدید کم خونی، علائم و نشانه‌ها تشدید می‌شود.
علائم و نشانه‌های کم خونی فقر آهن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خستگی مفرط
- ضعف
- پوست رنگپریده
- درد قفسه سینه، ضربان قلب سریع یا تنگی نفس
- سردرد، سرگیجه یا سبکی سر
- دست و پا‌های سرد
- التهاب یا درد زبان شما
- ناخن‌های شکننده
- هوس غیرمعمول برای مواد غیر مغذی مانند یخ، خاک یا نشاسته
- کم اشتهایی به خصوص در نوزادان و کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر شما یا فرزندتان علائم و نشانه‌هایی که حاکی از کم خونی ناشی از فقر آهن است را دارید، به پزشک مراجعه کنید. کم خونی فقر آهن چیزی برای تشخیص یا درمان خود نیست. بنابراین به جای مصرف مکمل‌های آهن به تنهایی، برای تشخیص به پزشک خود مراجعه کنید. بارگیری بیش از حد بدن با آهن می‌تواند خطرناک باشد زیرا تجمع بیش از حد آهن می‌تواند به کبد شما آسیب برساند و عوارض دیگری ایجاد کند.
علل کم خونی فقر آهن
کم خونی ناشی از فقر آهن زمانی رخ می‌دهد که بدن شما آهن کافی برای تولید هموگلوبین نداشته باشد. هموگلوبین بخشی از گلبول‌های قرمز است که به خون رنگ قرمز می‌دهد و گلبول‌های قرمز خون را قادر می‌سازد تا خون اکسیژن دار را در سراسر بدن شما حمل کنند.
اگر آهن کافی مصرف نکنید، یا اگر آهن زیادی از دست بدهید، بدن شما نمی‌تواند هموگلوبین کافی تولید کند و در نهایت کم خونی ناشی از فقر آهن ایجاد می‌شود.
علل کم خونی فقر آهن عبارتند از:
- از دست دادن خون خون حاوی آهن در گلبول‌های قرمز است. بنابراین اگر خون از دست بدهید، مقداری آهن از دست می‌دهید. زنانی که پریود‌های سنگین دارند در معرض خطر کم خونی فقر آهن هستند زیرا در طول قاعدگی خون از دست می‌دهند. از دست دادن آهسته و مزمن خون در بدن – مانند زخم معده، فتق هیاتال، پولیپ روده بزرگ یا سرطان کولورکتال – می‌تواند باعث کم خونی فقر آهن شود. خونریزی گوارشی می‌تواند ناشی از استفاده منظم از برخی مسکن‌های بدون نسخه، به ویژه آسپرین باشد.
- کمبود آهن در رژیم غذایی شما بدن شما به طور منظم از غذا‌هایی که می‌خورید آهن دریافت می‌کند. اگر آهن خیلی کم مصرف کنید، به مرور زمان بدن شما دچار کمبود آهن می‌شود. نمونه‌هایی از غذا‌های غنی از آهن شامل گوشت، تخم مرغ، سبزیجات سبز برگ و غذا‌های غنی شده با آهن است. برای رشد و تکامل مناسب، نوزادان و کودکان به آهن از رژیم غذایی خود نیز نیاز دارند.
- ناتوانی در جذب آهن آهن غذا در روده کوچک به جریان خون شما جذب می‌شود. یک اختلال روده، مانند بیماری سلیاک، که بر توانایی روده شما برای جذب مواد مغذی از غذای هضم شده تأثیر می‌گذارد، می‌تواند منجر به کم خونی فقر آهن شود. اگر بخشی از روده کوچک شما با عمل جراحی بای پس یا برداشته شده باشد، ممکن است بر توانایی شما در جذب آهن و سایر مواد مغذی تأثیر بگذارد.
- بارداری. بدون مکمل آهن، کم خونی فقر آهن در بسیاری از زنان باردار رخ می‌دهد، زیرا ذخایر آهن آنها نیاز به افزایش حجم خون خود و همچنین منبع هموگلوبین برای جنین در حال رشد دارد.
عوامل خطر کم خونی فقر آهن
این گروه از افراد ممکن است خطر ابتلا به کم خونی فقر آهن را افزایش دهند:
- زنان. از آنجایی که زنان در طول قاعدگی خون از دست می‌دهند، زنان به طور کلی در معرض خطر کم خونی فقر آهن هستند.
- نوزادان و کودکان. نوزادانی که وزن کم هنگام تولد دارند یا زودتر از موعد به دنیا آمده‌اند و آهن کافی از شیر مادر یا شیر خشک دریافت نمی‌کنند ممکن است در معرض خطر کمبود آهن باشند. کودکان در طول جهش رشد به آهن اضافی نیاز دارند. اگر کودک شما رژیم غذایی سالم و متنوعی ندارد، ممکن است در معرض خطر کم خونی باشد.
- گیاهخواران افرادی که گوشت نمی‌خورند در صورت عدم مصرف سایر غذا‌های غنی از آهن ممکن است در معرض خطر کم خونی ناشی از فقر آهن قرار بگیرند.
- اهداکنندگان مکرر خون افرادی که به طور معمول خون اهدا می‌کنند ممکن است خطر ابتلا به کم خونی فقر آهن را افزایش دهند زیرا اهدای خون می‌تواند ذخایر آهن را کاهش دهد. هموگلوبین پایین مربوط به اهدای خون ممکن است یک مشکل موقتی باشد که با خوردن غذا‌های غنی از آهن بیشتر برطرف می‌شود. اگر به شما گفته شد که به دلیل هموگلوبین پایین نمی‌توانید خون اهدا کنید، از پزشک خود بپرسید که آیا باید نگران باشید.
عوارض کم خونی فقر آهن
کم خونی ناشی از فقر آهن خفیف معمولاً عوارضی ایجاد نمی‌کند. با این حال، اگر کم خونی ناشی از فقر آهن درمان نشود، می‌تواند شدید شود و منجر به مشکلات سلامتی شود، از جمله موارد زیر:
- مشکلات قلبی. کم خونی فقر آهن ممکن است منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم شود. قلب شما باید خون بیشتری پمپاژ کند تا کمبود اکسیژن حمل شده در خون را در هنگام کم خونی جبران کند. این می‌تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
- مشکلات دوران بارداری در زنان باردار، کم خونی فقر آهن شدید با زایمان زودرس و نوزادان کم وزن مرتبط است. اما این وضعیت در زنان باردار که مکمل آهن را به عنوان بخشی از مراقبت‌های دوران بارداری خود دریافت می‌کنند قابل پیشگیری است.
- مشکلات رشد در نوزادان و کودکان، کمبود شدید آهن می‌تواند منجر به کم خونی و همچنین تاخیر در رشد و نمو شود. علاوه بر این، کم خونی فقر آهن با افزایش حساسیت به عفونت‌ها همراه است.
پیشگیری از کم خونی فقر آهن
با انتخاب غذا‌های غنی از آهن می‌توانید خطر کم خونی ناشی از فقر آهن را کاهش دهید.
غذا‌های غنی از آهن را انتخاب کنید
غذا‌های غنی از آهن عبارتند از:
- گوشت قرمز، گوشت خوک و مرغ
- غذای دریایی
- لوبیا
- سبزیجات با برگ سبز تیره مانند اسفناج
- میوه‌های خشک شده مانند کشمش و زردآلو
- غلات، نان و پاستا غنی شده با آهن
- نخود فرنگی
بدن شما آهن بیشتری را از گوشت نسبت به سایر منابع جذب می‌کند. اگر تصمیم به عدم مصرف گوشت دارید، ممکن است لازم باشد مصرف غذا‌های غنی از آهن و گیاهی را افزایش دهید تا همان مقدار آهن را جذب کنید که افرادی که گوشت می‌خورند.
برای افزایش جذب آهن، غذا‌های حاوی ویتامین C را انتخاب کنید
شما می‌توانید با نوشیدن آب مرکبات یا خوردن سایر غذا‌های غنی از ویتامین C همزمان با مصرف غذا‌های پر آهن، جذب آهن بدن خود را افزایش دهید. ویتامین C موجود در آب مرکبات، مانند آب پرتقال، به بدن کمک می‌کند تا آهن رژیم غذایی را بهتر جذب کند.
ویتامین C همچنین در موارد زیر یافت می‌شود:
- کلم بروکلی
- گریپ فروت
- کیوی
- سبزیجات
- خربزه
- پرتقال‌ها
- فلفل
- توت فرنگی
- نارنگی
- گوجه فرنگی‌ها
پیشگیری از کم خونی فقر آهن در نوزادان
برای جلوگیری از کم خونی ناشی از فقر آهن در نوزادان، در سال اول به کودک خود شیر مادر یا شیر خشک غنی شده با آهن بدهید. شیر گاو منبع خوبی از آهن برای نوزادان نیست و برای نوزادان زیر یک سال توصیه نمی‌شود. پس از 6 ماهگی، حداقل دو بار در روز به کودک خود با غلات غنی شده با آهن یا گوشت‌های پوره شده تغذیه کنید تا دریافت آهن را افزایش دهید. پس از یک سال، مطمئن شوید که کودکان بیش از 20 اونس (591 میلی لیتر) شیر در روز نمی‌نوشند. شیر زیاد اغلب جای سایر غذا‌ها از جمله غذا‌های غنی از آهن را می‌گیرد.
تشخیص کم خونی فقر آهن
برای تشخیص کم خونی فقر آهن، پزشک ممکن است آزمایشاتی را برای بررسی موارد زیر انجام دهد:
- اندازه و رنگ گلبول قرمز. با کم خونی فقر آهن، گلبول‌های قرمز خون کوچکتر و رنگ پریده‌تر از حد معمول هستند.
- هماتوکریت این درصدی از حجم خون شما است که توسط گلبول‌های قرمز ساخته شده است. سطح نرمال به طور کلی بین 35.5 تا 44.9 درصد برای زنان بالغ و 38.3 تا 48.6 درصد برای مردان بالغ است. این مقادیر ممکن است بسته به سن شما تغییر کند.
- هموگلوبین. سطح هموگلوبین پایین‌تر از حد طبیعی نشان دهنده کم خونی است. محدوده طبیعی هموگلوبین به طور کلی به صورت 13.2 تا 16.6 گرم (گرم) هموگلوبین در هر دسی لیتر خون برای مردان و 11.6 تا 15. گرم در دسی لیتر برای زنان تعریف می‌شود.
- فریتین این پروتئین به ذخیره آهن در بدن شما کمک می‌کند و سطح پایین فریتین معمولاً نشان دهنده سطح پایین آهن ذخیره شده است.
آزمایشات تشخیصی اضافی
اگر آزمایش خون شما حاکی از کم خونی فقر آهن باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای شناسایی علت زمینه‌ای تجویز کند، مانند:
- آندوسکوپی پزشکان اغلب خونریزی ناشی از فتق هیاتال، زخم یا معده را با کمک آندوسکوپی بررسی می‌کنند. در این روش، یک لوله نازک و روشن مجهز به دوربین فیلمبرداری از گلوی شما به معده شما منتقل می‌شود. این به پزشک شما اجازه می‌دهد لوله‌ای را که از دهان شما به معده شما می‌رود (مری) و معده شما را برای یافتن منابع خونریزی مشاهده کند.
- کولونوسکوپی برای رد منابع خونریزی در قسمت تحتانی روده، پزشک ممکن است روشی به نام کولونوسکوپی را توصیه کند. یک لوله نازک و منعطف مجهز به دوربین فیلمبرداری در رکتوم وارد شده و به روده بزرگ شما هدایت می‌شود. معمولاً در طول این آزمایش آرام می‌گیرید. کولونوسکوپی به پزشک این امکان را می‌دهد که تمام یا قسمتی از کولون و رکتوم شما را مشاهده کند تا خونریزی داخلی را بررسی کند.
- سونوگرافی. زنان همچنین ممکن است سونوگرافی لگن انجام دهند تا علت خونریزی بیش از حد قاعدگی مانند فیبروم رحم را جستجو کنند.
پزشک شما ممکن است این آزمایشات یا آزمایشات دیگر را پس از یک دوره آزمایشی درمان با مکمل آهن تجویز کند.
درمان کم خونی فقر آهن
برای درمان کم خونی ناشی از فقر آهن، پزشک ممکن است مصرف مکمل‌های آهن را به شما توصیه کند. در صورت لزوم، پزشک علت اصلی کمبود آهن شما را نیز درمان خواهد کرد.
مکمل‌های آهن
پزشک شما ممکن است قرص آهن بدون نسخه را برای جبران ذخایر آهن در بدن شما توصیه کند. پزشک به شما دوز مناسب را برای شما اطلاع می‌دهد. آهن به صورت مایع برای نوزادان و کودکان نیز موجود است. برای افزایش شانس جذب آهن موجود در بدن، ممکن است به شما دستور داده شود:
- قرص آهن را با معده خالی مصرف کنید. در صورت امکان قرص آهن خود را زمانی که معده خالی است مصرف کنید. با این حال، از آنجایی که قرص آهن می‌تواند معده شما را ناراحت کند، ممکن است لازم باشد قرص آهن خود را همراه با غذا مصرف کنید.
- آهن را با آنتی اسید‌ها مصرف نکنید. دارو‌هایی که بلافاصله علائم سوزش سر دل را تسکین می‌دهند، می‌توانند در جذب آهن اختلال ایجاد کنند. دو ساعت قبل یا چهار ساعت بعد از مصرف آنتی اسید آهن مصرف کنید.
- قرص آهن را با ویتامین C مصرف کنید. ویتامین C جذب آهن را بهبود می‌بخشد. پزشک ممکن است مصرف قرص آهن را با یک لیوان آب پرتقال یا مکمل ویتامین C توصیه کند.
مکمل‌های آهن می‌توانند باعث یبوست شوند، بنابراین پزشک ممکن است نرم‌کننده مدفوع را نیز توصیه کند. آهن ممکن است مدفوع شما را سیاه کند، که یک عارضه جانبی بی‌ضرر است.
کمبود آهن را نمی‌توان یک شبه اصلاح کرد. ممکن است برای جبران ذخایر آهن خود نیاز به مصرف مکمل‌های آهن برای چندین ماه یا بیشتر داشته باشید. به طور کلی، پس از یک هفته یا بیشتر از درمان، احساس بهتری خواهید داشت. از پزشک خود بپرسید که چه زمانی باید خون خود را مجدداً بررسی کنید تا سطح آهن خود را اندازه‌گیری کنید. برای اطمینان از اینکه ذخایر آهن شما دوباره پر می‌شود، ممکن است نیاز به مصرف مکمل‌های آهن برای یک سال یا بیشتر داشته باشید.
درمان علل زمینه‌ای کمبود آهن
اگر مکمل‌های آهن سطح آهن خون شما را افزایش نمی‌دهند، احتمالاً کم خونی ناشی از منبع خونریزی یا مشکل جذب آهن است که پزشک شما باید آن را بررسی و درمان کند. بسته به علت، درمان کم خونی فقر آهن ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- دارو‌ها مانند دارو‌های ضد بارداری خوراکی برای کاهش جریان قاعدگی شدید
- آنتی بیوتیک‌ها و سایر دارو‌ها برای درمان زخم معده
- جراحی برای برداشتن پولیپ خونریزی دهنده، تومور یا فیبروم
اگر کم خونی ناشی از فقر آهن شدید باشد، ممکن است به تزریق داخل وریدی آهن یا تزریق خون برای کمک به جایگزینی سریع آهن و هموگلوبین نیاز داشته باشید.
آماده شدن برای ویزیت
در صورت داشتن علائم و نشانه‌هایی که شما را نگران می‌کند، با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید. اگر کم خونی فقر آهن در شما تشخیص داده شد، ممکن است نیاز به آزمایشاتی برای جستجوی منبع از دست دادن خون داشته باشید، از جمله آزمایشاتی برای بررسی دستگاه گوارش.
در اینجا اطلاعاتی وجود دارد که به شما کمک می‌کند تا برای قرار ملاقات خود آماده شوید و چه انتظاراتی از پزشک خود دارید.
آنچه شما می‌توانید انجام دهید
- هر علائمی را که تجربه می‌کنید، از جمله علائمی که ممکن است به دلیل تعیین وقت ملاقات نامرتبط به نظر برسد، یادداشت کنید.
- اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله استرس‌های عمده یا تغییرات اخیر زندگی را یادداشت کنید.
- فهرستی از تمام دارو‌ها، ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید تهیه کنید.
- سوالاتی را بنویسید تا از پزشک خود بپرسید.
زمان شما با پزشک محدود است، بنابراین تهیه لیستی از سؤالات به شما کمک می‌کند از زمان با هم بودن خود نهایت استفاده را ببرید. برای کم خونی فقر آهن، برخی از سوالات اساسی که باید از پزشک خود بپرسید عبارتند از:
- محتمل‌ترین علت علائم من چیست؟
- آیا دلایل احتمالی دیگری برای علائم من وجود دارد؟
- آیا وضعیت من احتمالا موقتی است یا طولانی مدت؟
- چه درمانی را توصیه می‌کنید؟
- آیا جایگزینی برای رویکرد اولیه که شما پیشنهاد می‌کنید وجود دارد؟
- من وضعیت سلامتی دیگری دارم. چگونه می‌توانم این شرایط را با هم مدیریت کنم؟
- آیا محدودیت‌های غذایی وجود دارد که باید رعایت کنم؟
- آیا بروشور یا مواد چاپی دیگری وجود دارد که بتوانم با خود ببرم؟ چه وب سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
علاوه بر سوالاتی که برای پرسیدن از پزشک خود آماده کرده‌اید، از پرسیدن سوالات در طول ملاقات خود دریغ نکنید.
از پزشک خود چه انتظاری دارید
پزشک شما احتمالاً تعدادی سؤال از شما می‌پرسد. آماده بودن برای پاسخ دادن به آنها ممکن است زمانی را برای مرور نکاتی که می‌خواهید زمان بیشتری را روی آنها صرف کنید، اختصاص دهد. پزشک شما ممکن است بپرسد:
- چه زمانی شروع به تجربه علائم کردید؟
- علائم شما چقدر شدید است؟
- آیا به نظر می‌رسد چیزی علائم شما را بهبود می‌بخشد؟
- به نظر می‌رسد چه چیزی علائم شما را بدتر می‌کند؟
- آیا متوجه خونریزی غیرمعمول، مانند پریود‌های شدید، خونریزی ناشی از هموروئید یا خونریزی بینی شده‌اید؟
- آیا شما گیاهخوار هستید؟
- آیا اخیراً بیش از یک بار خون اهدا کرده‌اید؟
