فیلم شام آخر از فریدون جیرانی – معرفی و نقد و تحلیل

کارگردان: فریدون جیرانی/نویسنده فیلمنامه: فریدون جیرانی با همکاری نازنین مفخم براساس طرحی از ناهید حاجی‌پور/مدیر فیلمبرداری: محمد آلادپوش/مدیر تولید، مجری طرح و تهیه‌کننده: ید الله شهیدی/تدوین: نازنین مفخم/ موسیقی: فریدون شهبازیان/صدابردار: بهمن حیدری/ صداگذار: مسعود بهنام /طراح صحنه، لباس و چهره‌پردازی: علی عابدینی/عکس: احمد احمدی/جلوه‌های ‌ ویژه: عباس شوقی/ مدیر روابط عمومی: فرامرز روشنایی/ تهیه‌کننده: ید الله شهیدی، ابو القاسم یزدی/بازیگران: کتایون ریاحی، هانیه توسلی، ثریا قاسمی، آتیلا پسیانی، محمد رضا گلزار، شاهرخ فروتنیان، مهسا عظیمی، شیوا ابراهیمی، بهروز قادری.

خلاصه داستان: زنی میانسال و تحصیلکرده کوشش می‌کند در جامعه پر از تناقض امروز سالم و مستقل زندگی کند.

دیگر می‌دانیم ژانر ملودرام در دستان فریدون جیرانی به یک تجربه بصری تکان‌دهنده و هولناک بدل می‌شود. بحران‌هایی که خانواده‌ها و زوج‌های فیلم‌های جیرانی را دربرمی‌گیرند، به دور از فرمول‌های مرسوم سینمای ملودرام، به سمت بروز فاجعه حرکت می‌کنند. فیلم‌های او در لحظات خاصی، پهلو به پهلوی سینمای وحشت می‌زنند، ملودرام‌های جیرانی، آکنده هستند از لحظات ملتهبی که قهرمانان داستان در حرکاتی جنون‌آمیز برای نجات خود از سیاه‌چال‌های سرنوشت به هر راهی می‌زنند. مردان و زنانی عاصی و خشن. ملودرام‌های جیرانی خشن و عریان هستند. داستان مردانی عاشق و تملک‌جو و زنانی که در تلاش برای بیرون آمدن از زیر سایه مرد مهاجم هستند. مردانی سراسیمه و عشق‌هایی آتشین که تنها در مواجهه با مرگ آرام می‌گیرد. جیرانی با قرمز و آب و آتش نشان داده که به خوبی می‌تواند موج هیستریک آغشته به مضمون ملودرام فیلم را کنترل کند و اعصاب و ذهن تماشاگر را در تسلط خود بگیرد. او را به افراط و مبالغه متهم می‌کنند. اینکه در فیلم‌هایش به شکل مستمری خشونت و تحقیر علیه زن وجود دارد. اما نمی‌توان با این ادعا موافق بود. در فیلم‌های او مردان نیز هم‌پای زنان، مورد تحقیر و ستم قرار می‌گیرند. فضای فیلم‌های جیرانی گرم و پر از رنگ‌ها و آرایه‌های تند است. و از قرار معلوم در شام آخر نیز باید در انتظار چنین فضایی باشیم.

شام آخر داستان دلباختن پسری دانشجو به استاد خود است. زنی که حد اقل 10 سال از او بزرگتر است. همین رابطه نامتعارف جرقه ارتباطی را می‌زند که ناخودآگاه و به سبک دیگر فیلم‌های جیرانی به مرگ و فاجعه ختم می‌شود و طبق معمول می‌توانیم در فضای عاشقانه و ملودرامیک فیلم، امواج هیستریزم و خشونت را نیز انتظار بکشیم.

فیلم از کادر بازیگران جالبی برخوردار است؛ کتایون ریاحی، محمد رضا گلزار، آتیلا پسیانی، ثریا قاسمی و هانیه توسلی. در فیلم‌های جیرانی می‌توانیم مطمئن باشیم که بازی‌های خوبی از بازیگران فیلم خواهیم دید. یادمان باشد در قرمز، هدیه تهرانی و محمد رضا فروتن سیمرغ‌های بلورین بهترین بازیگری را بردند و در آب و آتش لیلا حاتمی و آتیلا پسیانی تندیس بازیگری جشنواره خانه سینما را بدست آوردند. فضای حاکم بر فیلم‌های جیرانی به شکل اتوماتیک به گونه است که بازیگر را تهییج و تشویق به استفاده از تمام هنر بازیگری خود می‌کند. کتایون ریاحی پس از آنکه سال‌ها خود را در حصار فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی (پس از باران، روزهای زندگی و…) محصور کرد حالا پس از سال‌ها (شاید پس از فیلم پاییزان) فرصتی پیدا کرده تا به عنوان ستاره سینما هنرنمایی بکند. محمد رضا گلزار و هانیه توسلی بازیگران جوان فیلم هستند که با این فیلم به جامعه سینمایی معرفی می‌شوند. زمزمه‌هایی شنیده می‌شد که نقش هانیه توسلی را ابتدا قرار بوده لیلا حاتمی بازی کند که در آخرین لحظه منصرف شده است. گلزار در قسمتی از فیلم، یک ترانه قدیمی تهرانی را می‌خواند که از قرار چندان خوب از کار درنیامده است آنها که شام آخر را دیده‌اند، آن را یک سر و گردن بالاتر از آب و آتش و بدون گاف‌ها و شکاف‌های روایتی آن فیلم ارزیابی کرده‌اند. همان شکاف‌های روایتی که موجب شد تماشاگران در حد انتظار از فیلم استقبال نکنند. به‌هرحال شام آخر از مدعیان کسب عنوان پرفروشترین فیلم سال 81‌ است.

ثریا قاسمی بازیگری که پس از دریافت سیمرغ بلورین از جشنواره نوزدهم (برای فیلم مارال) امسال پرکارتر از سال‌های قبل در سینما حضور دارد، درباره فیلم شام آخر و نقش خود می‌گوید: «قصه فیلم نگاه‌های متفاوتی به عشق دارد. در این داستان آفاق، چشم ناظر قصه است و اوست که قصه را روایت می‌کند. از ویژگی‌های مهم فیلم جسارت آن است و آفاق هم دارای شخصیت پیچیده‌ای است. نقش زنی که علاوه‌بر مادر بودن در جامعه هم حضور دارد.»