عدم تحمل شیر یا لاکتوز چیست و چه علائمی دارد؟
افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز قادر به هضم کامل قند (لاکتوز) موجود در شیر نیستند. در نتیجه بعد از خوردن یا نوشیدن لبنیات دچار اسهال، گاز و نفخ می‌شوند. این بیماری که سوء جذب لاکتوز نیز نامیده می‌شود، معمولاً بی‌خطر است، اما علائم آن می‌تواند ناراحت‌کننده باشد.
کم بودن آنزیم تولید شده در روده کوچک (لاکتاز) معمولاً مسئول عدم تحمل لاکتوز است.
البته اکثر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می‌توانند این وضعیت را بدون ترک تمام غذاهای لبنی کنترل کنند.
علائم
علائم و نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز معمولاً از 30 دقیقه تا دو ساعت پس از خوردن یا نوشیدن غذاهای حاوی لاکتوز شروع می‌شود. علائم و نشانه‌های رایج عبارتند از:
- اسهال
- حالت تهوع و گاهی اوقات استفراغ
- گرفتگی یا کرامپ معده
- نفخ
- گاز دستگاه گوارش
علل
عدم تحمل لاکتوز زمانی رخ می‌دهد که روده کوچک به اندازه کافی آنزیم (لاکتاز) برای هضم قند شیر (لاکتوز) تولید نمی‌کند.
به طور معمول، لاکتاز قند شیر را به دو قند ساده – گلوکز و گالاکتوز – تبدیل می‌کند که از طریق لایه پوششی روده به جریان خون جذب می‌شوند.
اگر کمبود لاکتاز وجود داشته باشد، لاکتوز موجود در غذا شما به جای پردازش و جذب به روده بزرگ منتقل می‌شود. در روده بزرگ، باکتری‌های طبیعی با لاکتوز هضم نشده برهم کنش می‌کنند و علائم و نشانه‌های عدم تحمل لاکتوز را ایجاد می‌کنند.
سه نوع عدم تحمل لاکتوز وجود دارد. عوامل مختلفی باعث کمبود لاکتاز در هر نوع می‌شود.
عدم تحمل لاکتوز اولیه
شایع‌ترین نوع وقتی است به موازات بزرگ شدن نوزاد و تغییر غذای او از شیر به غذاهای دیگر، مقدار تولید لاکتاز در بزرگسالی به شدت کاهش یابد و هضم محصولات شیر را دشوار کند.
عدم تحمل لاکتوز ثانویه
این شکل از عدم تحمل لاکتوز زمانی اتفاق می‌افتد که روده کوچک تولید لاکتاز را پس از یک بیماری، آسیب یا جراحی که روده کوچک را درگیر می‌کند کاهش می‌دهد. بیماری‌های مرتبط با عدم تحمل لاکتوز ثانویه عبارتند از عفونت روده، بیماری سلیاک، رشد بیش از حد باکتری‌ها و بیماری کرون.
درمان اختلال زمینه‌ای ممکن است سطوح لاکتاز را بازیابی کند و علائم و نشانه‌ها را بهبود بخشد، اگرچه ممکن است زمان ببرد.
عدم تحمل لاکتوز مادرزادی یا رشدی
به ندرت ممکن است نوزادان با عدم تحمل لاکتوز ناشی از کمبود لاکتاز متولد شوند. این اختلال از نسلی به نسل دیگر در یک الگوی توارثی به نام اتوزومال مغلوب منتقل می‌شود، به این معنی که هم مادر و هم پدر باید یک نوع ژن مشابه را منتقل کنند تا کودک مبتلا شود. نوزادان نارس نیز به دلیل سطح ناکافی لاکتاز ممکن است دچار عدم تحمل لاکتوز شوند.
عوامل خطر
عواملی که می‌توانند شما یا فرزندتان را مستعد عدم تحمل لاکتوز کنند عبارتند از:
- افزایش سن. عدم تحمل لاکتوز معمولا در بزرگسالی ظاهر می‌شود. این وضعیت در نوزادان و کودکان خردسال ناشایع است.
- قومیت. عدم تحمل لاکتوز در افراد آفریقایی، آسیایی، اسپانیایی تبار و سرخپوستان آمریکایی بیشتر شایع است.
- تولد زودرس. نوزادانی که نارس به دنیا می‌آیند ممکن است سطح لاکتاز پایین داشته باشند زیرا روده کوچک تا اواخر سه ماهه سوم سلول‌های تولید‌کننده لاکتاز را ایجاد نمی‌کند.
- بیماری‌هایی که روده کوچک را تحت تاثیر قرار می‌دهند. مشکلات روده کوچک که می‌تواند باعث عدم تحمل لاکتوز شود شامل رشد بیش از حد باکتری‌ها، بیماری سلیاک و بیماری کرون هستند.
- درمان‌های خاص سرطان: اگر برای سرطان معده پرتودرمانی داشته باشید یا عوارض روده‌ای ناشی از شیمی درمانی داشته باشید، خطر ابتلا به عدم تحمل لاکتوز در شما افزایش می‌یابد.
تشخیص
ممکن است پزشک بر اساس علائم و پاسخ شما به کاهش میزان لبنیات در رژیم غذایی به عدم تحمل لاکتوز مشکوک شود. پزشک شما می‌تواند تشخیص را با انجام یک یا چند آزمایش زیر تایید کند:
- تست تنفس هیدروژن پس از نوشیدن مایعی حاوی سطوح بالای لاکتوز، پزشک مقدار هیدروژن موجود در تنفس شما را در فواصل زمانی معین اندازه‌گیری می‌کند. تنفس بیش از حد هیدروژن نشان می‌دهد که شما لاکتوز را به طور کامل هضم و جذب نمی‌کنید.
- تست تحمل لاکتوز دو ساعت پس از نوشیدن مایعی حاوی سطوح بالای لاکتوز، برای اندازه‌گیری میزان گلوکز در جریان خون، آزمایش خون انجام می‌دهید. اگر سطح گلوکز شما بالا نرود، به این معنی است که بدن شما نوشیدنی پر از لاکتوز را به درستی هضم و جذب نمی‌کند.
درمان
در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز ناشی از یک بیماری زمینه‌ای، با درمان این بیماری ممکن است توانایی بدن برای هضم لاکتوز بازیابی شود، اگرچه این فرآیند می‌تواند ماه‌ها طول بکشد.
در انواع دیگر، ممکن است با پیروی از یک رژیم غذایی کم لاکتوز از ناراحتی ناشی از عدم تحمل لاکتوز جلوگیری کنید.
برای کاهش میزان لاکتوز در رژیم غذایی:
- شیر و سایر محصولات لبنی را محدود کنید
- وعده‌های کوچک لبنیات را در وعده‌های غذایی معمولی خود بگنجانید
- بستنی و شیر کم لاکتوز بخورید و بنوشید
- یک آنزیم لاکتاز مایع یا پودری را به شیر اضافه کنید تا لاکتوز تجزیه شود
شیوه زندگی و درمان‌های خانگی
با کمی آزمون و خطا، ممکن است بتوانید واکنش بدن خود را به غذاهای حاوی لاکتوز پیش بینی کنید و بفهمید که چقدر می‌توانید بدون ناراحتی بخورید یا بنوشید. تعداد کمی از مردم دچار آنقدر عدم تحمل لاکتوز هستند که مجبورند تمام محصولات شیر را حذف کنند و مراقب غذاهای غیرلبنی یا دارو‌های حاوی لاکتوز باشند.
تغذیه خوب را حفظ کنید
کاهش مصرف لبنیات به این معنی نیست که نمی‌توانید کلسیم کافی دریافت کنید. کلسیم در بسیاری از مواد غذایی دیگر مانند:
- کلم بروکلی و سبزیجات سبز برگ
- محصولات غنی شده با کلسیم، مانند غلات و آب میوه‌ها
- کنسرو ماهی سالمون یا ساردین
- جایگزین‌های شیر، مانند شیر سویا و شیر برنج
- مرکبات
- بادام، آجیل برزیلی و لوبیا خشک
همچنین مطمئن شوید که ویتامین D کافی دریافت می‌کنید، که معمولاً در شیر غنی شده تامین می‌شود. تخم مرغ، جگر و ماست نیز حاوی ویتامین D هستند و بدن شما زمانی که زیر نور آفتاب می‌گذرانید ویتامین D تولید می‌کند.
با این حال، حتی بدون محدود کردن غذاهای لبنی، بسیاری از بزرگسالان ویتامین D کافی دریافت نمی‌کنند.
محصولات لبنی را محدود کنید
اکثر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می‌توانند از برخی محصولات شیری بدون علامت استفاده کنند. ممکن است محصولات شیر کم چرب مانند شیر بدون چربی را بهتر از محصولات شیر کامل تحمل کنید. همچنین ممکن است با وارد کردن تدریجی محصولات لبنی به رژیم غذایی خود، تحمل خود را نسبت به لبنیات افزایش دهید.
راه‌های تغییر رژیم غذایی برای به حداقل رساندن علائم عدم تحمل لاکتوز عبارتند از:
- انتخاب وعده‌های کوچکتر لبنیات. وعده‌های کوچک شیر – تا حدود 120 سی سی در یک زمان. هر چه وعده کوچکتر باشد، احتمال بروز مشکلات گوارشی کمتر است.
- شیر را با سایر غذا‌ها بنوشید. این فرآیند گوارش را کند می‌کند و ممکن است علائم عدم تحمل لاکتوز را کاهش دهد.
- آزمایش با مجموعه‌ای از محصولات لبنی. همه محصولات لبنی دارای مقدار یکسان لاکتوز نیستند. به عنوان مثال، پنیر‌های سفت، مانند پنیر سوئیسی یا چدار، دارای مقادیر کمی لاکتوز هستند و به طور کلی هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند.
بستنی و شیر حاوی بیشترین لاکتوز هستند، اما محتوای چربی بالا در بستنی ممکن است به شما اجازه دهد آن را بدون علائم مصرف کنید. ممکن است محصولات شیری مانند ماست را تحمل کنید زیرا باکتری‌های مورد استفاده در فرآیند کشت به طور طبیعی آنزیمی را تولید می‌کنند که لاکتوز را تجزیه می‌کند.
- خرید محصولات کاهش دهنده لاکتوز یا بدون لاکتوز. این محصولات را می‌توانید در اکثر سوپرمارکت‌ها در بخش لبنیات پیدا کنید.
- استفاده از قرص یا قطره آنزیم لاکتاز. قرص‌ها یا قطره‌های بدون نیاز به نسخه حاوی آنزیم لاکتاز (Lactaid و دیگران) ممکن است به شما در هضم محصولات لبنی کمک کنند. می‌توانید قرص‌ها را درست قبل از غذا یا میان وعده مصرف کنید. یا می‌توان قطره را به یک کارتن شیر اضافه کرد. این محصولات به همه کسانی که عدم تحمل لاکتوز دارند کمک نمی‌کند.
طب جایگزین
پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها موجودات زنده‌ای هستند که در روده وجود دارند و به حفظ سلامت سیستم گوارش کمک می‌کنند. پروبیوتیک‌ها همچنین به صورت کشت فعال یا “زنده” در برخی از ماست‌ها و به عنوان مکمل به شکل کپسول در دسترس هستند.
آنها گاهی اوقات برای بیماری‌های گوارشی، مانند اسهال و سندرم روده تحریک‌پذیر استفاده می‌شوند. آنها همچنین ممکن است به بدن شما در هضم لاکتوز کمک کنند. پروبیوتیک‌ها به طور کلی بی‌خطر در نظر گرفته می‌شوند و اگر روش‌های دیگر کمکی نکردند، ممکن است ارزش امتحان کردن را داشته باشند.
