چرا هنرمندان افسرده می‌شوند؟
اهدا سلطانعلی‌زاده : رابین ویلیامز 1، بازیگر 63 سالهای که در فیلم «مرد 200 ساله» هرگز پیر نمی‌شد و از زنده ماندن خسته شده بود، روز سه شنبه ۲۱ مرداد 1393 خودکشی کرد. او در چند سال اخیر از افسردگی-شیدایی رنج می‌برد و خود به صراحت از این بیماری و مسائل دیگرش سخن می‌گفت. رابین ویلیامز با اجرای نقش در مجموعهٔ تلویزیونی «مورک غریبه» به اوج شهرت دست یافت. او همچنین برندهٔ جایزهٔ اسکار، گلدن گلوب و گرمی است. فعالیت‌های او بیشتر در سینما تلویزیون و تئاتر بوده است. باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در پیامی نسبت به مرگ رابین ویلیامز چنین ابراز تأسف کرد: «او ما را به خنده واداشت. به گریه واداشت. او توانست در نهایت همه عناصر روح انسان را به تأثر وادارد.»
هرچند بسیاری او را با نقش فراموش نشدنی «خانم دابت فایر» به یاد می‌آورند، «به دام انداختن»، «چه رویاهایی می‌آیند»، «عکس یک ساعته»، «بی‌خوابی»، «پچ آدامز»، «ملوان زبل»، «مرگ دوباره»، «هملت»، «مرد دویست ساله»، «رییس‌جمهور بعدی»، «جومانجی»، «ویل هانتینگ نابغه»، «عکس یک‌ساعته» و «شوالیه تاریکی برمی‌خیزد» و صداپیشگی در انیمیشن‌هایی همچون «علاءالدین» و «خوش قدم» از جمله آثاری بودند که رابین ویلیامز از خود در ذهن تماشاگران سینما برجا گذاشت.
رابین ویلیامز متولد 1951 در شیکاگو، حرفه بازیگری سینما و تلویزیون را از سال 1977 آغاز کرد. او در سال 1998 برای بازی در نقش یک روانکاو در فیلم «ویل هانتینگ خوب» برنده جایزه اسکار شد. ویلیامز پیش از آن نیز سه‌بار در سالهای 1988 برای فیلم «صبح به‌خیر ویتنام»، در سال 1990 برای «انجمن شاعران مرده» و در سال 1992 برای «پادشاه ماهی‌گیر» نامزد دریافت جایزه اسکار شده بود.
خودکشی این هنرپیشه معروف و دوست‌داشتنی سینما و تلویزیون، بازتاب رسانه‌ای زیادی در سرتاسر جهان داشت. اما در این میان و پس از مرگ او برنامه‌های تلویزیونی متعددی در سرتاسر جهان به جنبه دیگری از مرگ این هنرپیشه و بیماری او پرداختند. بیماری افسردگی-شیدایی کانون توجه رسانه‌ها قرار گرفت و از ستارگان سینما، موسیقی و نویسندگان و هنرمندان زیادی نام برده شد که همگی گرفتار این بیماری هستند.
نگارنده با جستجو در میان نام‌های آشنای مبتلا به این بیماری به این حقیقت تلخ پی برد که تعداد زیادی از کمدین‌ها و موسیقی‌دانان گرفتار این بیماری هستند. اما افسردگی –شیدایی چیست و چرا بسیاری از هنرمندان به آن مبتلا هستند؟
اختلال دوقطبی یا افسردگی-شیدایی نوعی بیماری روانی است 2. افراد مبتلا به این بیماری دچار تغییرات شدید خلق می‌شوند. این بیماری انواع مختلفی دارد که مهم‌ترین انواع آن اختلال دوقطبی نوع یک و اختلال دوقطبی نوع دو است. بیماران ممکن است هفته‌ها با این احساس که آنها برترین موجود هستند زندگی کنند (مرحله شیدایی) و بعدا دچار افسردگی زیادی شوند. مدت و شدت این سرخوشی و ناامیدی، از فردی به فرد دیگر متفاوت است. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی دارای یک مرحله افسردگی شدید و یک مرحله سرخوشی بیش از حد (جنون) در زندگی خود هستند.
احساس افسردگی احساسی است که همه ما در طول زندگی آن‌را تجربه کرده‌ایم. این احساس می‌تواند به ما در شناخت و برخورد با مشکلات زندگی کمک کند. اما در افسردگی بالینی یا اختلالات دوقطبی این احساس افسردگی بسیار شدیدتر است. در این حالت احساس افسردگی برای مدت طولانی باقی می‌ماند و حتی انجام امور عادی زندگی را سخت یا غیرممکن می‌سازد. در صورتی که فرد افسرده شده باشد متوجه این تغییرات در خود می‌شود: احساس غمگینی که از بین نمی‌رود، احساس نیاز به گریستن بدون هیچ دلیلی، از دست دادن تمایل و رغبت به همه‌چیز، عدم لذت‌بردن از چیزهایی که قبلا لذت می‌بردید، از دست دادن اعتماد به نفس، احساس بی‌ارزشی و ناامیدی، زودرنجی و تحریک‌پذیری، فکرکردن به خودکشی، از دست دادن قدرت فکر کردن مثبت و امیدوارانه، از دست دادن قدرت تصمیم‌گیری حتی در موارد ساده، مشکل تمرکز کردن، کم‌شدن اشتها و وزن، مشکل خوابیدن، مشکل در شروع و به پایان رساندن کارها- حتی کارهای روزمره، پرهیز از مواجهه با افراد.
اما شیدایی یک احساس خوشحالی، افزایش انرژی و خوش‌بینی بیش از اندازه است. این حالت می‌تواند آن‌قدر شدید باشد که فکر کردن و قضاوت شخص را تحت‌تاثیر قرار داده و ممکن است تفکرات عجیبی راجع به خود داشته باشد، تصمیمات بدی بگیرد و به صورت شرم‌آور، مضر و گاهی خطرناک رفتار کند. مانند حالت افسردگی، در این حالت هم زندگی فرد مختل می‌شود و می‌تواند روابط و کار فرد را تحت‌تاثیر قرار دهد. در صورتی که فرد شیدا شود ممکن است این حالات را در خود مشاهده کند: بسیار شاد و مهیج، عصبی و برانگیخته شدن توسط کسانی که در خوش‌بینی فرد شریک نمی‌شوند، احساس برتربودن بیش از اندازه، پر از ایده‌های جدید و مهیج، پریدن از یک ایده یه ایده دیگر، شنیدن صداهایی که افراد دیگر نمی‌شنوند، بی‌میل یا ناتوان از خوابیدن، برنامه‌ریزی‌های بلندپروازانه و غیرواقعی، رفتارهای نامعمول، حرف زدن سریع، دیگران ممکن است متوجه صحبت‌های فرد نشوند، تصمیمات عجولانه و گاهی با نتایج مصیبت‌بار، ولخرجی، احساس صمیمیت زیاد، بروز بیش از حد احساسات.
رابطه میان افسردگی-شیدایی یا اختلال دوقطبی با نویسندگان، هنر و هنرمندان در سالهای 1970 مورد توجه متخصصان و پزشکان قرار گرفت. هرچند رابطه میان «جنون» و «نبوغ» از سال‌ها پیش از آن و از زمان ارسطو مطرح شده است 3. یونانیان باستان معتقد بودند که منشا خلاقیت خدایان و اسطوره‌ها هستند. اما تفکر اینکه یک اثر هنری ممکن است به‌طور ناخودآگاه و بدون تلاش مشخص و هوشمندانه برای خلق پدید بیاید به دوران «رمانتیک» برمی‌گردد. بر این اساس رابطه ویژه‌ای میان «خلاقیت» و افسردگی-شیدایی وجود دارد. همچنین براساس تحقیق دانشمندان مشخص شده که این نوع از اختلال روانی شایع‌ترین اختلال در میان نویسندگان، نمایشنامه‌نویسان، موسیقی‌دانان و هنرپیشگان است. همچنین گفته شده که هنرمندان دارای بیماری‌های روانی ظرفیت و کیفیتی از جهان واقعی و خیالی را به مخاطبانشان می‌دهند که سایرین قادر به دستیابی به این کیفیت نیستند. کریستوفر زارا 4، نویسنده آمریکایی در کتاب «هنرمندان شکنجه شده 5» که در سال 2012 منتشر کرده، به خوبی کلیشه هنرمندان افسرده-شیدای انواع حوزه‌های هنر، ادب و فرهنگ را به رشته تحریر درآورده. این کتاب مجموعه‌ای است از بیوگرافی‌های کوچک هنرمندان واقعی که برای درک بهتر و راه‌های مبارزه با این بیماری، با نویسنده این کتاب همکاری کرده‌اند. البته تعدادی از این هنرمندان از دنیا رفته‌اند و اطلاعات آنها در این کتاب از سایر منابع آورده شده است که برخی از آنها عبارتند از: چارلز شولتز 6 کاریکاتوریست و کارتونیست مشهور، چارلی پارکر 7 نابغه موسیقی جاز و نوازنده افسانه‌ای ساز ساکسیفون، اندی وارهول 8 یکی از تاثیرگذارترین هنرمندان معاصر آمریکا در هنرهای تجسمی، موسیقی، پاپ-آرت و حامی مالی بسیاری از هنرمندان دیگر، مَدونا خواننده پاپ آمریکایی، اِیمی واین‌هاوس 9 خواننده بریتانیایی.
درمیان چهره‌های نام آشنا برای ما، جِرِمی برت 10 هنرپیشه معروف انگلیسی که او را در نقش به یادماندنی «شرلوک هولمز» به یاد می‌آوریم، ونسان ونگوک نقاش هلندی، اِرنِست هِمینگوی نویسنده پیرمرد و دریا، بیلی جوئل 11، پیانیست، آهنگ‌ساز و خواننده معروف آمریکایی، اِدگار آلن‌پو از بزرگ‌ترین نویسندگان آمریکایی که چندین ژانر ادبی از آثار او متولد شدند، ژان کلود ون‌دام هنرپیشه فیلم‌های اکشن که در ایران او را با نام فرانکی می‌شناسند، تنها تعداد کمی از نام‌های زیادی است که به این بیماری مبتلا هستند.
هرچند هنرمندان ایرانی هم از این قائده مستثنی نیستند اما هنرمندان ایرانی و شاید مطبوعات ما عموما صحبتی درباره وضعیت روحی هنرمندان‌مان نمی‌کنند. شاید به این دلیل که آن را بد می‌دانند و به نوعی شایسته یک هنرمند نمی‌بینند که درباره وضعیت روحی او صحبت شود. در میان بزرگان اهل هنر در ایران استاد حسین دهلوی، آهنگ‌ساز نامی و نابغه موسیقی ایران از معدود اساتیدی است که درباره وضعیت ناخوشایند روحی خود به صراحت سخن گفته است.
از میان هنرمندان مبتلا به افسردگی-شیدایی، متاسفانه تعداد زیادی به مرگ طبیعی از دنیا نرفته و خودکشی کرده‌اند. فهرست هنرمندان مبتلا به نارسایی دوقطبی که خودکشی کرده‌اند هم فهرست بلندبالایی است که در میان آن نام کمدین‌ها و موسیقی‌دان‌ها و نویسنده‌های زیادی به چشم می‌خورد، نام‌هایی چون کِرت کوبین 12 موسیقی‌دان آمریکایی، ارنست همینگوِی نویسنده بزرگ، ریچارد مانوئل پیانیست و خواننده آمریکایی، رانی مونت‌روز 13 نوازنده گیتار و آهنگ‌ساز و البته رابین ویلیامز.
مرگ رابین ویلیامز، هنرپیشه آمریکایی، زنگ خطری را برای همه ما به‌صدا درآورد تا بیماران و بیماری‌های روحی را بهتر درک کنیم و اگر از نزدیکانمان فردی به این بیماری مبتلا است به کمکش برویم و در استمرار دوران و روش‌های مداوا، اصرار ورزیم.
منابع و پانوشت‌ها:
1- Robin Williams
2- http://en.wikipedia.org/wiki/Bipolar_disorder
3- http://en.wikipedia.org/wiki/Creativity_and_mental_illness
4- Christopher Zara
5- Tortured Artists
6- Charles Schulz
7- Charlie Parker
8- Andy Warhol
9- Amy Winehouse
10- Jeremy Brett
11- Billy Joel
12- Kurt Cobain
13- Ronnie Montros
