تریلوبیتها – سخت‌جان‌ترین جانداران از گذشته تا حال!
تریلوبیتها با حدود ۲۷۰ میلیون سال زندگی کردن روی زمین و شامل شدن بیش از ۲۰ هزار گونه متمایز یکی از موفق‌ترین شکل‌های زندگی در تاریخ زمین را دارند. هنگامی که آن‌ها به وجود آمدند، جزو متنوع‌ترین و پیچیده‌ترین موجوداتی سیاره بودند و خب دید منحصر‌به‌فردی از دنیای قدیم داشتند. نایجل هیوز درباره ظهور و افول این موجودات مقاوم توضیح می‌دهد. [کارگردان: سوزانا کریف، کارگاه انیمیشن، با روایت ادیسون اندرسون، موسیقی: استفان لاروزا].
دسته‌ای از موجودات با بدن تکه تکه در کف دریا در حال حرکتند. کمی جلوتر، صد‌ها نفر شروع به خارج شدن از اسکلت خارجی خود و انباشته کردن آن‌ها روی هم کرده‌اند. اما این دنیای بیگانه‌ای نیست. این زمین حدودا ۵۰۰ میلیون سال پیش است، زمانی که این موجودات به نام تریلوبیت پیشرفت کردند.
تریلوبیتها با حدود ۲۷۰ میلیون سال زندگی کردن روی زمین و شامل شدن بیش از ۲۰ هزار گونه متمایز یکی از موفق‌ترین شکل‌های زندگی در تاریخ زمین را دارند. هنگامی که آن‌ها به وجود آمدند، جزو متنوع‌ترین و پیچیده‌ترین موجوداتی بودند که در زمین دیده شده بود. و از آنجایی که تریلوبیتها، اولین جانوران شناخته شده با چشمان تکامل یافته بودند، دید منحصر‌به‌فردی از دنیای قدیم داشتند.
تقریبا در تمام تاریخ زمین قبل از پیدایش تریلوبیتها حیات بیشتر به موجودات دریایی میکروسکوپی خلاصه می‌شد. اما پس از آن، دانشمندان معتقدند که افزایش میزان اکسیژن به تک‌سلولی‌ها اجازه داد که انرژی بیشتری از غذا‌هایشان دریافت کنند و عملکرد‌های پیچیده‌تری داشته باشند. سپس این امر باعث افزایش گوشت‌خواران شد که به نوبه خود یک مسابقه تسهیلاتی مولد ایجاد کرد که در نهایت منجر به آنچه که به انفجار کامبرین معروف است، شد. طی حدود ۲۰ میلیون سال، حیات گسترش پیدا کرد و شامل بیشتر گروه‌های جانوری که تاکنون می‌شناسیم،می‌شد. تریلوبیتها بخش مهمی از این جریان بودند.
همه تریلوبیتها شامل سه لوب(بخش) طولی می‌شدند، اما با تغییر ساختار آن‌ها با حفظ اجزای اساسی گونه‌های بسیاری پدید آمدند. طول گونه‌ها از چند میلی‌متر تا تقریبا یک متر متغیر است و برخی از آن‌ها ساختار جالب و جذابی داشتند. در نتیجه، آن‌ها در دوره‌های مختلف به شکل‌های گوناگونی وجود داشته‌اند.
بسیاری از تریلوبیتها زیر یا روی کف دریا حرکت کرده و بقیه هم آزادانه شنا می‌کردند. گونه‌های خاصی دارای خار، شاخ یا زائده‌های سه شاخه بیرون زده بودند. که رفتار اجتماعی پیچیده‌ای داشتند: آن‌ها برای جستجوی غذا، پیدا کردن مکان امن، مهاجرت و جفت‌گیری دور هم جمع می‌شدند. در حقیقت، شکل خطی فسیل شده آن‌ها(مانند رقص کانگا) نشان‌دهنده اولین شواهد رفتار گروهی جانوران است.
همچون بندپایان امروزی، تریلوبیتها دارای چشم‌های مرکبی هستند که از تعداد زیادی عدسی ریز تشکیل شده است. اما در ساختارشان کلسیت معدنی وجود دارد که اسکلت خارجی آن‌ها را هم تشکیل می‌دهد. این عدسی‌ها به تریلوبیت اجازه می‌دهد تا دید واضح‌تری داشته باشند و سریع‌تر به تغییر نور واکنش نشان دهند. گروهی از آن‌ها هم چشم‌هایشان روی شاخک قرار گرفته که به آن‌ها در دید داشتن در حین حرکت در کف گل‌آلود دریا کمک می‌کرد. بقیه هم چشمان بزرگ سنجاقک‌مانندی داشتند که احتمالا از آن‌ها برای بررسی کف اقیانوس در هنگام شنا کردن وارونه در آب‌های عمیق و تاریک استفاده می‌کردند. و برخی تریلوبیتها هم چشمانی ستون‌‌مانند داشتند که به آن‌ها امکان دید ۳۶۰ درجه‌ای و ساختاری که از نور بالای سر سایه ایجاد می‌کرد، داد.
اما تریلوبیتها با وجود تسلط بر دریا‌ها هنوز هم در مقابل تغییرات محیطی و حیوانات شکارچی آسیب‌پذیر بودند. حدود ۴۴۴ میلیون سال پیش، زمین سرد شد و سطح آب دریا‌ها افت کرد که باعث ایجاد تغییرات اساسی در برخی از زیستگاه‌هایشان شد. به نظر می‌رسید که این سرآغاز نابودی همگانی تریلوبیتها باشد. حدود ۲۰ میلیون سال بعد، در سراسر دریا ماهی‌های آرواره‌دار گسترش پیدا کردند. تریلوبیتها به ساختار نوک‌تیز و روش‌های زیرکانه قفل کردن مفصل‌های دشمن تکامل یافتند. گونه‌هایی که می‌توانستند خودشان را به شکل توپ جمع کنند، کاملا از بخش‌های نرمشان به وسیله اسکلت سخت خارجی خود محافظت می‌کنند. پس از آن، رویداد انقراض دیگری جهان را تکان داد. تنوع تریلوبیتها کاهش یافت و حدود ۳۶۰ میلیون سال پیش، فقط یکی از ۱۰ راسته سابق تریلوبیت باقی ماند. در نهایت، تغییرات سریع آب‌و‌هوایی باعث بزرگترین رویداد انقراض شناخته شده (دوره پرمین) در تاریخ زمین شد. این دوره فاجعه بار تمام تریلوبیتها را به همراه تقریبا ۹۶ درصد گونه‌های دریایی نابود کرد.
اما تریلوبیتها میراث قابل توجهی از خود به یادگار گذاشتند. اسکلت‌های خارجی کلسیتی آن‌ها به شکل فسیل‌های سخت و مقاوم در آمد که تا صد‌ها میلیون سال آینده دست نخورده باقی خواهند ماند. ما فسیل‌های تریلوبیت را در هر قاره پیدا کرده‌ایم ـــ بیشتر در مناطقی که انتظارش را نداشتیم اما روزی جزو اقیانوس بودند. الان بازمانده مشخصی از تریلوبیتها وجود ندارد، اما پسر‌عمو‌های فرگشتی آن‌ها زنده و سالم هستند. و از آنجایی که بندپایان بیش از ۸۰ درصد از گونه‌های جانوری فعلی را تشکیل می‌دهند، و احتمالا اگرچه زمین دیگر سیاره تریلوبیتها نیست، خویشاوندان دور آن‌ها هنوز هم بهترین فرمانروایی را دارند.
