بالاخره توجیهی علمی برای پدیده مرموز دژاوو پیدا شد
آیا تا به حال این احساس عجیب را داشته‌اید که موقعیتی که الان تجربه می‌کنید، قبلا رخ داده است؟ حتی اگر می‌دانید که امکان آن عملا وجود نداشته است.
گاهی اوقات حتی ممکن است به نظر برسد که دارید زندگی‌ای را که قبلاً رخ داده را دوباره تکرار می‌کنید. این پدیده که به عنوان دژاوو Déjà Vu شناخته می‌شود، برای مدت طولانی فیلسوفان، عصب‌شناسان و نویسندگان را متحیر کرده است.
از اواخر دهه ۱۸۰۰، نظریه‌های زیادی در مورد آنچه که ممکن است باعث ایجاد دژاوو شود، شروع به ظهور کردند، Déjà Vu در زبان فرانسوی به معنای «از قبل دیده شده» است.
چنین تصور می‌شد که که شاید از اختلال عملکرد ذهنی یا شاید نوعی مشکل مغزی ناشی می‌شود. یا شاید این یک وقفه موقت در عملکرد عادی حافظه انسان باشد.
حرکت از ماوراء الطبیعه به علم
در اوایل این هزاره، دانشمندی به نام آلن براون تصمیم گرفت همه چیز‌هایی را که محققان تا آن زمان درباره دژاوو نوشته بودند، مرور کند.
بسیاری از چیز‌هایی که او می‌توانست پیدا کند، طعمی ماوراء الطبیعه داشت، که مربوط به ماوراء طبیعی بود – چیز‌هایی مانند زندگی‌های گذشته یا توانایی‌های روانی. اما او همچنین مطالعاتی پیدا کرد که افراد عادی را در مورد تجربیات دژاوو آنها مورد بررسی قرار داد.
از مجموع این مقالات، براون توانست برخی از یافته‌های اساسی در مورد پدیده دژاوو را به دست آورد.
برای مثال، براون تشخیص داد که تقریباً دو سوم مردم در مقطعی از زندگی خود دژاوو را تجربه می‌کنند. او تشخیص داد که رایج‌ترین محرک دژاوو یک صحنه یا مکان است و متداول‌ترین محرک بعدی یک مکالمه است.
او همچنین نکاتی را در طول یک قرن یا بیشتر از ادبیات پزشکی در مورد ارتباط احتمالی بین دژاوو و برخی از انواع فعالیت تشنج در مغز گزارش کرد.
بررسی براون موضوع دژاوو را وارد قلمرو علم رایج‌تر کرد، زیرا هم در یک مجله علمی و هم در کتابی که افراد متخصص آنها را مطالعه می‌کنند، منتشر شد. کار او به عنوان یک کاتالیزور برای دانشمندان عمل کرد تا آزمایش‌هایی را برای بررسی دژاوو طراحی کنند.
تست دژاوو در آزمایشگاه روانشناسی
یک تیم تحقیقاتی خودم شروع به انجام آزمایش‌هایی با هدف آزمایش فرضیه‌های مربوط به مکانیسم‌های احتمالی دژاوو کرده است.
آنها یک فرضیه یک قرین را بررسی کردند که نشان می‌دهد دژاوو می‌تواند زمانی اتفاق بیفتد که شباهت فضایی بین یک صحنه فعلی و یک صحنه فراموش نشده در حافظه شما وجود داشته باشد. روانشناسان این را فرضیه آشنایی گشتالت Gestalt familiarity hypothesis نامیدند.
به عنوان مثال، تصور کنید که در حال عبور از ایستگاه پرستاری در یک واحد بیمارستانی در راه برای ملاقات با یک دوست بیمار هستید. اگرچه قبلاً هرگز به این بیمارستان نرفته‌اید، اما احساسی که دارید تحت تأثیر قرار گرفته‌اید.
دلیل اصلی این تجربه دژاوو می‌تواند این باشد که چیدمان صحنه، از جمله قرار دادن مبلمان و‌اشیاء خاص در داخل فضا، همان چیدمان صحنه‌های متفاوتی است که شما در گذشته تجربه کرده‌اید.
شاید نحوه قرارگیری ایستگاه پرستاری – مبلمان، وسایل روی پیشخوان، نحوه اتصال آن به گوشه‌های راهرو – مانند نحوه چیدمان مجموعه‌ای از میز‌های پذیرایی و تابلو‌ها و مبلمان در راهروی یک مدرسه باشد.
برای بررسی این‌ایده در آزمایشگاه، از واقعیت مجازی برای قرار دادن افراد در صحنه‌ها استفاده شد. به این ترتیب محققان می‌توانستندمحیط‌هایی را که افراد در آن قرار دارند دستکاری کنند – برخی از صحنه‌ها طرح‌بندی فضایی یکسانی داشتند و برخی متمایز بودند.
همانطور که پیش‌بینی می‌شد، دژاوو زمانی بیشتر اتفاق می‌افتد که مردم در صحنه‌ای قرار می‌گرفتند که حاوی همان آرایش فضایی عناصر بود که در صحنه‌های قبلی وجود داشت، اما به یاد نمی‌آوردند.
با این حال، این بدان معنا نیست که شباهت فضایی تنها علت دژاوو است. به احتمال زیاد، عوامل زیادی می‌توانند به آنچه که یک صحنه یا موقعیت را آشنا می‌سازد، کمک کنند. تحقیقات بیشتری برای بررسی عوامل احتمالی بیشتر در این پدیده مرموز در حال انجام است.
آن کلیری، استاد روانشناسی شناختی، دانشگاه ایالتی کلرادو
