یبوست عملکردی و بی‌اختیاری مدفوع در کودکان چطور تشخیص داده میشود؟
کم شدن دفعات اجابت مزاج که غالباً همراه با سفتی قوام مدفوع، است یبوست نامیده می. شود در اکثر موارد یبوست موجب ایجاد درد در هنگام دفع مدفوع میشود اگر چه اختلالات زمینه‌ای گوارشی، آندوکرین و نورولوژیک می‌توانند موجب یبوست شوند ولی یبوست عملکردی (فانکشنال) به معنای آن است که هیچ علت ارگانیکی برای یبوست شناخته نشده است.
بی‌اختیاری مدفوع (Encopresis) به معنای دفع منظم مدفوع به شکل ارادی یا غیر ارادی پس از ۴ سالگی در مکانی غیر از توالت است این اختلال معمولاً بدون یبوست اتفاق نمی‌افتد.
نشت مدفوع یا کثیف کردن (Soiling) عبارت است از دفع غیرارادی مدفوع که معمولاً با تجمع توده مدفوعی Fecal impaction همراه است.
دفعات طبیعی حرکات روده از زمان تولد تا ۴ سالگی کاهش می‌یابد و از بیش از ۴ بار دفع مدفوع در روز به تقریباً یک بار دفع مدفوع در روز می‌رسد
میزان بروز یبوست و نشت مدفوع (Soiling) در سنین پیش دبستانی در دختر‌ها و پسر‌ها یکسان است در صورتی که در سن مدرسه در پسر‌ها شایع‌تر است.
علت ییوست
یبوست عملکردی و نشت مدفوع شامل این موارد است
(۱) رژیم غذایی کم فیبر
(۲) حرکات آهسته گوارشی به دلایل نورولوژیک یا ژنتیکی و خودداری از دفع مدفوع به علت تجربه دفع دردناک در گذشته
حدود ۹۵ از کودکان Refer شده به متخصص گوارش به دلیل بی‌اختیاری مدفوع هیچ اختلال پاتولوژیک زمینه‌ای ندارند. یافته‌های بالینی شکایت ناشی از یبوست همراه نشت مدفوع (Soiling) به صورت شکایت از دفع بدون کنترل مدفوع در لباس زیر است به دلیل نشت مدفوع مایع، والدین اغلب می‌گویند که کودکشان اسهال دارد نشت مدفوع می‌تواند مداوم یا متناوب باشد مدفوع کودک قطر زیادی دارد شکایت کودکان کمتر از ۳ سال معمولاً از درد زمان، دفع سفتی و تراکم مدفوع است.
گرافی شکم ضروری نیست ولی با استفاده از آن می‌توان میزان اتساع کولون و سفت شدگی مدفوع را بررسی کرد.
مطالعات بیشتر مثل باریم انما و بیوپسی رکتوم تنها زمانی که شرح حال یا معاینه فیزیکی نشان‌دهنده علت ارگانیک باشد انجام می‌شوند
بیماری‌های آندوکرین مثل هیپوتیروئیدی می‌توانند موجب یبوست مزمن شوند
تشخیص یبوست
علل ارگانیک یبوست شامل علل، نورولوژیک، آناتومیک آندوکرین، گوارشی و دارویی جزء تشخیص افتراقی‌های یبوست عملکردی قرار می‌گیرند
۱ – اختلالات نخاع مثل تومور نخاع یا نخاع Tetherd نیز می‌توانند موجب یبوست شوند علائم این ناهنجاری‌ها در معاینه شامل تغییر رفلکس اندام تحتانی؛ فقدان رفلکس جمع شدن مقعد، تجمع مو در ناحیه ساکرال و سینوس ساکرال می‌باشد
۲ کودک با سابقه تأخیر در دفع، مکونیوم یبوست مزمن نشت مدفوع رکتوم خالی و اسفنکتر مقعدی که محکم بسته است احتمالاً مبتلا به بیماری هیرشپرونگ است.
۳ ـ هیپوتیروئیدی می‌تواند همراه با یبوست مزمن، رشد قدی کم و برادی کاردی باشد.
۴ ـ تنگی مقعد و عقب ماندگی ذهنی و اوتیسم نیز موجب یبوست مزمن می‌شوند.
۵ – دارو‌هایی که می‌توانند منجر به یبوست مزمن، شوند عبارتند از مخدر‌ها Opiates، فنوتیازین ضدافسردگی‌ها و آنتی کولینرژیک‌ها درمان درمان ابتدا با آموزش کودک و خانواده آغاز میشود و همراه با تأکید بر مزمن بودن یبوست و خوب بودن پیش آگهی در صورت درمان مناسب می‌باشد و تا ۲ مبتلایان به یبوست عملکردی خوب می‌شوند به طوری که دیگر به دارو نیاز ندارن.
هر چه سن کودک در زمان درمان پایین‌تر باشد احتمال موفقیت بالاتر خواهد بود.
درمان یبوست
درمان موفق به ۶ تا ۲۴ ماه زمان نیاز دارد. در مرحلهٔ بعدی، درمان کولون کاملاً پاک‌سازی میشود و تراکم مدفوع برطرف میشود روش‌هایی که استفاده می‌شوند عبارتند از: انما به تنهایی- انما همراه شیاف مسهل خوراکی و خوردن روغن معدنی به مقدار زیاد آموزش رفتاری Behavioral training برای درمان لازم است.
کودک و خانواده باید میزان مدفوع دفع شده را یادداشت کنند .کودک باید ۳ تا ۴ بار در روز به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه در توالت بنشیند با خم کردن قسمت فوقانی بدن و قراردادن پا‌ها روی زمین بعد از رفع سفت شدگی مدفوع مرحلهٔ نگهدارنده درمان آغاز میشود .این مرحله شامل توجه به رژیم، غذایی تجویز دارو برای منظم کردن دفع و آموزش رفتاری است.
مقدار فیبر رژیم غذایی برحسب گرم با اضافه کردن عدد ۱۰ به سن کودک برحسب سال به دست می‌آید. کودک ۱۰ ساله باید روزانه ۲۰g فیبر استفاده کند در ازای هر گرم فیبر ۲ اونس (۶۵) گرم مایعات غیرلبنی باید مصرف شود.
آب میوه‌های حاوی سوربیتول مانند آب، آلو گلابی و سیب باعث افزایش مقدار آب مدفوع می‌شوند پودر اتیلن گلیکول به دلیل طعم و قوام خوبی که دارد راحت تحمل میشود در بعضی از کودکان علاوه بر ملین اسمزی نیاز به استفاده از یک نرم‌کننده نیز هست و کودکانی که یبوست شدید دارند امکان دارد به ملین محرک هم احتیاج داشته باشند.
عوارض یبوست مزمن و نشت مدفوع باعث اختلال عملکرد اجتماعی و کاهش اعتماد به نفس می‌شوند؛ همچنین ممکن است موجب بروز عادت‌های غیر معمول خوردن در کودکان شوند
