در چنین روزی در سال ۱۹۵۶ مدت‌ها بعد از مرگ استالین، بالاخره خروشچف جرات کرد که در یک جمع عمومی از سیاست‌های او انتقاد کند

در 25 فوریه 1956، نیکیتا خروشچف، رهبر وقت حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی، در بیستمین کنگره حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی (CPSU) یک سخنرانی حساس ایراد کرد. این سخنرانی که به «سخنرانی مخفی» معروف است، شوروی و جامعه بین‌المللی را شوکه کرد. در این سخنرانی، خروشچف انتقادی کوبنده از رهبر پیشین، ژوزف استالین، ارائه کرد و جنایات و زیاده‌روی های رژیم استالین را افشا کرد. تقبیح کیش شخصیت استالین توسط خروشچف و فراخوان او برای «استالین زدایی» نقطه عطفی در تاریخ شوروی بود که به پیامدهای عمیق داخلی و بین المللی منجر شد.

برای درک اهمیت سخنرانی خروشچف، باید با زمینه تاریخی اتحاد جماهیر شوروی در اواسط قرن بیستم اندکی آشنا شویم. استالین، که از اواخر دهه 1920 تا زمان مرگش در سال 1953 با مشت آهنین بر اتحاد جماهیر شوروی حکومت کرد، رژیمی توتالیتری ایجاد کرده بود که مشخصه آن سرکوب، ترس و همنوایی ایدئولوژیک بود. در دوران حکومت استالین، اتحاد جماهیر شوروی صنعتی شدن و نظامی‌سازی سریع را تجربه کرد، اما هزینه‌های انسانی بسیار زیادی به همراه داشت. پاکسازی‌ها، محاکمه‌های نمایشی و کمپین‌های دستگیری اجباری منجر به مرگ میلیون‌ها شهروند شوروی و خفه شدن صداهای مخالف در داخل حزب و جامعه شد.

کیش شخصیت استالین در طول زندگی اش به اوج خود رسید، با تصویرهای تبلیغاتی که او را به عنوان رهبر و معمار بی خطا سوسیالیسم نشان می‌داد. با این حال، پس از مرگ استالین در سال 1953، احساس نارضایتی فزاینده‌ای در رهبری و جامعه شوروی پدیدار شد. بسیاری از اعضای حزب و روشنفکران نارضایتی عمیقی علیه حکومت ظالمانه استالین داشتند و به دنبال اصلاحاتی برای رفع افراط و تفریط رژیم او بودند. خروشچف که پس از جنگ قدرت در سلسله مراتب حزب به عنوان جانشین استالین ظاهر شد، نیاز به مقابله با میراث استالینیسم را برای تحکیم رهبری خود و بازگرداندن اعتبار به حزب تشخیص داد.

سخنرانی مخفیانه خروشچف که پشت درهای بسته برای مخاطبان منتخبی از مقامات حزب ایراد شد، جنایات و سوء استفاده های انجام شده در دوران حکومت استالین را آشکار کرد. خروشچف در سخنرانی خود با عنوان “درباره کیش شخصیت و پیامدهای آن”، حکومت خودسرانه، کیش شخصیت استالین را محکوم کرد و او را به نقض فاحش اصول سوسیالیستی و حقوق بشر متهم کرد. خروشچف به جزئیات نقش استالین در پاکسازی اعضای حزب، سرکوب مخالفان و استفاده خودسرانه از قدرت دولتی برای از بین بردن دشمنان تصور شده رژیم پرداخت.

یکی از تکان‌دهنده‌ترین افشاگری‌ها در سخنرانی خروشچف اعتراف وی به گستردگی پاکسازی‌های استالین از جمله دستگیری، زندان و اعدام هزاران نفر از مقامات حزب، افسران نظامی، روشنفکران و شهروندان عادی بود. خروشچف همچنین نقش استالین را در آزار و اذیت اقلیت‌های قومی، مانند تبعید تمامی ملیت‌ها، از جمله تاتارهای کریمه، چچن‌ها و اینگوش‌ها به مناطق دورافتاده اتحاد جماهیر شوروی، افشا کرد.

علاوه بر این، خروشچف از سیاست‌های اقتصادی استالین، به ویژه پیامدهای فاجعه بار کوچاندن اجباری و سوء مدیریت کشاورزی که منجر به قحطی و رنج گسترده در روستاها شد، انتقاد کرد. خروشچف با برجسته ساختن این ناکامی‌ها و جنایات کوشید تا میراث استالین را مشروعیت‌زدایی کند و راه را برای اصلاحات و نوسازی در درون حزب و جامعه هموار کند.

سخنرانی مخفیانه خروشچف پیامدهای گسترده ای برای اتحاد جماهیر شوروی و جنبش جهانی کمونیستی داشت. در داخل کشور، این سخنرانی باعث فرآیند استالین‌زدایی شد. تقبیح استالین توسط خروشچف باعث جسورتر شدن عناصر اصلاح‌طلب در حزب و جامعه شد که منجر به درخواست‌ها برای گشایش بیشتر (گلاسنوست) و آزادسازی سیاسی شد.

تأثیر سخنرانی خروشچف فراتر از مرزهای اتحاد جماهیر شوروی هم رفت و پایه های احزاب کمونیستی در سراسر جهان را متزلزل کرد. در اروپای شرقی، جایی که رژیم‌های استالینیستی پس از جنگ جهانی دوم تحمیل شده بودند، انتقاد خروشچف از استالین باعث ایجاد بحث‌ها و مخالفت‌ها در احزاب کمونیست شد و به تقاضاها برای خودمختاری بیشتر و اصلاحات دامن زد. انقلاب مجارستان در سال 1956، که اندکی پس از سخنرانی خروشچف فوران کرد، پیامد این سخنرانی و تمایل به استقلال ملی بود.

در سطح بین المللی، سخنرانی خروشچف اعتبار اتحاد جماهیر شوروی را به عنوان پیشتاز کمونیسم جهانی تضعیف کرد. افشای جنایات و زیاده‌روی‌های استالین ضربه شدیدی به اقتدار اخلاقی رهبری شوروی وارد کرد و توانایی آن را برای نمایش قدرت و نفوذ در عرصه جهانی تضعیف کرد.

همچنین شکاف بین اتحاد جماهیر شوروی و چین که در اواخر دهه 1950 به یک رویارویی آشکار تبدیل شده بود را می توان در محکوم کردن استالین و سیاست های او توسط خروشچف نیز جستجو کرد.