آریتمی (Arrhythmia) چیست؟ انواع و درمان آن

آریتمی به مجموعه‌ای از شرایط پزشکی اطلاق می‌شود که در آن ریتم طبیعی ضربان قلب مختل می‌شود. این اختلال می‌تواند شامل ضربان‌های قلب بسیار سریع (تاکیکاردی)، بسیار کند (برادیکاردی)، یا نامنظم باشد. آریتمی‌ها می‌توانند بدون علائم باشند، اما برخی از آن‌ها می‌توانند منجر به مشکلات جدی قلبی، سکته مغزی، یا حتی مرگ ناگهانی شوند. ریتم طبیعی قلب توسط سیگنال‌های الکتریکی که از گره سینوسی (SA Node) در دهلیز راست قلب آغاز می‌شود، کنترل می‌شود. این سیگنال‌ها به صورت هماهنگ و با نظم به بقیه قلب منتقل می‌شوند تا انقباضات قلب را تنظیم کنند و خون را به طور مؤثر به سراسر بدن پمپاژ کنند. هنگامی که این سیگنال‌ها دچار اختلال می‌شوند، آریتمی ایجاد می‌شود.

اصطلاحات پزشکی مرتبط با آریتمی

درک برخی از اصطلاحات تخصصی که در زمینه آریتمی استفاده می‌شوند، می‌تواند به فهم بهتر این وضعیت کمک کند:

• Bradycardia (برادیکاردی): به معنای کندی غیر طبیعی ضربان قلب، یعنی زمانی که ضربان قلب به کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه برسد.
• Tachycardia (تاکیکاردی): به معنای سرعت غیر طبیعی ضربان قلب، یعنی زمانی که ضربان قلب به بیش از ۱۰۰ ضربه در دقیقه برسد.
• Atrial Fibrillation (فیبریلاسیون دهلیزی): نوعی آریتمی که در آن دهلیزهای قلب به صورت نامنظم و سریع منقبض می‌شوند. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد لخته‌های خونی در قلب و افزایش خطر سکته مغزی شود.
• Ventricular Fibrillation (فیبریلاسیون بطنی): نوعی آریتمی بسیار خطرناک که در آن بطن‌های قلب به صورت نامنظم و سریع می‌زنند. این وضعیت ممکن است منجر به ایست قلبی شود و نیاز به درمان فوری دارد.
• Electrocardiogram (نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام): روشی برای ثبت فعالیت الکتریکی قلب که برای تشخیص و بررسی آریتمی‌ها استفاده می‌شود.

انواع آریتمی

آریتمی‌ها بر اساس منشأ و نوع اختلالی که در سیگنال‌های الکتریکی قلب ایجاد می‌شود، به چندین دسته تقسیم می‌شوند:

برادیکاردی (Bradycardia)

برادیکاردی وضعیتی است که در آن ضربان قلب کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه می‌شود. این حالت ممکن است در برخی افراد به طور طبیعی رخ دهد، مانند ورزشکارانی که قلب قوی‌تری دارند و نیازی به ضربان سریع‌تر ندارند. اما در موارد دیگر، برادیکاردی می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی در سیستم الکتریکی قلب یا نتیجه استفاده از برخی داروها باشد. اگر برادیکاردی باعث کاهش جریان خون به اعضای بدن شود، می‌تواند علائمی مانند خستگی، سرگیجه، یا حتی غش کردن را ایجاد کند.

تاکیکاردی (Tachycardia)

تاکیکاردی به افزایش غیرطبیعی ضربان قلب اشاره دارد، به طوری که قلب با سرعت بیش از ۱۰۰ ضربه در دقیقه می‌زند. این وضعیت می‌تواند به علت عوامل مختلفی مانند استرس، اضطراب، تب، یا فعالیت بدنی باشد. تاکیکاردی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: تاکیکاردی فوق بطنی (Supraventricular Tachycardia – SVT) که در دهلیزها یا نواحی مجاور آن‌ها رخ می‌دهد و تاکیکاردی بطنی (Ventricular Tachycardia – VT) که در بطن‌ها رخ می‌دهد. تاکیکاردی بطنی به خصوص اگر طولانی‌مدت باشد، می‌تواند خطرناک باشد زیرا ممکن است منجر به فیبریلاسیون بطنی و ایست قلبی شود.

فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation)

فیبریلاسیون دهلیزی یا A-fib یکی از رایج‌ترین انواع آریتمی است که در آن دهلیزهای قلب به طور نامنظم و سریع منقبض می‌شوند. این وضعیت می‌تواند باعث ایجاد لخته‌های خونی در قلب شود، به خصوص در گوشک‌های دهلیزی (Atrial Appendages). اگر این لخته‌ها به جریان خون وارد شوند، می‌توانند به مغز منتقل شده و موجب سکته مغزی شوند. فیبریلاسیون دهلیزی ممکن است به صورت دوره‌ای (Paroxysmal Atrial Fibrillation) باشد یا به طور مداوم (Chronic Atrial Fibrillation) ادامه داشته باشد. درمان این نوع آریتمی معمولاً شامل کنترل ضربان قلب و استفاده از داروهای ضد انعقاد خون (Anticoagulants) برای پیشگیری از سکته است.

فیبریلاسیون بطنی (Ventricular Fibrillation)

فیبریلاسیون بطنی یا V-fib یک نوع آریتمی بسیار خطرناک و اورژانسی است که در آن بطن‌های قلب به جای انقباض‌های منظم، به صورت سریع و نامنظم منقبض می‌شوند. این وضعیت باعث می‌شود که قلب نتواند به درستی خون را پمپاژ کند، و در نتیجه ممکن است منجر به ایست قلبی و مرگ شود. فیبریلاسیون بطنی معمولاً به دلیل یک بیماری قلبی زمینه‌ای مانند حمله قلبی یا کاردیومیوپاتی (Cardiomyopathy) ایجاد می‌شود. درمان فوری با استفاده از دفیبریلاتور (Defibrillator) که شوک الکتریکی به قلب می‌دهد، می‌تواند زندگی فرد را نجات دهد.

انقباضات زودرس بطنی (Premature Ventricular Contractions – PVCs)

انقباضات زودرس بطنی یا PVCs حالتی است که در آن بطن‌های قلب قبل از موعد طبیعی منقبض می‌شوند. این وضعیت معمولاً خطرناک نیست و اغلب به صورت ضربان‌های قلب اضافی یا “افتادن ضربان” احساس می‌شود. PVCs می‌تواند به دلایل مختلفی مانند استرس، مصرف کافئین، یا نیکوتین رخ دهد. اگرچه PVCs به طور کلی بی‌ضرر است، اما در برخی موارد می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری قلبی جدی‌تر باشد و نیاز به بررسی پزشکی دارد.

بلوک قلبی (Heart Block)

بلوک قلبی وضعیتی است که در آن سیگنال‌های الکتریکی بین دهلیزها و بطن‌ها به درستی منتقل نمی‌شوند. این مشکل می‌تواند باعث شود که قلب با ضربان‌های نامنظم یا بسیار کند ضربان بزند. بلوک قلبی ممکن است به درجات مختلفی تقسیم شود:

• بلوک درجه اول (First-Degree Heart Block): در این حالت، سیگنال الکتریکی از دهلیزها به بطن‌ها کندتر از حد طبیعی منتقل می‌شود.
• بلوک درجه دوم (Second-Degree Heart Block): در این حالت، برخی از سیگنال‌های الکتریکی به بطن‌ها نمی‌رسند.
• بلوک درجه سوم (Third-Degree Heart Block یا Complete Heart Block): در این حالت، هیچ سیگنالی از دهلیزها به بطن‌ها نمی‌رسد، و بطن‌ها به تنهایی و با سرعت بسیار کم‌تر از حد طبیعی ضربان می‌زنند. این وضعیت معمولاً نیاز به پیس میکر دارد.

درمان آریتمی

درمان آریتمی به نوع، شدت و علائم آن بستگی دارد. برخی از روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:

داروها (Medications)

داروهای مختلفی برای کنترل آریتمی‌ها وجود دارد. این داروها ممکن است برای کاهش سرعت ضربان قلب، جلوگیری از لخته شدن خون، یا بازگرداندن ریتم طبیعی قلب تجویز شوند. برخی از این داروها شامل:

• بتا بلوکرها (Beta-blockers): این داروها با مسدود کردن اثرات آدرنالین، ضربان قلب را کند می‌کنند. این داروها معمولاً برای درمان تاکیکاردی و فیبریلاسیون دهلیزی استفاده می‌شوند.
• آنتی‌آریتمیک‌ها (Antiarrhythmics): این داروها برای بازگرداندن ریتم طبیعی قلب به کار می‌روند و ممکن است در درمان تاکیکاردی یا فیبریلاسیون دهلیزی استفاده شوند.
• داروهای ضد انعقاد خون (Anticoagulants): این داروها برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های خونی در بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی استفاده می‌شوند تا خطر سکته مغزی کاهش یابد.

کاردیوورژن (Cardioversion)

کاردیوورژن یک روش پزشکی است که در آن از شوک الکتریکی برای بازگرداندن ریتم طبیعی قلب استفاده می‌شود. این روش معمولاً در بیمارانی که به فیبریلاسیون دهلیزی یا تاکیکاردی مبتلا هستند، استفاده می‌شود. کاردیوورژن ممکن است به صورت الکتریکی یا دارویی انجام شود.

ابلیشن (Ablation)

ابلیشن یک روش درمانی است که در آن با استفاده از یک کاتتر، نواحی کوچک بافت قلب که باعث آریتمی می‌شوند، تخریب می‌شوند. این روش برای درمان انواع خاصی از تاکیکاردی و فیبریلاسیون دهلیزی استفاده می‌شود. ابلیشن با ایجاد زخم‌های کوچک در بافت قلب، مسیرهای الکتریکی غیر طبیعی را از بین می‌برد و ریتم طبیعی قلب را بازمی‌گرداند.

پیسمیکر (Pacemaker)

پیسمیکر یک دستگاه کوچک الکترونیکی است که زیر پوست، معمولاً در ناحیه قفسه سینه، کاشته می‌شود و به تنظیم ضربان قلب کمک می‌کند. این دستگاه برای درمان برادیکاردی یا بلوک قلبی استفاده می‌شود. پیسمیکر با ارسال پالس‌های الکتریکی به قلب، ریتم قلب را به حالت طبیعی برمی‌گرداند.

دفیبریلاتور قابل کاشت (Implantable Cardioverter-Defibrillator – ICD)

دفیبریلاتور قابل کاشت (ICD) یک دستگاه کوچک است که در زیر پوست کاشته می‌شود و در صورت بروز آریتمی‌های خطرناک مانند فیبریلاسیون بطنی، با ارسال شوک الکتریکی به قلب، ضربان قلب را اصلاح می‌کند. این دستگاه به طور مداوم ریتم قلب را پایش می‌کند و در صورت نیاز، به طور خودکار عمل می‌کند.

تغییرات سبک زندگی

تغییر در سبک زندگی می‌تواند به پیشگیری و مدیریت آریتمی کمک کند. برخی از تغییرات شامل:

• کاهش استرس: استرس می‌تواند محرک آریتمی‌ها باشد، بنابراین استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا، یا تمرینات تنفسی مفید است.
• اجتناب از محرک‌ها: کاهش یا حذف مصرف کافئین، نیکوتین، و الکل می‌تواند به کنترل آریتمی کمک کند.
• فعالیت بدنی منظم: انجام تمرینات ورزشی منظم می‌تواند به تقویت قلب و کاهش خطر بروز آریتمی کمک کند.
• تغذیه سالم: مصرف یک رژیم غذایی متعادل و کم‌چرب می‌تواند به سلامت قلب و کاهش خطر آریتمی کمک کند.

5 فکت جالب درباره آریتمی

1. فیبریلاسیون دهلیزی شایع‌ترین نوع آریتمی مزمن است و تخمین زده می‌شود که بیش از ۳۳ میلیون نفر در سراسر جهان به آن مبتلا باشند. این وضعیت می‌تواند تا پنج برابر خطر سکته مغزی را افزایش دهد.
2. تاکیکاردی فوق بطنی (SVT) معمولاً در زنان بیشتر از مردان تشخیص داده می‌شود، اما علت دقیق این تفاوت هنوز مشخص نیست.
3. برادیکاردی در بسیاری از ورزشکاران حرفه‌ای به طور طبیعی رخ می‌دهد و اغلب نشان‌دهنده عملکرد بهینه سیستم قلبی‌عروقی آن‌ها است. این کندی طبیعی قلب به دلیل افزایش کارایی قلب و کاهش نیاز به ضربان سریع‌تر در حالت استراحت است.
4. فیبریلاسیون بطنی که یکی از خطرناک‌ترین انواع آریتمی‌ها است، در اکثر موارد به سرعت کشنده است اگر بلافاصله با دفیبریلاتور درمان نشود. زمان در این شرایط بسیار حیاتی است و هر دقیقه تأخیر در درمان می‌تواند به طور قابل توجهی شانس بقا را کاهش دهد.
5. اولین پیسمیکر کاشته شده در بدن انسان در سال ۱۹۵۸ انجام شد. این دستگاه تنها سه ساعت کار کرد، اما زمینه‌ساز توسعه پیسمیکرهای مدرن شد که امروزه به طور گسترده برای درمان انواع مختلفی از آریتمی‌ها استفاده می‌شوند.