کتاب فرزانه وار زیستن -مقدمه ای بر فلسفه باستانی چین

مفهوم و خلاصه کتاب

کتاب “Introduction to Classical Chinese Philosophy” نوشته برایان ون نوردن به طور مفصل به بررسی فلسفه کلاسیک چین پرداخته و اندیشه‌های اساسی فیلسوفان بزرگی همچون کنفوسیوس، مِنگ‌زی، لائوتسه، جونگ‌زی، و دیگر اندیشمندان این دوره را معرفی و تحلیل می‌کند. این کتاب به‌خصوص برای خوانندگانی که پیش‌زمینه‌ای از فلسفه چینی ندارند، بسیار مفید است زیرا به زبانی روان و قابل فهم نوشته شده و مفاهیم پیچیده فلسفی را به‌طور شفاف توضیح می‌دهد.

یکی از نکات کلیدی این کتاب، بررسی تفاوت‌های فلسفی میان فیلسوفان برجسته چینی است. کنفوسیوس، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های فلسفه چین، آموزه‌های خود را بر اساس اخلاق و رفتار اجتماعی استوار کرده است. او بر این باور بود که یک جامعه درست و عادلانه باید بر پایه‌های اخلاقی مانند “رِن” (仁) یا نوع‌دوستی و رفتار درست، و “لی” (礼) یا آیین‌ها و مراسم اجتماعی بنا شود. کنفوسیوس تأکید داشت که افراد با پیروی از این اصول، می‌توانند جامعه‌ای متوازن و منظم ایجاد کنند که در آن همه افراد نقش‌های خود را به درستی ایفا کنند. به‌عنوان مثال، او بر این باور بود که در یک جامعه، پادشاه باید پادشاهی کند و مردم نیز باید از او پیروی کنند، اما همه باید در چارچوبی از احترام و مسئولیت متقابل رفتار کنند.

در مقابل، مِنگ‌زی (Mengzi) که به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شارحان و ادامه‌دهندگان فلسفه کنفوسیوس شناخته می‌شود، تأکید بیشتری بر سرشت انسانی دارد. مِنگ‌زی معتقد بود که انسان‌ها به‌طور طبیعی نیکوکار و دارای تمایلات اخلاقی هستند و این مسئولیت جامعه و رهبران است که شرایط لازم برای رشد و شکوفایی این طبیعت نیکو را فراهم کنند. او در آثار خود از مثال‌هایی مثل داستان شاهزاده کوچک که از قربانی شدن گاوی برای آیین مذهبی جلوگیری می‌کند، استفاده می‌کند تا نشان دهد که حتی رهبران نیز در عمق وجودشان احساس همدردی و شفقت نسبت به دیگران دارند و این احساسات باید با تعلیم و تربیت تقویت شوند.

از سوی دیگر، لائوتسه (Laozi)، بنیان‌گذار فلسفه دائوئیسم (Daoism)، نگاهی کاملاً متفاوت به زندگی و جهان دارد. او در اثر معروف خود “دائودِجینگ (Tao Te Ching)” از مفهومی به نام “دائو” (道) سخن می‌گوید که به معنای “راه” یا “مسیر” است. لائوتسه معتقد بود که بهترین راه برای زندگی این است که در هماهنگی کامل با طبیعت و جریان‌های طبیعی جهان باشیم. او از اصل “وو-وی” (无为) یا “غیرفعالیت” سخن می‌گوید، به این معنا که انسان باید بدون اجبار و دخالت بی‌مورد، اجازه دهد که همه چیز در مسیر طبیعی خود پیش برود. لائوتسه معتقد بود که قدرت واقعی در خودداری از اعمال قدرت و مداخله است، و تنها با پذیرش عدم کنترل کامل بر جهان می‌توان به آرامش و رضایت دست یافت. این نگرش او برعکس رویکرد فعال و اجتماعی کنفوسیوس است که بر اصلاح جامعه و فرد از طریق قوانین و آیین‌ها تأکید می‌کرد.

جونگ‌زی (Zhuangzi)، دیگر فیلسوف برجسته دائوئیسم، با فلسفه لائوتسه در بسیاری از جنبه‌ها همخوانی دارد، اما او به نوعی رادیکال‌تر و فلسفی‌تر با موضوعات برخورد می‌کند. کتاب “جونگ‌زی” شامل داستان‌ها و حکایاتی است که از مفاهیمی چون نسبیت و عدم قطعیت سخن می‌گویند. او معتقد بود که شناخت انسان از جهان محدود و نسبی است و ما نباید به‌طور قطعی به درست یا نادرست بودن چیزی اطمینان داشته باشیم. یکی از داستان‌های معروف جونگ‌زی “حکایت پروانه” است که در آن، او خواب می‌بیند که پروانه است و وقتی بیدار می‌شود، نمی‌داند که آیا او پروانه‌ای است که خواب می‌بیند انسان است یا انسانی که خواب پروانه را دیده است. این داستان به شکلی زیبا نسبی بودن درک انسان از واقعیت و مرزهای بین رویا و بیداری را به تصویر می‌کشد.

کتاب همچنین به اندیشه‌های فلسفی موتسه (Mozi) و هان فِی (Han Fei) نیز پرداخته است. موتسه از فیلسوفان برجسته‌ای است که به مخالفت با کنفوسیوس پرداخت و رویکردی کاربردی‌تر و عملی‌تر به مسائل اجتماعی داشت. او بر اهمیت “عشق جهانی” (兼爱) تأکید می‌کرد و معتقد بود که جامعه باید بر اساس عدالت و منافع عمومی اداره شود. هان فِی نیز که یکی از نمایندگان فلسفه قانون‌گرایی (Legalism) است، معتقد بود که قوانین سخت و مجازات‌های قوی تنها راه برای ایجاد نظم و ثبات در جامعه هستند و انسان‌ها به‌طور طبیعی خودخواه بوده و باید با قوانین کنترل شوند.

در مجموع، “Introduction to Classical Chinese Philosophy” خواننده را به سفری در عمق اندیشه‌های متنوع و گوناگون چین باستان می‌برد و به بررسی اصول و ارزش‌هایی می‌پردازد که هنوز هم تأثیرات عمیقی بر فرهنگ و فلسفه معاصر چین دارند. این کتاب با رویکردی جامع و تحلیل‌گرانه، به خواننده کمک می‌کند تا به درک عمیق‌تری از تفاوت‌ها و شباهت‌های این فلسفه‌ها و نحوه تأثیرگذاری آن‌ها بر جامعه و فرهنگ چینی دست یابد.

چرا باید این کتاب را خواند؟

این کتاب برای افرادی که به دنبال درک فلسفه‌های شرقی به‌ویژه چینی هستند، یک منبع بسیار ارزشمند است. ون نوردن تلاش کرده است تا مفاهیم پیچیده را با زبانی ساده و مثال‌های کاربردی توضیح دهد. همچنین، این کتاب نه تنها به علاقه‌مندان فلسفه، بلکه به کسانی که به دنبال درک بهتر فرهنگ و تاریخ چین هستند، توصیه می‌شود. خواندن این کتاب به افراد کمک می‌کند تا دیدگاه‌های جدیدی نسبت به مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و سیاسی پیدا کنند و از دانش باستانی شرق برای بهتر زندگی کردن الهام بگیرند.

“Introduction to Classical Chinese Philosophy” که به فارسی با نام “کتاب فرزانه وار زیستن” ترجمه شده است، یک راهنمای مفید برای ورود به دنیای فلسفه چینی و درک عمیق‌تر از این سنت‌های فکری است.

کتاب فرزانه وار زیستن
Introduction to Classical Chinese Philosophy
(مقدمه ای بر فلسفه باستانی چین)
انتشارات: مروارید
نویسنده: برایان دبلیو ون نوردن
مترجم : احمد رضایی جمکرانی
تعداد صفحه : 359