فلسفه «جمعه سیاه» چیست و چرا مردم به جای ماندن در خانه، رفتاری زامبی‌وار از خود نشان می‌دهند؟
روز «جمعه سیاه» (Black Friday) فروشگاه‌ها و سایت‌ها به پایان رسید و مطابق انتظار؛ شبکه‌های اجتماعی و اینترنت پر شده از عکس‌های هجوم خریداران به مغازه‌ها و فروشگاه‌ها.
اگر در زیر برخی از عکس‌ها عنوان «جمعه سیاه» درج نشود؛ بیننده تصور می‌کند این عکس مربوط به یک حمله تروریستی، قحطی یا وقوع زلزله‌ای در فروشگاهی است. مردم زیر دست و پا می‌مانند و از هر سو ضربه می‌خورند. ویترین و قفسه‌های فروشگاه‌ها به تاراج می‌رود و جمعیت به سوی اجناس و حتا یکدیگر هجوم می‌آورند.
این خریدها برای مایحتاج روزانه و حیاتی زندگی نیست؛ برای خرید تلویزیون، کنسول بازی، گوشی تلفن همراه، سیستم صوتی و لباس است. عکس‌های دیگر نشان میدهد مردم چطور چندین ساعت و شاید یک شبانه‌روز بیرون از یک فروشگاه منتظر ماندند تا در «جمعه سیاه» درب‌ها باز شود و بتوانند اولین نفراتی باشند که وارد فروشگاه می‌شوند.
چند سالی است که در ایران نیز فروشگاه‌ها و سایت‌های اینترنتی به رسم امریکا و کشورهای دیگر؛ روزهای «جمعه سیاه» یا «دوشنبه سایبری» را جشن گرفته و تخفیف‌های ویژه‌ای روی اجناس خود میدهد.
اما واقعا این «جمعه سیاه» از کجا آمده و چگونه تبدیل به یک حرکت زامبی‌وار شد؟ چگونه ۲۰ یا ۳۰ درصد تخفیف می‌تواند آرام‌ترین و متمدن‌ترین مردم شهرها و کشورهایی را به بروز چنین رفتارهایی وادار کند؟
جمعه سیاه چیست؟
اصطلاح «جمعه سیاه» ابتدا توسط بازاریاب‌های خرده‌فروشی پس از جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفت. تا پیش از دهه ۱۹۸۰، «جمعه سیاه» به صورت رویداد این روزها نبود و یک فروش و معامله بزرگ و ملی محسوب می‌شد.
فروشگاه‌ها سعی می‌کردند با قیمت‌های فوق‌العاده و تخفیف‌های ناگهانی؛ مردم را هیجان‌زده کنند تا بتوانند نیازهای خود را ارزان‌تر تامین کنند. «جمعه سیاه» بیشتر شبیه به یک غافل‌گیری بود.
اما کم‌کم سوءاستفاده از این عنوان و روز شروع شد و یک مسابقه یا چشم‌هم‌چشمی میان فروشگاه‌ها و به تدریج مردم شکل گرفت تا اینکه امروز می‌بینیم که از سراسر جهان برای خرید در این روز به سوی فروشگاهی سرازیر شده و ساعت‌ها پشت درب بسته به انتظار می‌نشینند.
در سال‌های اخیر؛ «جمعه سیاه» از یک روز خارج شده است و یک هفته یا شاید یک ماه است. از روز شکرگذاری میلادی در ماه سپتامبر آغاز می‌شود و گاهی به پس از شروع سال جدید میلادی ادامه پیدا می‌کند.
فروشگاه‌های فیزیکی و آنلاین در روزهای «جمعه سیاه» و پس از آن «دوشنبه سایبری» و روزهای بعدی سعی می‌کنند فهرستی از تخفیف‌های وسوسه‌انگیز خود پیش‌روی مردم قرار بدهند. این احساس همگانی وجود دارد که مردم در آستانه شروع سال جدید؛ دوست دارند خرید کرده و لباس، محصولات الکترونیکی، وسایل آشپزخانه و همه‌چیز خود را به‌روز و نو کنند.
سایت ردگیری خرده‌فروشان DealNews.com می‌گوید بیشتر خریدهای با تخفیف در این روزها را می‌توان به صورت آنلاین هم سفارش داد ولی چرا مردم به طور فیزیکی به فروشگاه‌ها هجوم می‌برند؟ همچنین این سایت پس از بررسی قیمت‌ها در چندین سال پیاپی و تخفیف‌های فصلی؛ متوجه شده است که فروشگاه‌هایی مانند Target و Walmart و Macy همیشه و هر ساله قیمت‌ها و تخفیف‌های خود را تکرار می‌کنند و هیچ چیز تازه‌ای وجود ندارد.
واقعا چرا؟
از نگاه کارشناسان و تحلیل‌گران؛ در سال‌های اخیر مفهوم «جمعه سیاه» تغییر کرده است و دیگر به شکلی که اکنون برگزار می‌شود؛ مناسب نیست یا باید از بین برود.
وقتی به سراغ خریداران و مصرف‌کنندگان «جمعه سیاه» می‌رویم؛ به صراحت اذعان دارند لزوما در این روز بیشترین تخفیف‌ها و پایین‌ترین قیمت‌ها وجود ندارد. آنها می‌گویند در فصل‌ها و روزهای دیگر سال هم چنین تخفیف‌هایی را مشاهده می‌کنند.
در یک نظرسنجی صورت گرفته از سوی موسسه Mintel؛ حدود ۲۳ از افرادی که در «جمعه سیاه» خرید کردند؛ می‌گویند راحت‌تراند به صورت فیزیکی به فروشگاه‌ها مراجعه کنند. احتمالا تصور می‌شود که جوان‌ترها و افرادی که با فناوری‌ها و سایت‌های خرید و فروش خرده‌فروشی کار کردند؛ ترجیح بدهند روز «جمعه سیاه» پای سایت‌ها و اینترنت بنشینند و خرید کنند ولی باز در این تحقیق اخیر حدود ۴۲ درصد جوان‌های ۱۸ تا ۲۲ ساله گفتند ترجیح می‌دهند به فروشگاه‌های فیزیکی مراجعه کنند.
پس چرا مردم در «جمعه سیاه» برای خرید حریص هستند؟ و بعد چرا در خانه نمی‌مانند تا خرید کنند؟ حتما باید ساعت‌ها در ترافیک، پشت درب فروشگاه‌ها، صندوق‌های شلوغ و ازدحام جمعیت گرفتار شوند و شاید هم مشت و لگد بخورند؟
تنها یک جواب برای این سوال‌ها وجود دارد: این رفتارهای مردم به خاطر قیمت پایین یا خرید نیست؛ به خاطر رواج یک فرهنگ و پدیده‌ای است که هوشیاری و منطق را از کار می‌اندازد.
مدیر فروش سایت DealNews.com می‌گوید: «بیشتر مردم در این روز به دنبال هیجان هستند تا خرید. می‌خواهند ببینند در این فروشگاه‌ها چه خبر است و چه اتفاقی افتاده است و اگر چیزی هست؛ آنها بازنده نباشند!»
یک تفریح خانوادگی
یک روان‌شناس هم درباره «جمعه سیاه» می‌گوید: « این روز به یک سنت و عادت برای خانواده‌ها تبدیل شده است. روز قبل، در خانه می‌مانند و استراحت می‌کنند، بیشتر غذا می‌خورند و تلویزیون تماشا می‌کنند. بعد در روز موعود، تمام خانواده به همراه کوچک‌ترها و بزرگ‌ترها، حتا پدربزرگ و مادربزرگ وارد بازار می‌شوند تا ببینند چه خبر است. برایشان هیجان دارد و یک روز متفاوت رقم می‌خورد. برای بسیاری از مردم این روز کنار دوست‌شان سرگرم‌کننده است.»
وقتی بتوانید با تخفیف خرید کنید (چه لذتی بالاتر از این؟)، کنار خانواده و دوستان باشید، اتفاق‌های هیجان‌انگیز منتظر شما باشد و لذت ببرید؛ چرا «جمعه سیاه» به فروشگاه‌ها هجوم نبرید و رفتاری زامبی‌وار از خود نشان ندهید؟
ما تو ایران استاد استفاد از یک اسم در بدترین شکل ممکن هستیم
کلا وقتی سایتای دیجیکالا و بامیلو رو دیدم مفهوم جمعه سیاه هم مثل خیلی واژه های فرنگی دیگه تو ذهنم خراب شد
جالبه سایت های ایرانی مانند دیجیکالا و بامیلو هم همزمان با غربی ها جمعه سیاه دارن!! در صورتی که این تخفیفات برای آخر سال در نظر گرفته میشه. البته مطمئنا این جمعه برای هر دو فروشگاه بزرگ اینترنتی ایران به معنای واقعی سیاه بود چرا که در زشت ترین حالت ممکن دست به کلاهبرداری و فریب مردم زدند و قیمت های غیرواقعی درج کردند و بعد تخفیف دادن. در اکثر تخفیف های صوری که دادند حتی بعد از اعمال تخفیف هم قیمت محاسبه شده بالاتر از قیمت واقعی بازار بود.
متاسفانه هیچ روش قانونی مشخصی هم برای برخورد با این رفتارهای زشت و غیر حرفه ای نیست.
اعتمادی که ذره ذره در فضای تجارت الکترونیک جمع شده رو یه شبه به باد میدن…