فیلم «ماده» (The Substance) – معرفی، داستان و نقد
کارگردان: کورالی فارگیا (Coralie Fargeat)
بازیگران: دمی مور (Demi Moore)، مارگارت کوالی (Margaret Qualley)، دنیس کواید (Dennis Quaid)
فیلم «ماده»، دومین ساخته کورالی فارگیا، یک اثر جذاب در سبک ترسناک با تم بدنهراسی (Body Horror) است که برای نخستین بار در جشنواره فیلم تورنتو 2024 در بخش نیمهشب به نمایش درآمد. فارگیا که پیش از این با فیلم «انتقام» (Revenge) توانسته بود توجه منتقدان را جلب کند، با این اثر جدید، عمق بیشتری به نگرش خود نسبت به مسائل اجتماعی، خصوصاً فشارهای وارده بر زنان، میبخشد. در این فیلم دمی مور در نقش اصلی الیزابت اسپارکل (Elisabeth Sparkle)، ستارهی تلویزیونی با گذشتهای پرشکوه ظاهر میشود که حالا با چالشهای پیری و از دست دادن شهرت مواجه است.
خلاصه داستان
الیزابت اسپارکل، که یک ستاره قدیمی تلویزیون و مربی برنامههای تناسب اندام است، در 50 سالگی از شغل خود به دست مدیر مستبد شبکه، هاروی (با بازی دنیس کواید)، اخراج میشود. این تصمیم ناگهانی او را در شرایطی روانی و جسمی شکننده قرار میدهد. الیزابت که سالها تلاش کرده بود تا جایگاه خود را در صنعتی که زیبایی و جوانی را پرستش میکند حفظ کند، حالا به یکباره با واقعیت تلخ پیری و کمارزش شدن روبرو میشود. پس از تصادفی که او را روانه بیمارستان میکند، الیزابت از پرستاری ناشناس یک USB دریافت میکند. در آن ویدئویی از مادهای با نام «ماده» وجود دارد که ادعا میشود با تزریق آن، نسخهای جوانتر و بهتر از فرد ظاهر میشود.
در ابتدا الیزابت به این ایده بیاعتماد است، اما فشار از دست دادن شغل و جایگاه اجتماعیاش، او را مجبور به استفاده از ماده میکند. پس از تزریق این سرم، او با نسخهای جوانتر از خود به نام «سو» (با بازی مارگارت کوالی) روبرو میشود. سو، زنی جوان و جذاب است که همه آن چیزهایی که الیزابت دیگر نمیتواند داشته باشد را در اختیار دارد: زیبایی، جوانی و توانایی تسخیر دوبارهی صحنه. اما مشکل اینجاست که سو و الیزابت باید زمان زندگی خود را تقسیم کنند، و هر هفت روز یکبار جای خود را عوض کنند. این وضعیت به زودی به نبردی میان این دو نسخه از یک نفر تبدیل میشود که هرکدام برای ماندن و تسلط بر دیگری مبارزه میکنند.
تحلیل مفهومی فیلم
«ماده» و نقدی بر فشارهای اجتماعی بر زنان: فیلم با استفاده از داستانی علمیتخیلی و بدنههراسی، واقعیتی تلخ از زندگی زنان در صنعت سرگرمی را به تصویر میکشد. الیزابت، زنی است که تمام زندگیاش به تصویری که دیگران از او دارند وابسته بوده است. او همانند بسیاری از زنان در جامعه امروز، با فشار بیوقفه برای حفظ زیبایی و جوانی دست و پنجه نرم میکند. در صنعت سرگرمی، زنان پس از یک سن خاص به سرعت از صحنه کنار گذاشته میشوند و راهی برای بازگشت ندارند. این فیلم با نمایش فیزیکی این مفهوم، به بیننده یادآور میشود که زنان برای باقی ماندن در دید عموم، اغلب مجبور به انجام کارهایی افراطی هستند.
فیلم همچنین روابط بین الیزابت و سو را به نوعی به رابطه دکتر فرانکشتاین و هیولایش تشبیه میکند. الیزابت که امیدوار است با استفاده از این سرم بتواند زندگی خود را بهبود بخشد، در نهایت خود را در حال نبرد با نسخهای جوانتر و بیرحمتر از خودش مییابد. سو، نه تنها جای الیزابت را در برنامه تلویزیونیاش میگیرد، بلکه شروع به حذف تدریجی خود الیزابت از زندگیاش میکند. این مفهوم، به نوعی نماد جنگ درونی بسیاری از زنان با خودشان است؛ جنگی میان تصویر ایدهآلی که جامعه از آنها انتظار دارد و واقعیتی که پیرامون پیری و زوال اجتنابناپذیر است.
سبک فیلمسازی و تمهای بصری
فارگیا با انتخاب دمی مور برای نقش اصلی، هوشمندانه از سابقه او در سینما و جایگاهش به عنوان نماد زیبایی استفاده کرده است. دمی مور که در دهههای گذشته با فیلمهایی همچون «افشا» (Disclosure) و «پیشنهاد بیشرمانه» (Indecent Proposal) به شهرت رسیده بود، حالا در نقش زنی ظاهر میشود که با پیری دست و پنجه نرم میکند و به دنبال بازگشت به جوانی است. این انتخاب بازیگر، خود به نوعی نقد بر صنعت سینما و نوع نگاه به زنان مسن در این صنعت است.
از نظر بصری، «ماده» پر از نماهای نزدیک و زوایای غیرمعمول است که به حس اضطراب و ناپایداری دنیای الیزابت و سو میافزاید. رنگهای درخشان و اغراقآمیز فیلم نیز با فضای خفقانآور داستان همخوانی دارد. فارگیا از صحنههایی مثل چهره عرقکرده هاروی در حالی که دستورات توهینآمیز میدهد، استفاده میکند تا خشم و انزجار مخاطب را از این شخصیت برجستهتر کند. این ترکیبهای بصری نه تنها زیباییشناسی فیلم را تقویت میکند، بلکه به تمهای محوری فیلم نیز کمک میکند؛ فشار اجتماعی، وسواس نسبت به زیبایی و روند تخریبی پیری.
نقد اجتماعی فیلم
«ماده» بیش از هر چیز نقدی بر وسواس اجتماعی نسبت به جوانی و زیبایی است. در جامعهای که افراد بیشتر از هر زمانی به دنبال یافتن راههایی برای حفظ جوانی هستند، از جراحیهای زیبایی گرفته تا محصولات ضد پیری، فیلم به شکلی تلخ و اغراقشده به این موضوع میپردازد. سو، نمادی از نسخه ایدهآلی از الیزابت است که جامعه از او انتظار دارد؛ جوان، جذاب و بینقص. اما این نسخه ایدهآل، با خودش مشکلات و نابودی به همراه دارد.
فیلم همچنین فشارهای روانی ناشی از عدم تطابق با انتظارات اجتماعی را نشان میدهد. الیزابت که برای دههها خود را به عنوان نماد زیبایی حفظ کرده بود، با هر روز که از زندگیاش میگذرد، بیشتر به مرگ اجتماعی نزدیک میشود. او حتی در صحنهای که به طور افراطی از آرایش و لباسهای گرانقیمت استفاده میکند، نمیتواند خود را راضی کند؛ چرا که تصویری که در آینه میبیند، همیشه با نسخه جوانتر خود مقایسه میشود و هیچگاه کافی نیست.
نقاط قوت و ضعف فیلم
نقاط قوت:
- بازیهای خوب: دمی مور در نقش الیزابت و مارگارت کوالی در نقش سو، هر دو به شکلی خیرهکننده ظاهر میشوند. مور با جرأت نقش زنی را ایفا میکند که بهخاطر هویت و جوانیاش میجنگد و کوالی نیز با بازی هوشمندانه، نقش زنی جوان و مرموز را که به آرامی الیزابت را از بین میبرد، به تصویر میکشد.
- کارگردانی جسورانه: فارگیا با فیلمنامهای هوشمندانه و استفاده از سبک بصری منحصر به فرد، توانسته است فیلمی پر از هیجان و در عین حال تفکر برانگیز خلق کند. فیلم از نظر تکنیکی، به ویژه از نظر تدوین و استفاده از زوایای دوربین، بسیار قوی است.
- پیام اجتماعی فیلم: «ماده» توانسته است به خوبی به موضوعات مهمی چون فشارهای اجتماعی بر زنان، وسواس نسبت به زیبایی و جوانی و پیامدهای روانی و جسمی آنها بپردازد.
نقاط ضعف:
- پیچیدگی بیش از حد در داستان: در بخشهایی از فیلم، تعامل بین الیزابت و سو، به ویژه در مورد اینکه آیا این دو یک هویت مشترک دارند یا نه، کمی پیچیده و مبهم میشود که ممکن است برخی از بینندگان را سردرگم کند.
- اغراق در استفاده از عناصر ترسناک: هرچند که فیلم در سبک بدنهراسی ساخته شده، اما در برخی صحنهها استفاده بیش از حد از خون و عناصر ترسناک، به جای تقویت پیام فیلم، ممکن است بیننده را از موضوع اصلی منحرف کند.
فیلم «ماده» با ارائه یک داستان تند و تیز در مورد وسواس اجتماعی نسبت به جوانی و زیبایی، نقدی قوی بر فشارهای وارد بر زنان در جامعه امروز است. هرچند که فیلم از نظر ظاهری پر از صحنههای ترسناک و اغراقآمیز است، اما پیام اصلی آن عمیق و تأملبرانگیز است. این فیلم تماشایی برای طرفداران سینمای بدنهراسی و آثار اجتماعی است که توانسته است در قالب داستانی تخیلی، به موضوعات مهمی بپردازد که بسیاری از زنان با آنها مواجهاند.