کولیت (Colitis) چیست و نحوه تشخیص و درمان

ریشه لغوی
کولیت از ترکیب “کولون” (Colon) به معنای روده بزرگ و “ایت” (Itis) که به معنای التهاب است، تشکیل شده است. این واژه به التهاب و تحریک مخاط روده بزرگ اشاره دارد که میتواند به دلایل مختلف از جمله عفونتها، بیماریهای خودایمنی، عوامل تغذیهای و حتی عوامل ژنتیکی ایجاد شود. این اصطلاح در پزشکی برای توصیف مجموعهای از بیماریها به کار میرود که به طور عمده بر روی پوشش داخلی روده بزرگ تأثیر میگذارند و باعث بروز علائم متنوعی مانند درد شکمی، اسهال و خونریزی میشوند.
توضیح کولیت
کولیت به التهاب و تحریک مخاط روده بزرگ یا کولون گفته میشود که میتواند به دلایل متعددی مانند عفونتهای میکروبی، اختلالات سیستم ایمنی، نارسایی خونرسانی و عوامل محیطی و دارویی رخ دهد. این بیماری مزمن و در بسیاری از موارد پیشرونده است و معمولاً با دورههای فعالیت و آرامش همراه است؛ به این معنی که در برخی زمانها علائم تشدید مییابند و در برخی دورهها ممکن است کاهش یابند. کولیت میتواند در اثر عدم درمان بهموقع و مناسب منجر به عوارض جدیتر مانند پارگی روده، کاهش وزن شدید و حتی خطر سرطان کولون شود. از آنجا که کولیت انواع مختلفی دارد، تشخیص دقیق نوع و علت آن برای انتخاب درمان مناسب بسیار حیاتی است.
انواع کولیت
کولیت به انواع مختلفی تقسیم میشود و هر نوع ویژگیها و علل خاص خود را دارد که به شرح زیر است:
کولیت اولسراتیو (Ulcerative Colitis): کولیت اولسراتیو یک بیماری التهابی مزمن روده است که عمدتاً به دلیل حمله سیستم ایمنی بدن به سلولهای سالم روده بزرگ رخ میدهد. این بیماری باعث ایجاد زخمهای التهابی در لایه داخلی روده بزرگ و راستروده میشود و میتواند منجر به علائمی مانند اسهال خونی، درد شدید شکمی و کاهش وزن گردد. کولیت اولسراتیو معمولاً به صورت مزمن و با دورههای عود و بهبود همراه است و درمان مداوم و پیگیری دقیق برای کنترل علائم ضروری است.
کولیت عفونی (Infectious Colitis): کولیت عفونی به دلیل عفونتهای میکروبی مانند باکتریها، ویروسها یا انگلها ایجاد میشود. باکتریهایی مانند سالمونلا (Salmonella)، اشریشیا کولی (Escherichia coli) و کمپیلوباکتر (Campylobacter) از جمله عواملی هستند که میتوانند به این نوع کولیت منجر شوند. کولیت عفونی معمولاً با علائمی مانند اسهال شدید، تب و درد شکمی همراه است و نیاز به درمان با آنتیبیوتیکها یا ضدعفونیکنندههای خاص دارد.
کولیت ایسکمیک (Ischemic Colitis): کولیت ایسکمیک زمانی رخ میدهد که جریان خون به بخشی از روده بزرگ کاهش یابد یا قطع شود که این معمولاً به دلیل انسداد عروق یا عوارضی مانند فشار خون پایین رخ میدهد. کولیت ایسکمیک بیشتر در افراد مسن و کسانی که بیماریهای قلبی یا عروقی دارند شایع است و میتواند باعث درد ناگهانی و شدید در ناحیه شکم، اسهال خونی و حتی پارگی روده شود. این نوع کولیت نیاز به درمان فوری دارد و در برخی موارد ممکن است جراحی لازم باشد.
کولیت ناشی از داروها (Drug-Induced Colitis): برخی داروها میتوانند باعث تحریک و التهاب روده بزرگ و منجر به کولیت شوند. داروهایی مانند آنتیبیوتیکها، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) و داروهای شیمیدرمانی معمولاً باعث این نوع کولیت میشوند. درمان کولیت ناشی از داروها معمولاً شامل قطع مصرف دارو یا تغییر داروی تجویز شده است.
کولیت لنفوسیتیک و کلاژنی (Microscopic Colitis): این نوع کولیت با التهابات میکروسکوپی در بافت روده بزرگ همراه است و بهطور معمول در آزمایشات میکروسکوپی تشخیص داده میشود. کولیت لنفوسیتیک و کلاژنی بیشتر در افراد مسن مشاهده میشود و علائمی مانند اسهال مزمن و درد شکمی ایجاد میکند. علت دقیق این نوع کولیت هنوز بهطور کامل مشخص نیست، اما برخی عوامل ژنتیکی و محیطی ممکن است در بروز آن نقش داشته باشند.
علل ایجاد کولیت
کولیت میتواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که شامل عفونتها، اختلالات ایمنی، عوامل محیطی و تغذیهای، و حتی عوامل ژنتیکی است. برخی از علل مهم کولیت عبارتند از:
عفونتها: عفونتهای میکروبی شامل باکتریها، ویروسها و انگلها میتوانند باعث التهاب و تحریک روده بزرگ شوند. برای مثال، باکتریهایی مانند اشریشیا کولی و سالمونلا و ویروسهایی مانند نوروویروس و روتاویروس ممکن است باعث کولیت عفونی شوند.
اختلالات سیستم ایمنی و بیماریهای خودایمنی: در بیماریهای خودایمنی مانند کولیت اولسراتیو و بیماری کرون، سیستم ایمنی به اشتباه به بافتهای سالم روده حمله میکند و باعث التهاب و زخم میشود. علت دقیق این بیماریها هنوز ناشناخته است، اما ژنتیک و عوامل محیطی در آنها دخیل هستند.
عوامل ژنتیکی: برخی از ژنها میتوانند خطر ابتلا به کولیت را افزایش دهند. افرادی که سابقه خانوادگی بیماریهای التهابی روده دارند، احتمال بروز کولیت در آنها بیشتر است.
عوامل محیطی و تغذیهای: مصرف غذاهای چرب، تند و پر ادویه ممکن است در برخی افراد منجر به تحریک و التهاب روده بزرگ شود. همچنین، مصرف دخانیات و الکل میتواند خطر بروز کولیت را افزایش دهد.
استرس و عوامل روانی: استرس و فشارهای روانی میتوانند علائم کولیت را تشدید کنند. اگرچه استرس بهتنهایی علت ایجاد کولیت نیست، اما میتواند در بروز و شدت علائم نقش داشته باشد.
علائم و نشانههای کولیت
علائم کولیت بسته به نوع و شدت بیماری ممکن است متفاوت باشد، اما برخی از علائم رایج عبارتند از:
درد و کرامپ شکمی: یکی از علائم رایج کولیت درد و کرامپ در ناحیه شکم است که معمولاً به صورت تند و متناوب بروز میکند.
اسهال خونی: اسهال همراه با خون یکی از نشانههای اصلی کولیت اولسراتیو و برخی انواع کولیت عفونی است و میتواند نشاندهنده زخمها و التهابات شدید در روده باشد.
کاهش وزن و ضعف عمومی: التهاب مزمن و ناتوانی در جذب مواد مغذی ممکن است به کاهش وزن، ضعف و خستگی مزمن منجر شود.
تب و خستگی: تب و خستگی به ویژه در کولیتهای عفونی و التهابی دیده میشوند و نشاندهنده وجود التهاب در بدن هستند.
نیاز مکرر به دفع: بیماران مبتلا به کولیت اغلب احساس نیاز مکرر به دفع مدفوع دارند و گاهی احساس تخلیه ناقص میکنند.
نفخ و گاز معده: نفخ و تجمع گاز در معده و روده میتواند باعث ناراحتی و ایجاد حس سنگینی در شکم شود.
علائم خارجرودهای: برخی از بیماران مبتلا به کولیت، علائمی مانند التهاب مفاصل، ضایعات پوستی و التهاب چشم را نیز تجربه میکنند که به آنها علائم خارجرودهای گفته میشود.
روشهای تشخیص کولیت
تشخیص کولیت نیازمند ترکیبی از معاینه فیزیکی، آزمایشات خونی، تصویربرداری و بیوپسی است.
کولونوسکوپی: کولونوسکوپی یکی از اصلیترین روشهای تشخیصی کولیت است که به پزشک امکان مشاهده مستقیم پوشش داخلی روده بزرگ را میدهد. این روش همچنین به برداشت نمونهای از بافت روده (بیوپسی) برای بررسی دقیقتر کمک میکند.
آزمایش خون: آزمایشهای خونی میتوانند نشاندهنده وجود التهاب و عفونت در بدن باشند. افزایش سطح پروتئینهای التهابی مانند CRP و ESR ممکن است نشاندهنده وجود التهاب فعال باشد.
آزمایش مدفوع: در مواردی که کولیت به دلیل عفونتهای میکروبی ایجاد شده باشد، آزمایش مدفوع برای شناسایی باکتریها، ویروسها یا انگلها انجام میشود.
سیتیاسکن و امآرآی: این روشهای تصویربرداری برای بررسی ساختار رودهها و تشخیص ناهنجاریها، التهاب یا انسداد عروق به کار میروند. به ویژه در موارد مشکوک به کولیت ایسکمیک و کولیت اولسراتیو، این روشها بسیار کاربردی هستند.
آزمایشات ژنتیکی: در مواردی که کولیت به عنوان یک بیماری ارثی یا با زمینه ژنتیکی شناخته میشود، آزمایشات ژنتیکی ممکن است برای شناسایی ژنهای مرتبط با بیماری تجویز شوند.
درمان کولیت
درمان کولیت بسته به علت و نوع آن متفاوت است و شامل درمانهای دارویی، تغییرات سبک زندگی و در برخی موارد جراحی میشود.
درمان دارویی: داروهای ضدالتهابی مانند آمینوسالیسیلاتها (مانند مسالامین)، کورتیکواستروئیدها، و داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی مانند آزاتیوپرین برای کاهش التهاب و کنترل علائم تجویز میشوند. در مواردی که کولیت عفونی باشد، آنتیبیوتیکها برای از بین بردن باکتریها تجویز میشوند.
داروهای بیولوژیک: در موارد شدید کولیت اولسراتیو و بیماری کرون، داروهای بیولوژیک مانند اینفلیکسیماب (Infliximab) برای کنترل سیستم ایمنی و کاهش التهاب استفاده میشوند.
تغییرات رژیم غذایی: محدود کردن مصرف غذاهای چرب، تند و محرک میتواند به کاهش علائم کمک کند. مصرف غذاهای کمچرب، پروتئینهای سالم، و پروبیوتیکها ممکن است مفید باشد.
مدیریت استرس: استفاده از روشهای مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا و ورزش میتواند به کاهش علائم کولیت کمک کند، زیرا استرس میتواند علائم بیماری را تشدید کند.
جراحی: در موارد شدید و در صورت عدم پاسخ به درمانهای دارویی، جراحی برای برداشتن بخشی از روده یا کل کولون ممکن است لازم شود. این جراحیها معمولاً برای بیماران مبتلا به کولیت اولسراتیو شدید یا کولیت ایسکمیک انجام میشود.
پیشگیری از کولیت
پیشگیری از کولیت به دلیل عوامل متعدد ایجادکننده آن پیچیده است، اما برخی از راهکارهای پیشگیرانه شامل:
اجتناب از مصرف دخانیات و الکل: ترک سیگار و اجتناب از الکل میتواند خطر ابتلا به کولیت، به ویژه کولیت اولسراتیو، را کاهش دهد.
مصرف رژیم غذایی سالم: خوردن مواد غذایی غنی از فیبر، کاهش مصرف چربیهای اشباع و افزایش مصرف میوهها و سبزیجات میتواند به حفظ سلامت روده و کاهش خطر کولیت کمک کند.
مدیریت بهداشت روانی و کنترل استرس: کنترل استرس و استفاده از تکنیکهای آرامسازی به بهبود کیفیت زندگی و کاهش احتمال عود علائم کمک میکند.
رعایت بهداشت غذایی: برای جلوگیری از کولیت عفونی، رعایت بهداشت غذایی و شستن دستها قبل از غذا خوردن ضروری است.
عوارض و پیامدهای کولیت
کولیت در صورت عدم درمان و مدیریت مناسب میتواند به عوارض جدی منجر شود.
کمخونی: کولیت اولسراتیو و دیگر انواع کولیت با خونریزی مکرر میتوانند باعث کمخونی فقر آهن شوند که به نوبه خود منجر به ضعف و خستگی میشود.
سرطان کولون: افرادی که برای مدت طولانی به کولیت اولسراتیو مبتلا هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به سرطان کولون قرار دارند و به همین دلیل انجام کولونوسکوپی منظم توصیه میشود.
التهاب مفاصل و مشکلات پوستی: برخی از بیماران مبتلا به کولیت، علائم خارجرودهای مانند التهاب مفاصل، مشکلات پوستی و التهاب چشم را تجربه میکنند.
پارگی روده: در موارد شدید، پارگی دیواره روده که بهعنوان پارگی کولون شناخته میشود، ممکن است رخ دهد که نیاز به جراحی فوری دارد.
مشکلات روانی: کولیت مزمن میتواند منجر به اضطراب، افسردگی و کاهش کیفیت زندگی بیماران شود، به ویژه در صورتی که علائم بهطور مکرر عود کنند.
تاثیرات روانی و اجتماعی کولیت بر بیماران
کولیت به دلیل ماهیت مزمن و علائم ناتوانکنندهاش، میتواند اثرات روانی و اجتماعی گستردهای داشته باشد. درد مداوم، اسهال مکرر و نیاز به دفع فوری میتواند بیماران را از حضور در فعالیتهای اجتماعی بازدارد. این بیماری باعث کاهش اعتماد به نفس و افزایش اضطراب و افسردگی در بیماران میشود. حمایت روانی و اجتماعی، و ارائه مشاوره به بیماران برای کنار آمدن با این مشکلات بسیار مهم است و میتواند به بهبود کیفیت زندگی آنان کمک کند.
کولیت به عنوان نشانگر بیماریهای زمینهای
کولیت میتواند بهعنوان نشانگری از بیماریهای سیستمیک و التهابهای مزمن بدن عمل کند. برای مثال، کولیت اولسراتیو و بیماری کرون اغلب با علائم خارجرودهای مانند التهاب مفاصل و مشکلات پوستی همراه هستند. تشخیص بهموقع و درمان مناسب میتواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کرده و سلامت عمومی بیمار را حفظ کند.
این نوشتهها را هم بخوانید