سیاهچالهای عظیم که به پهلو افتاده است؛ راز شگفتانگیز کهکشان NGC 5084

جهان هستی همچنان با رازهای بیپایان خود ما را شگفتزده میکند. یکی از این معماهای جذاب در قلب کهکشانی به نام NGC 5084 پنهان شده است؛ کهکشانی که حدود 80 میلیون سال نوری با ما فاصله دارد و اکنون توجه اخترشناسان را به خود جلب کرده . این کهکشان عظیم، خانه سیاهچالهای ابرپرجرم (Supermassive Black Hole) است که برخلاف انتظار، به پهلو افتاده و محور چرخش آن بهطور غیرعادی با صفحه کهکشان موازی شده است.
سیاهچالهها، این اجرام مرموز کیهانی، نهتنها به دلیل جاذبه فوقالعادهشان که حتی نور را نیز به دام میاندازند، بلکه به خاطر نقش کلیدیشان در شکلگیری و تحول کهکشانها، همواره مرکز توجه پژوهشگران بودهاند. در این میان، سیاهچاله مرکز کهکشان NGC 5084 با وضعیت عجیب و غیرمعمول خود، فصل جدیدی در فهم ما از رفتار و تاریخچه تکاملی سیاهچالهها گشوده است.
کشفی که با دادههای قدیمی آغاز شد
این کشف خارقالعاده نتیجه بررسی دقیق دادههایی است که بیش از سه دهه پیش جمعآوری شدهاند. پژوهشگران با استفاده از تکنیکهای جدید پردازش تصویر، به سرنخهایی دست یافتند که راز تغییر وضعیت سیاهچاله را آشکار میکند. یافتهها نشان میدهند که این سیاهچاله همیشه در این حالت قرار نداشته و احتمالاً در گذشتهای نهچندان دور، رویدادی عظیم باعث چرخش آن شده است.
معرفی کهکشان NGC 5084؛ هیولای عظیم کیهانی
کهکشان NGC 5084، اولین بار در سال 1785 توسط ستارهشناس معروف ویلیام هرشل (William Herschel) شناسایی شد. این کهکشان از نوع عدسیشکل یا لنزی (Lenticular Galaxy) است؛ به این معنا که ویژگیهایی بین کهکشانهای مارپیچی و بیضوی دارد. برخلاف کهکشانهای مارپیچی که بازوهای پیچخورده دارند، NGC 5084 ساختار منظمی ندارد، اما همچنان یک صفحه کهکشانی واضح در آن دیده میشود.
این کهکشان با گسترهای به اندازه 200 هزار سال نوری و جرمی معادل 1.3 تریلیون برابر خورشید، یکی از عظیمترین کهکشانهای عدسیشکل شناخته شده است. با وجود اندازه عظیم، مرکز این کهکشان به دلیل روشنایی زیاد و وجود غبارهای کیهانی، بهسختی قابل مشاهده بوده و مطالعه دقیق آن تاکنون چالشبرانگیز بوده است. اما به لطف فناوریهای مدرن و ابزارهای پیشرفته مانند رصدخانه پرتو ایکس چاندرا (Chandra X-ray Observatory)، این معما گامبهگام در حال آشکار شدن است.
نشانههای غیرعادی از فعالیتهای گذشته سیاهچاله
پژوهشگران در جریان بررسی دادههای آرشیوی چاندرا، به چهار پرتو پلاسمایی پرانرژی برخوردند که از مرکز کهکشان به سمت بیرون تابش میکنند. این پرتوها که به شکل یک X دیده میشوند، به احتمال زیاد بقایای فعالیتهای پرانرژی گذشته سیاهچاله هستند. دو پرتو در راستای عمود بر صفحه کهکشانی قرار دارند که مطابق انتظار است، اما دو پرتو دیگر درون صفحه کهکشانی تعبیه شدهاند که نشاندهنده چرخش غیرمنتظره سیاهچاله است.
تحقیقات بیشتر برای حل معما
بهمنظور درک بهتر این پدیده عجیب، تیم پژوهشی از ابزارهای پیشرفتهای همچون تلسکوپ فضایی هابل (Hubble Space Telescope)، آرایه میلیمتری و زیرمیلیمتری آلما (ALMA)، و تلسکوپهای رادیویی VLA استفاده کرد. علاوه بر این، مشاهدات جدیدی از رصدخانه آپچی پوینت (Apache Point Observatory) نیز به مجموعه دادهها افزوده شد. تحلیل ترکیبی این مشاهدات تصویری دقیقتر از قلب کهکشان ارائه داد.
افزایش شواهد درباره حلقه گرد و غبار سیاهچاله
بررسیها نشان دادند که در مرکز کهکشان یک حلقه غباری وجود دارد که به دور سیاهچاله میچرخد. این حلقه، که مشابه قرص برافزایشی (Accretion Disk) است، بهجای قرارگیری در امتداد صفحه کهکشانی، به صورت عمود بر آن قرار دارد. این موضوع به وضوح نشان میدهد که سیاهچاله به پهلو چرخیده است و وضعیت فعلی آن حاصل یک رویداد کیهانی چشمگیر در گذشته است.
احتمال ادغام کهکشانها و علت چرخش سیاهچاله
پژوهشگران حدس میزنند که علت این چرخش غیرعادی میتواند ناشی از برخورد و ادغام کهکشانی باشد. در چنین رویدادهایی، کهکشانها به همراه سیاهچالههای مرکزی خود ادغام شده و این فرآیند میتواند منجر به چرخش محور چرخشی سیاهچالهها شود. با این حال، این فرضیه همچنان نیاز به بررسیهای دقیقتر دارد.
تخمین جرم سیاهچاله و اهمیت پژوهشهای آینده
برای اولین بار، جرم این سیاهچاله عظیم اندازهگیری شد و به رقم 45.7 میلیون برابر خورشید رسید. این عدد، آن را در دسته پرجرمترین سیاهچالههای شناختهشده قرار میدهد. گامهای بعدی پژوهشها شامل بررسی دقیقتر تأثیر این سیاهچاله بر محیط اطراف، تاریخچه ادغام احتمالی کهکشانها و ماهیت جتهای پلاسمایی است.
این کشف حیرتانگیز نهتنها درک ما از رفتار سیاهچالهها را تغییر میدهد، بلکه ما را به سوی درک عمیقتر از تاریخچه کهکشانها هدایت میکند. پدیدههایی مانند چرخش غیرعادی سیاهچالهها، شواهدی از برخوردهای کیهانی و تکامل کهکشانها را ارائه میدهند. با پیشرفت ابزارهای رصدی، آینده اخترشناسی پر از امید برای کشف اسرار پنهان در اعماق کیهان است.
این نوشتهها را هم بخوانید