چگونه از ایده‌های خود محافظت کنیم؟- قسمت اول

مصطفی پورمهدی: تا امروز چندین اپلیکیشن و بازی ایرانی به رقابتهای جهانی استارت‌آپ های موبایلی راه پیدا کرده‌اند. برنامه‌نویسان جوانی داریم که می‌توانند در زمینه‌های مختلف حرف‌های زیادی داشته باشند.

می‌دانم برای یک برنامه‌نویس باید خیلی جذاب باشد که اپلیکیشن خودش را در خارج از مرزهای ایران هم محک بزند. اما برنامه نویس مذکور در عین حال باید مراقب حقوق معنوی خودش در بازارهای جهانی هم باشد. به همین دلیل این مجموعه پست‌ها را اختصاص دادیم به معرفی کوتاهی از ساده‌ترین راه حل برای محافظت و درآمدزایی از ایده‌های شما. در قسمت اول این مجموعه با ما همراه باشید.

تصور کنید در یک فرودگاه هستید و قصد دارید برای بازاریابی استارت‌آپ خودتان به تبریز سفر کنید. شاید نتوانید تصور کنید اگر زیر چمدانتان چرخی وجود نداشت، جابجایی در فرودگاه چقدر برایتان مشکل می شد. تصور کنید که باید بار خود را کول می کردید و از جایی به جای دیگر می‌رفتید. اما امروز ما می‌توانیم به راحتی چمدان‌های چرخ‌دارمان را پشت سر خودمان بکشیم و همه اینها را مدیون کسی هستیم که چمدان چرخدار را اختراع کرد. آیا می‌دانستید مخترع چمدان چرخ دار با ثبت اختراعش چه ثروتی به هم زده است؟ این داستان واقعی است٬ اما همه اینقدر خوش‌شانس نیستند.

آیا می‌دانستید:

– بیش از ۵۰ درصد از پرونده‌های درخواست پتنت قبل از نهایی شدن مراحل صدورشان توسط مخترع مختومه می‌شوند؟

– بیشتر محصولات و فن آوری‌ها توسط افراد معمولی اختراع می‌شوند؟

– بسیاری از مخترعان توانسته‌اند از طریق اعطای مجوز اختراعشان زندگی مناسبی برای خود دست و پا کنند؟

– تنها در سال ۲۰۱۱ تعداد ۲۴۷۷۱۳ (نزدیک به ۲۵۰ هزار مورد) پتنت در ایالات متحده ثبت شده است؟

بسیاری از اختراعاتی که صنعتی را متحول کرده‌اند توسط مخترعان شخصی انجام شده‌اند و نه شرکتهای تجاری؟

همه مخترعان فرآیندهای ذهنی خود را جایی یادداشت می‌کردند. توماس ادیسون که اختراع‌های بی‌شماری داشته است٬ تعداد زیادی دفترچه داشت که پیشرفت اختراع‌هایش را در آنها ثبت می‌کرد. اما آیا این دفترچه‌ها برای ادعای مالکیت روی یک ایده کافی هستند یا باید دلیل محکمه پسند داشت؟

اگر شما دارید این پست را می خوانید حتما ایده راه‌اندازی کسب و کار یا چیزی را داشته‌اید و احتمالا حسابی برای تعریف کردن آن برای دیگران هم عجله و هیجان داشته‌اید. شاید باور نکنید هر ماه ایمیل‌های زیادی به من می‌رسد که در آنها افراد در مورد ایده‌هایشان تعریف می‌کنند. با احترام به اعتماد همه این دوستان باید بگویم اولین و مهم‌ترین توصیه من این است که تا وقتی ایده‌هایتان را تحت حمایت قانونی قرار نداده‌اید٬ در مورد ایده‌هایتان لام تا کام با کسی صحبت نکنید!! دشوار است نه؟ درست!‌ اما اگر می خواهید از ایده‌تان محافظت کنید بهترین کاری که شما می‌توانید بکنید تعریف نکردن آن برای دیگران است!

با این حال٬ من هم با شما هم عقیده‌ام که احتمالا در طول توسعه محصول یا مراحل بازاریابی دلایل خوبی برای نشان دادن حداقل بخشی از ایده‌تان به برخی افراد (مثلا سرمایه گذاران) خواهید داشت. برای این کار البته روش‌های خاصی وجود دارد که بسترهای امنیتی و قانونی لازم را برای ایده‌تان را فراهم آورد. کمی پیچیده است، ولی بگذارید شکل ساده‌اش را اینطور توضیح دهم: اول مالکیت ایده تان را بدست بیاورید٬ بعد آن را برای دیگران تعریف کنید. در غیر این صورت٬ ممکن است متوجه شوید که قبل از فصل میوه‌چینی فرد دیگری ادعای مالکیت آن را می‌کند. حواستان نبوده که شما با تشریح ایده‌تان در حقیقت آن را به دیگران می‌بخشید.

حالا فرض کنید به جای تبریز به ایالات متحده آمده‌ایم تا سرمایه‌گذاری برای استارت‌آپ جدیدمان پیدا کنیم. در ایالات متحده طبیعی است که قوانین این کشور صادق است که از قضای روزگار بزرگترین بازار در صنعت اپلیکیشن و موبایل هم هست. پس چه بهتر که با روندهای قانونی آن آشنایی پیدا کنیم. این اطلاعات یک الزام برای هر استارت‌آپی در حوزه اپلیکیشن‌های موبایل است.

ولی توجه کنید که شما با اشتراک گذاری ایده تان با سرمایه گذار امریکایی برای خودتان مشکل مالکیت ایجاد می کنید. می پرسید چه مشکلاتی؟ مشکلاتی از این قبیل:

– در ایالات متحده زمانی که ایده‌ای به صورت عمومی منتشر شود، شما تنها یک سال فرصت خواهید داشت تا پتنت آن را ثبت کنید. و تازه ثبت تنها در ایالات متحده صورت می گیرد و نه در تمام دنیا!

– هر کسی خواهد توانست ایده شما را ببرد (احتمالا قبل از خود شما) و برای آن پتنت ثبت کند.

– شما آنگاه باید زمان و پول زیادی خرج کنید تا خسارت رفته را برگردانید.

بنابراین شما هم با من موافقید که محرمانه نگهداشتن رازهایتان بسیار مهم است. معمولا پنهان کردن کامل ایده‌ها از خانواده یا دوستان نزدیک سخت است. (از آنجایی که نمی توانید جلوی آن را بگیرید به خودتان لطفی کنید و به آنها که درخبرند گوشزد کنید چقدر روی رازداریشان حساب کرده‌اید.) هر وقت که مالکیت قانونی ایده‌تان ثبت شد می‌توانید آزادانه آن را با هر کسی در میان بگذارید.

اما اگر بخواهیم ایده تجاری‌مان را در کشور ایالات متحده ثبت و پتنت کنیم چه راه ها و انتخاب هایی داریم؟

خیلی ها به اشتباه فکر می‌کنند کافی است اگر نامه‌ای به خودشان بنویسند و به همراه نقشه‌ها و جداول مربوطه آن را مهر و موم به آدرس خودشان پست کنند. تصور عمومی بر این است که تا زمانی که درب پاکت نامه باز نشده باشد ایده‌شان توسط قانون محافظت می‌شود و می‌توان در دادگاه‌های صالحه از آن استفاده کرد. البته باید توجه داشته باشید که در این گونه موارد نظر قاضی ملاک است و عموما هم این روش به عنوان مدرک و شاهد معمول نبوده است.

برخی ممکن است تصور کنند همین که فرم‌های ثبت پتنت را بگیرند و پر کنند و برای اداره ی ثبت اختراعات (USPTO) بفرستند کار تمام است، کاش واقعا به همین آسانی بود!

همین طور هم هستند کسانی که به اشتباه فکر می‌کنند، کپی رایت همان پتنت است. در حالی که کپی‌رایت نمی تواند از ایده شما محافظت کند. اگر از من بپرسید به شما می گویم در نهایت شما سه انتخاب پیش رو دارید:

پتنت: یک سند دولتی است که به شما حق اختصاصی استفاده از یک ایده یا اختراع را برای مدت زمانی محدود می‌دهد. معمولا همه ی مردم کم و بیش می‌دانند پتنت چیست.

دفترچه ی مخترع: دفترچه‌ای که از نظر قانونی قابل قبول باشد و روند توسعه اختراع شما را از ایده اولیه تا محصول نهایی ثبت کرده باشد. می دانید چه کسانی بیشتر از این روش استفاده می کنند؟ واحدهای تحقیق و توسعه (R&D) ی شرکت‌های تجاری!

درخواست مشروط: خبر خوب اینکه قانون الحاقی ایالات متحده در سال ۱۹۹۴ درخواست مشروط برای ثبت پتنت را به رسمیت شناخت. فرآیند ساده‌ای که به شما یک تاریخ تشکیل پرونده اولیه می‌دهد. از این تاریخ اولیه ایده شما تحت حفاظت قانون خواهد بود، بدون آنکه پتنت آن ثبت شده باشد. (با شرطهایی) البته تا وقتی که صاحب ایده فرم‌های پتنت غیرمشروط را پر نکند این درخواست تبدیل به پتنت نمی شود. یک سال هم برای این کار مهلت داده شده است. دقت کنید که چیزی به عنوان پتنت مشروط وجود ندارد بلکه درخواست مشروط برای پتنت داریم.

کدام یک به نظر ساده‌تر می‌آیند؟ در قسمت های بعدی به تفصیل به هر کدام از این موارد خواهیم پرداخت.