آنژیوگرافی قلب چیست، چگونه انجام می‌شود و به چه دردی می‌خورد؟
کاتتریزاسیون قلب یک روشی تهاجمی است که در آن کاتترهای پر از مایع از طریق پوست وارد گردش خون وریدی و شریانی می‌شوند. در این روش امکان اندازه‌گیری مستقیم فشارهای داخل قلب و میزان اشباع اکسیژن وجود دارد، و با تزریق ماده حاجب امکان مشاهده شریان‌های کرونر، حفره‌های قلبی و عروق بزرگ فراهم می‌شود. معمولاً کاتتریزاسیون قلب زمانی اندیکاسیون پیدا می‌کند که یک ناهنجاری قلبی که از نظر بالینی مورد ظن قرار گرفته باید مورد تأیید قرار گیرد و اهمیت آناتومیک و فیزیولوژیک آن بایستی به صورت کمی اندازه‌گیری شود. در حال حاضر، شایع‌ترین اندیکاسیون انجام آنژیوگرافی عروق کرونر، تشخیص CAD می‌باشد. تست‌های غیر تهاجمی در مقایسه با کاتتریزاسیون بی خطرتر، ارزان‌تر بوده و از نظر بررسی اکثر سؤالات مربوط به وضعیت دریچه‌های قلب و وضعیت همودینامیک قلب به همان اندازه مؤثر می‌باشند. اغلب قبل از بعضی اقدامات درمانی مانند آنژیوپلاستی شریان کرونر، پیوند عروق کرونر یا عمل جراحی دریچه‌ها، بایستی کاتتریزاسیون قلب انجام شود. اگرچه کاتتریزاسیون قلب معمولاً روش بی خطری است (خطر مرگ 0.2 – 0.1 درصد)، اما ممکن است با عوارضی چون آسیب عروق، نارسایی کلیه، سکته مغزی یا قلبی همراه باشد.
یکی از هدف‌های مهم کانتریزاسیون قلب، اندازه‌گیری فشار پر شدن (filling pressure) قلب و عروق بزرگ است. برای این کار از کاتترهای پر از مایع که فشار داخل قفسه سینه را به مبدلی متصل به نوسان‌نما منتقل می‌کنند استفاده می‌شود، سپس فشار را به صورت موج روی صفحه نوسان‌نما (اسیلوسکوپ) می‌بینند.
- هنگام کاتتریزاسیون سمت راست قلب، به طور معمول فشار دهلیز و بطن راست و شریان ریوی اندازه‌گیری می‌شود. آن گاه کاتتر را آن قدر جلو می‌رانند تا به انتهای شریان ریوی برسد، در این هنگام، فشاری که در این منطقه اندازه‌گیری می‌شود ناشی از فشار شبکه وریدی ریوی است و فشارگوه‌ای مویرگ ریوی (pulmonary capillary wedge pressure) نامیده می‌شود. در نبود بیماری وریدی ریه، این فشار معادل فشار دهلیز چپ و در نبود بیماری مهم دریچه میترال، معادل فشار دیاستولیک بطن چپ است. روش مستقیم‌تر دیگر برای اندازه‌گیری فشار پر شدن بطن چپ، وارد کردن کاتتر شریانی به داخل حفره بطن چپ است. با استفاده از این دو روش فشار هر یک از حفره‌های قلبی و اختلاف فشار دو طرف دریچه‌های قلب اندازه‌گیری می‌شود (شکل 15-5).
پرونده قلب را می‌توان با یکی از دو روش معمول پذیرفته شده، تعیین کرد. روش اکسیژن Fick و روش رقیق شدن معرف (indicator dilution). اساس روش Fick این است که میزان کلی ماده رها شده در خون یا برداشت شده از خون توسط یک عضو برابر است با حاصل ضرب جریان خون آن عضو در اختلاف غلظت خون وریدی و شریانی آن عضو، در مورد ریه‌ها ماده رها شده به داخل خون، اکسیژن خواهد بود و در صورت نبود شانت‌های داخلی ریوی، جریان خون ریوی برابر است با جریان خون عمومی یا برون‌ده قلب. بنابراین برون‌ده قلب را می‌توان از معادله زیر حساب کرد:
میزان مصرف اکسیژن برحسب میلی لیتر در دقیقه محاسبه می‌شود، برای اندازه‌گیری آن، هوای بازدم بیمار در یک مدت زمان مشخص جمع‌آوری می‌شود و در همان حال درصد اشباع اکسیژن در یک نمونه خون شریانی و خون مخلوط وریدی (به ترتیب محتوای شریانی و وریدی برحسب میلی لیتر بر لیتر) اندازه‌گیری می‌شود. برون‌ده قلب برحسب لیتر در دقیقه بیان می‌شود، و بعد مقدار آن برحسب وسعت سطح بدن (body surface area) تصحیح می‌شود (شاخص قلبی cardiacindex). مقدار طبیعی شاخص قلبی بین 4.2 – 2.6 لیتر در دقیقه بر مترمربع است. برون‌ده قلب را از روش رقیق شدن معرف نیز می‌توان حساب کرد که معمول‌ترین معرف آن، سالین سرد است. در این روش مایع نمکی سرد به داخل خون تزریق می‌شود و میزان تغییر دما در حین جریان در عروق ثبت می‌شود. به این ترتیب یک منحنی از تغییرات دما نسبت به زمان به دست می‌آید که سطح زیر منحنی آن نشان دهنده برون‌ده قلب است.
تشخیص و تعیین محل شانت‌های داخل قلبی با اندازه‌گیری پی در پی درصد اشباع اکسیژن در شبکه وریدی، سمت راست قلب و دو شریان اصلی ریوی، امکان‌پذیر است. در صورت وجود شانت چپ به راست، هنگامی که نمونه خون از حفره‌ای گرفته می‌شود که خون شریانی با خون وریدی مخلوط می‌گردد، افزایش در اشباع اکسیژن دیده می‌شود. با استفاده از روش Fiek برای محاسبه جریان خون شبکه خون ریوی و عمومی، میزان شانت (shunt ratio) قابل محاسبه است.
با تزریق ماده حاجب به داخل بطن چپ (left ventriculography) (ونتریکولوگرافی چپ) می‌توان اندازه بطن چپ، حرکات دیواره و کسر خروجی را به دقت اندازه‌گیری کرد. در صورت پس زدن ماده حاجب به بطن چپ و دهلیز چپ در طی انجام آنژیوگرافی می‌توان، به ترتیب به نارسایی دریچه‌های آئورت و میترال پی برد. با تعیین اختلاف فشار دو طرف دریچه‌ها و تعیین برون‌ده قلب، می‌توان شدت تنگی دریچه‌ها را تخمین زد (فرمول Gorlin).
با تزریق ماده حاجب به داخل شبکه عروق کرونر می‌توان آناتومی عروق کرونر را مشخص کرد. تنگ شدن قطر داخلی ماجرای رگ (لومن) نشانه وجود ضایعات آترواسکلروتیک هستند. تنگی بیش از ۷۰ درصد قطر لومن، از نظر همودینامیک تنگی پر اهمیت تلقی می‌شود. اما گاهی ممکن است اهمیت همودینامیک یک ضایعه در آنژیوگرافی کمتر از حد واقعی تخمین زده شود، مخصوصاً اگر پلاک آترواسکلروتیک در خارج از مرکز لومن و نزدیک به دیواره رگ باشد (اکسنتریک) و یا طول گرفتگی زیاد باشد (elongated plaque).
حین کاتتریزاسیون قلب می‌توان از اندومیوکارد بطنی تکیه برداری (بیوپسی) به عمل آورد. در این روش یک بیوپتوم (bioptome) از طریق ورید ژوگولار داخلی راست به سیستم وریدی رانده شده و از آنجا با هدایت فلوئوروسکوپ وارد بطن راست می شود.
سپس نمونه‌های کوچکی از اندوکارد برای انجام آزمایش آسیب‌شناسی برداشته می‌شود. کاربرد مهم تکه‌برداری برای تشخیص وازنش (rejection) پیوند قلب و تأیید تشخیص آمیلوییدوزیس قلب می‌باشد. اما ممکن است از بیوپسی اندآوکارد در تشخیصی علل اختصاصی مسئول میوکاردیت نیز استفاده شود.
کاتتریزاسیون طرف راست قلب
کاتتریزاسیون طرف راست را می‌توان با استفاده از کاتتر شریان ریوی (سوان- گانزswan -ganz) که در نوک آن بالون قرار گرفته باشد و در کنار تخت بیمار انجام داد. در این روش امکان اندازه‌گیری پشت سر هم فشار دهلیز راست، شریان ریوی، و فشارگوه‌ای مویرگ ریوی، و هم‌‌چنین برون‌ده قلب با روش رقیق کردن حرارتی (thermodilution) امکان‌پذیر می‌باشد (شکل 16-5). این اندازه‌ها ممکن است برای پایش پاسخ به درمان‌های مختلف، از جمله درمان با داروهای مدر (دیورتیک) عوامل اینوتروپیک، و منقبض کننده‌های عروقی (وازوپرسورها) مفید باشند (جدول 4-5). استفاده از کاتتر شریان ریوی بویژه در بیماران با حال وخیم برای ارزیابی وضعیت حجم مایع در گردش و افتراق خیر ریوی کاردیوژنیک (قلبی) از غیر قلبی حائز اهمیت می‌باشد. با این وجود، باید به این نکته توجه داشت که چندین مطالعه بر روی بیماران بدحال با وضعیت بحرانی نشان داده که انجام کاتتریزاسیول شریان ریوی هیچ‌گونه بهبودی در پیامد این بیماران ایجاد ننموده است. بهبود کیفیت تکنیک‌های تصویربرداری غیر تهاجمی از اهمیت کاتتریزاسیون شریان ریوی در امر تشخیص بیماری‌های قلبی نظیر تامپوناد پریکارد، پریکاردیت فشارنده، انفارکتوس بطن راست و نقایص دیواره بین بطنی تا حد بسیار زیادی کاسته است.
