فیلم و کتاب (فیلمنامه) زندگی دوگانه ورونیک – نوشته کریشتف کیشلوفسکی

سَبُکی تحمل‌ناپذیر هستی

کریشتف کیشلوفسکی شاید شاخص‌ترین و محبوب‌ترین فیلمساز سینمای اروپا در دهه ۱۹۹۰ بود؛ با آثاری یادآور سنت باشکوه و روبه‌زوالِ سینمای هنری اورپا در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰؛ و زندگی دوگانه ورونیک شاید نمونه‌ای‌ترین فیلم اوست؛ با داستانی به‌غایت پیچیده و رازآلود، کارگردانی و (به‌ویژه) وجوه بصری خارق‌العاده، و بازی‌های در حد کمال. شاید این فیلم به‌لحاظ دشواری موضوع جاه‌طلبانه‌ترین اثر اوست که موفق می‌شود به وقایع عجیب و باورنکردنی قصه جذابش، بدون نادیده‌گرفتنِ حضور پرقدرت «تقدیر» به‌عنوان مضمونی فراگیر، شکلی سببی ببخشد. بسیاری از ما در زندگی‌مان در موقعیت‌هایی قرار گرفته‌ایم که به نظرمان آشنا آمده است و از خود پرسیده‌ایم «آیا این موقعیت را پیش‌تر تجربه نکرده‌ام؟، آیا این غریبه را پیش‌تر ندیده‌ام؟ آیا…». ورونیک می‌کوشد چنین موقعیتی را جلوه‌ای دراماتیک ببخشد.

فیلمنامه ورونیک چنان موجز نوشته شده که در برخورد اول شاید خواننده‌اش را سرخورده کند. اما برای دوستداران فراوانِ کیشلوفسکی این متن در وهله اول راه میان‌بری‌ست برای درک شیوه کار این فیلمساز برجسته لهستانی. کیشلوفسکی نیز همچون دیگر فیلمسازان صاحب سبک، در نگارش فیلمنامه سیاق خودش را داشته. بنابراین برای کسانی که فیلم را دیده‌اند شگفت‌انگیز خواهد بود روبه‌روشدن با شرح صحنه‌های مختصر و مفیدی که در فیلم چنان جلوه باشکوهی یافته است.

با نگاهی به این فیلمنامه درمی‌یابیم که فیلم‌های کیشلوفسکی و از جمله ورونیک بیش از هر چیز فیلم ریتم است؛ ریتم باوقار و باطمأنینه‌ای که شاخصه سینمای اروپاست. و با خواندن این متن، موسیقی دل‌انگیزی را به‌یاد خواهیم آورد که در این فیلم نیز همچون دیگر آثارش رکنی اساسی به‌شمار می‌آمد.

آن چه از فیلم در یاد می‌ماند بیش از هر چیز، نگاه خیره دخترکی‌ست که درحال کشفِ لذت و هراس و اندوهِ رازهای جهانی ناشناخته است. سال‌هاست که کیشلوفسکی دیگر در این جهان حضور ندارد، ولی این رازها همچنان باقی‌ست؛ چه در درون فیلم‌ها، چه در بیرون.

مجید اسلامی

زندگی دوگانه ورونیک

La Double Vie De Veronique

کارگردان: کریشتف کیشلوفسکی Krystâf Kieslowski

فیلمنامه: کریشتف کیشلوفسکی

کریشتف پیه‌شیه‌ویچ Krystâf Piesiewicz

تهیه‌کننده لئوناردو دو لافوئنته Leonard De Lafuente

فیلمبردار: سلاومیر میرایجاک Slawomir Idziak

تدوین: ژاک ویتا Jacques Witta

طراح تولید: پاتریس مرچیر Patrice Mercier

موسیقی: زبیگنیف پرایسنر Zbigniew Preisner

بازیگران – نقش‌ها

ایرن ژاکوب Irene Jacob – ورونیکا / ورونیک Veronique / Veronika

الکساندر باردینی Aleksander Bardini – رهبر ارکستر

ولادیسلاو کوالسکی Wladyslaw Kowalski – پدر ورونیکا

فیلیپ ولتر Philippe Volter – الکساندر Alexandre

ساندرین دوما Sandrine Dumas – کاترین Catherine

کلود دونتون Claude Duneton – پدر ورونیک

محصول ۱۹۹۱ فرانسه / لهستان / نروژ، رنگی، ۹۷ دقیقه

۱) آسمان. خارجی. شب

تصویری از آسمانِ شهر در شب که دوربین آرام روی آن پن می‌کند. موسیقی آرامی به‌گوش می‌رسد و صدای زنی به زبان لهستانی روی این تصاویر می‌آید:

صدای زن:… ما منتظر این ستاره بودیم، تا شب کریسمس برسد… و حالا آسمان کمی غبارآلود است، اما هوا مه‌آلود نیست…

دختربچه‌ای کوچک، جلوی یک درخت کریسمس رو به دوربین، واژگون آویزان شده و با انگشتش به چیزی خارج از تصویر اشاره می‌کند. شاد و سرخوش است.

صدای زن: آسمان پر از میلیون‌ها ستاره کوچک است…

فید اوت

فید این

ذره‌بینی جلوی دوربین است و از داخلِ آن چشم دختربچه، بزرگ دیده می‌شود. با کنار رفتن ذره‌بین، دختربچه را می‌بینیم که برگی در دست دارد و با دقت به آن نگاه می‌کند و صدای زنی را می‌شنویم که به زبان فرانسوی با او صحبت می‌کند.

صدای زن: نگاه کن! این اولین برگ است… بهار است و برگ‌های زیادی روی درخت‌ها خواهند رویید و این‌طور است که رگ‌برگ‌های کوچک به‌وجود می‌آیند…

فید اوت

عنوان‌بندی

لهستان:

۲) فضایی باز. خارجی. روز

دخترانی جوان با لباس‌های یک‌شکل گروه کر روی سکوهایی ایستاده و هم‌صدا آوازی را می‌خوانند. در جلوی تصویر ورونیکا دختری با چشم‌های میشی و موهای تیره، شاد و سرخوش همراه دیگران آواز می‌خواند. در پس‌زمینه، دختران دیگر به‌شکلی ناواضح دیده می‌شوند. باران نم‌نم شروع به بارش می‌کند و هم‌زمان با آواز دختران شدت می‌گیرد. ورونیکا بی‌توجه به باران، به خواندن ادامه می‌دهد، اما دختران دیگر که خیس شده‌اند تک‌تک محل را ترک می‌کنند. ورونیکا آن‌قدر به خواندن ادامه می‌دهد تا این‌که موسیقی تمام می‌شود و سپس با آرامشی ژرف، نفس عمیقی می‌کشد، درحالی‌که حالا دیگر کاملاً خیس شده است.

۳) خیابان. خارجی. روز

دختران با لباس گروه کر، دوان‌دوان زیر باران در خیابانی می‌پیچند و خندان و شوخی‌کنان دور می‌شوند. دوربین با آن‌ها حرکت می‌کند و به خودرویی می‌رسد که درحال حمل تندیس کسی‌ست که دستش را به‌علامت تفقد بلند کرده است. خودرو نزدیک می‌شود و می‌پیچد و دوربین با آن همراه می‌شود.

۴) هشتی. خارجی. روز

ورونیکا: روبه‌روی پسری جوان به‌اسم آنتک ایستاده؛ سر تا پا خیس است. هر دو عاشقانه به هم نگاه می‌کنند. همدیگر را می‌بوسند.

از لباس خیس ورونیکا: بخار بلند می‌شود.

آنتک: صدای قشنگی داری… لباس‌هایت را باید عوض کنی.

ورونیکا: بیا… بجنب…

زندگی دوگانه ورونیک (صد سال سینما، صد فیلمنامه)
نویسنده : کریشتف کیشلوفسکی
مترجم : محمد ارژنگ