شگفتی‌های بـزرگ‌ترین هـرم مـصر
راجع به اهرام مصر و بخصوص هرم بزرگ کئوپس مطالبی زیاد نوشته شده است ولی نـویسندگانی که در این زمینه قلمفرسائی کرده‌اند اغلب حقایق را بافسانه درآمیخته‌اند «ریچارد هنیگ» پژوهشگر بـرجستهٔ آلمانی در مقالهٔ حاضر نـظرات خـود را دربارهٔ هرم کئوپس چنین بیان می‌کند:
روز 21 ژویه 1798 ناپلئون بناپارت موقعیکه در مصر سربازان خود را به جنگ علیه مملوک‌ها تحریص می‌کرد، خطاب به آنان گفت: «از فراز این اهرام چهل قرن تاریخ بشما می‌نگرد.» بناهائیکه بدست بشر ساخته شده و پس از گذشت پنج هزار سال عملاً سالم مانده باشند جز در مصر جای دیگر یافت نمی‌شود. اهرام و بخصوص بزرگترین و مشهورترین آنها یعنی هرم کئوپس از این نوع ابنیه بـشمار می‌رود.
کئوپس اولین فرعون و چهارمین سلسلهٔ فراعنه مصر بود و در حدود 3000 سال قبل از میلاد مسیح سلطنت می‌کرد ولی تاری سلطنت او هنوز بطور دقیق معلوم نگردیده است. بعضی از محققان مصرشناس دوران فرمانروائی او را چند قرن جـلوتر از 3000 سـال قبل از میلاد مسیح و بعضی دیگر چند قرن عقب‌تر از آن دانسته‌اند.
«هرودوت» که در سال 450 قبل از میلاد بمنظور جمع‌آوری اسناد برای نوشتن کتاب تاریخ خود به مصر مسافرت کرده بود، می‌نویسد کـه صـد هزار کارگر مدت بیست سال بکار ساختن هرم کئوپس اشتغال داشته‌اند. سوهانیکه در 26 مه 1837 در لای دو سنگ این هرم کشف گردید، نشان می‌دهد که در سـاختمان آنـ از ابـزار و آلات آهنی استفاده شده بوده اسـت. تـعداد زیـادی از ابنیهٔ تاریخی مصر بخصوص ابنیهٔ مذهبی و منجمله اهرام که تعداد آنها به حدود 130 می‌رسد دارای خصوصیات جالبی است. این ابنیه غالباً بـسمت جـهات اربـعه ساخته شده و دقتی که در معماری آنها بکار بـرده شـده است نشان‌دهندهٔ اطلاعات نجومی پیشرفتهٔ مصریان قدیم است و این موضوع نباید باعث تعجب شود زیرا در دنیای باستان، علم نـجوم نـقش مـهمی را ایفاء می‌کرده است. ولی در معماری هرم کئوپس بیش از هر بنای دیـگری اطلاعات نجومی مورد استفاده قرار گرفته بوده است. سطوح جانبی چهارگانهٔ این هرم با دقت حیرت‌انگیزی بطرف جـهات اربـعه سـاخته شده است. البته امروز ارتفاع خط جانبی این هرم که در طـرف جـنوب قرار گرفته 20 سانتیمتر بلندتر از خط شمالی آن است. علت این اختلاف جزئی آن است که تابش مـستقیم‌تر آفـتاب بـسطح جنوبی هرم باعث اتساع تدریجی سنگهای این سطح گردیده بوده است. بـهر حـال شـکی نیست که در بدو امر قاعدهٔ این هرم یک مربع کاملی را تشکیل می‌داده است. ایـن نـکات نـشان می‌دهد که سازندگان هرم کئوپس از اطلاعات نجومی و ریاضی دقیقی برخوردار بوده‌اند و حتی بعضی از مـحققان مـعتقدند که در این هرم اسراری نهفته است که هنوز کسی به کشف آنها مـوفق نـشده اسـت. در اینجا باید خاطرنشان ساخت که دربارهٔ اهرام مصر بین مصرشناسان حرفه‌ای و سایر محققان اخـتلاف نـظر وجود دارد. مصرشناسان حرفه‌ای و سنتی معتقدند که اهرام بهیچوجه بناهائی مرموز و اسراآمیز نیست بـلکه ابـنیهٔ عـادی می‌باشد که با وسائل بدوی که در اختیار مصریان قدیم بوده ساخته شده است. مثلاً بـعقیدهٔ آنها هرم بزرگ مصر چیزی جز مقبره‌ای نبوده است که برای «خوفو» اولیـن فـرعون سـلسلهٔ چهارم ساخته شده است که یونانیان او را «کئوپس» می‌خوانند. ولی تحقیقاتیکه از یک قرن به اینطرف بعمل آمـده نـشان می‌دهد که این هرم بر عکس سایر اهرام فقط یک آرامگاه نبوده اسـت. مـنجمان برجسته‌ای از قبیل «هرشل»2 وضع ابعاد این هرم را با دقت مورد مطالعه قرار داده و بعضی راه مبالغه پیموده و مثلاً مـدعی گردیده‌اند که در نتیجهٔ کشفیاتیکه در این هرم انجام داده‌اند، معلوم گردیده است کـه اطـلاعات علمی مصریان 5 هزار سال پیش از اطلاعات بـشر امـروز کـمتر نبوده است. البته این‌گونه ادعاها بیشتر بـر تـخیلات مبتنی می‌باشد تا بر پایه‌های علمی. ولی از سوی دیگر نمی‌توان تمام نظریات ایـن مـحققان غیرحرفه‌ای را مردود شناخت. واقعیت امـر آن اسـت که هـم مـصرشناسان حـرفه‌ای و هم سایر محققان راه مبالغه پیـموده‌اند.
مـرموزترین بنای جهان-شکی نیست که هرم کئوپس جالب‌ترین و مرموزترین ابنیهٔ جهان اسـت. حـجم آن که در بدو امر 2521000 متر مکعب بـوده، امروز پس از گذشت تقریباً 5000 سـال تـغییر محسوسی پیدا نکرده و 2352000 متر مـکعب اسـت. هیچ بنائی در طی چنین مدنی دراز تا این اندازه دست‌نخورده باقی نمانده است. بـعلاوه از تـعداد تقریباً 130 هرمی که در مصر وجـود دارد ابـعاد هـیچکدام به ابعاد ایـن هـرم نمی‌رسد و هیچکدام از آنها بـا چـنین دقتی ساخته نشده است بطوریکه می‌توان گفت حتی امروز با تمام پیشرفتهای علمی و فـنی کـه نصیب بشر شده است، نمی‌توان چـنین هـرمی را بهتر از آنـچه مـصریان قـدیم ساخته‌اند، بنا کرد. بـنابراین همانطور که یکی از محققان مرسوم به «آیت»3 گفته است: «تصور اینکه چنین بنای عظیمی فـقط بـرای آرامگاه یک نفر ساخته شده بـاشد ابـلهانه اسـت.»
هـرم کـئوپس برخلاف سایر اهـرامی کـه بمراتب از آن کوچک‌تر و عادی‌تر است فاقد هرگونه کتیبه، تصویر، مومیائی و اشیائیست که معمولاً در کنار مردگان گذاشته می‌شود سـاختمان اطـاق زیرزمینی که در صخره‌ای کنده شده، ناتمام مـانده و کـف آن نـاهموار اسـت. تـابوتیکه در اطـاق معروف به «اطاق سلطنتی» قرار دارد خالی و بدون سرپوش است و فاقد هرگونه کتیبه و یا علامتی است که نشان دهد برای چه منظور ساخته شده است. بنابراین به احـتمال قوی این بنای عظیم فقط یک مقبره نبوده است. لذا بعید نیست که نظریات منجمان و ریاضی‌دانان دربارهٔ این هرم به حقیقت نزدیک‌تر باشد تا نظریات مصرشناسان حرفه‌ای. از بین اطلاعات علمی دقـیقی کـه از بررسی معماری هرم کئوپس بدست میاید می‌توان طول سال شمسی و عدد (پی) یعنی رابطهٔ ثابت بین محیط دایره و قطر آن را ذکر کرد. محتملا کاهنان قدیمی مصر از چنین معلوماتی برخوردار بوده‌اند، گـو ایـنکه غالباً این‌گونه اطلاعات را پنهان نگاه می‌داشته‌اند. ضمناً باید خاطرنشان ساخت که برای پی بردن به دانش‌های نجومی و ریاضی سازندگان هرم کئوپس باید اطـلاع دقـیقی از ابعاد اولیه این هرم در دسـت داشـت ولی محاسبهٔ دقیق این ابعاد در مورد ساختمانیکه 5000 سال در معرض طوفانهای شن قرار داشته دشوار است. معذلک همان مقدار اطلاعاتیکه تا کنون دربارهٔ سطح معلومات ریـاضی مـعماران این بنای عظیم بـدست آمـده، حیرت‌انگیز است. بعضی از مصرشناسان حرفه‌ای بطور غیر ارادی به کشف این اطلاعات کمک کرده‌اند مثلاً بورشارت 4 از بررسیهائیکه بعمل آورده نتیجه گرفته است که ارتفاع اولیهٔ هرم کئوپس 6/146 متر بوده است و حـال آنـکه ارتفاع فعلی آن 137 متر است. طول هریک از اضلاع قاعدهٔ این هرم 348/230 متر است. بنابراین محیط این قاعده یعنی مجموع طول اظلاع چهارگانه آن 392/921 متر می‌باشد. حال اگر این رقم را به ارتفاع اولیـهٔ هـرم یعنی 67/146 مـتر (بجای 6/146 متر که بورشارت محاسبه کرده بوده است) تقسیم کنیم رقمی بدست می‌آید که درست مساوی دو بـرابر عدد «پی» است. آیا چنین تطابقی را می‌توان حمل بر تصادف کرد؟
نخستین کـوششهای دانـشمندان بـرای پی بردن به اسرار ریاضی و نجومی نهفته در هم کئوپس در سال 1859 بوسیلهٔ «تایلور»5 انگلیسی آغاز گردید و سپس یک سـتاره‌شناس اسـکاتلندی بنام «پیازی اسمیت»6 تحقیقات او را پیگیری کرد. در آلمان نیز پژوهشگری بنام «ماکس آیت»7 بـکشف اسـرار ریـاضی این هرم پرداخت و از سال 1863 تا 1866 برای بررسی این موضوع در مصر اقامت گزید و تحقیقات «اسمیت» را دنـبال و تکمیل کرد و بالاخره در 14 ژوئن 1901 نتیجهٔ این تحقیقات را باطلاع انجمن ریاضی و ستاره‌شناسی شهر «اولم»8 رسانید. بـدبن ترتیب «آیت» برای بـررسی و تـکمیل نظریات «اسمیت» راجع به هرم کئوپس 35 سال وقت صرف کرده بود و این امر نشان می‌دهد که تا چه اندازه تحقیقات و نتیجه‌گیریهای او درخور توجه است.
«آیت» از بررسی معماری این هرم نتیجه گـرفته است که مصریان قدیم عدد «پی» را می‌دانسته و آن را 14159,3 تعیین کرده بوده‌اند یعنی بادقتی که تا 5 رقم اعشاری را نشان می‌داده است. شاید این نظر مبالغه‌آمیز باشد ولی بفرض اینکه تقسیم محیط قاعدهٔ هرم کئوپس بـه ارتـفاع آن، عدد پی را حتی تا دور رقم اعشاری بدست دهد، باز ادعای «آیت» مبنی بر اینکه معماری این هرم عظیم مسئلهٔ رابطهٔ محیط دایره با قطر آن را حل کرده است گزافه نیست. همچنین تـطابق سـطوح جانبی چهارگانهٔ این هرم با جهات اربعه نیز نمی‌تواند یک امر تصادفی باشد. ولی شگفت‌انگیزتر آن است که یگانه معبری که اطاقهای داخلی هرم را به خارج مرتبط می‌سازد، دارای شیب غیر مـتعارف 26 درجـه و 18 دقیقه و 10 ثانیه است. این امر در نظر اول عجیب جلوه می‌کند. ولی اگر عقیدهٔ «آیت» را مبنی بر اینکه در این مورد هم یک راز ریاضی نهفته است بپذیریم، معما حل می‌شود. وی معتقد است کـه ایـن راهـرو داخلی طوری ساخته شده اسـت کـه وقـتی انسان از داخل هرم بطرف مدخل آن نگاه می‌کند، می‌تواند ستارهٔ قطبی را موقعیکه از نصف النهار محلی عبور می‌کند، ببیند. رویت این ستاره حـتی در روز امـکان پذیـر است زیرا کافی است که برای دیدن آنـ انـسان در ته راهرو داخلی اشعهٔ آفتاب به آن راه نمی‌یابد قرار گیرد و به مدخل هرم نگاه کند. در اینجا نیز باید خاطر نـشان سـاخت کـه قابل تصور نیست که تطابق مدخل هرم با جهت سـتارهٔ قطبی یک امر تصادفی باشد. نکتهٔ قابل توجه دیگر آنکه نصف النهار هرم «کئوپس» از اغلب قاره‌ها می‌گذرد و مـجموع سـطوح خـشکی‌های کره‌زمین را بدو قسمت متساوی تقسیم می‌کند.
با تمام تحقیقاتیکه تا کـنون بـعمل آمده هنوز تاریخ ساختمان هرم کئوپس بطور قطعی معلوم نگردیده است. طبق برآوردهائیکه از یک قرن و نـیم بـه ایـن طرف انجام گردیده است تاریخ ساختمان هرم بین 5000 تا 2000 سال قبل از مـیلاد بـوده اسـت. بسیاری از مصرشناسان، دورهٔ سلطنت کئوپس را قبل از میلاد ذکر کرده‌اند.
در سال 1947 یکی از محققان مـوسوم بـه «کـوئیرینگ»9 اظهار عقیده کرد که باحتمال قوی کئوپس در سالهای بین 3197 تا 3135 قبل از میلاد سلطنت می‌کرده اسـت ولی این نظر مورد تائید سایر محفقان قرار نگرفته است. مثلاً «بور شارت» دوران فـرمانروائی سـلسله‌های چـهارم و پنجم و ششم مصر را بین 3400 تا 2700 سال قبل از میلاد برآورد کرده است که با ایـن حـساب دوران سلطنت کئوپس که اولین فرعون سلسلهٔ چهارم بوده است با قرن سی و چـهارم قـبل از مـیلاد مصادف می‌گردد.
با توجه به اینکه تحقیقات انجام شده در طی یک قرن و نیم اخیر نـشان داده اسـت که تمدن مصر قدیمی‌تر از تمدن بابل بوده است و با در نظر گرفتن ایـنکه تـمدن بـابل به 4000 سال قبل از میلاد می‌رسد، می‌توان نظریهٔ آنانی را که معتقدند هرم کئوپس در قرن سی و چـهارم قـبل از مـیلاد ساخته شده است مقرون بصحت دانست.
از بحث فوق می‌توان نتیجه گرفت کـه هـرم کئوپس که در اوائل قرن سی و چهارم قبل از میلاد ساخته شده بیش از آنکه یک مقبره باشد یک نـوع رسـدخانه و محتملا یک آکادمی علمی برای کاهنان مصر قدیم بشمار می‌رفته که هـنوز بـسیاری از اسرار آن کشف نشده است.
ترجمه از مجلهٔ «تاریخ برای همه» چاپ پاریس بقلم «ریچارد هنپگ»
ترجمه دکتر هادی خراسانی
منبع: مجله گوهر , آبان 1354
