آلرژی چیست و دلایل و تشخیص و درمان آن کدامها هستند؟
همه ساله در اواسط تابستان، در میلیونها انسان از خرد و بزرگ علایم بیماریهای گوناگون و مـهمی ظـاهر مـیشود، عطسه میکنند، چشمانشان به خارش میافتد و اشک میریزند، و گاهی تنفسشان دشوار میشود. این افراد یـکی دو ماه کاملا درمانده میشوند. بعدا علایم بیماری از میان میرود. اینان دچار حملات تـب یونجهاند و این را پزشکان آلرژی نـامیدهاند.
بـرای آنکه بدانیم الرژیها چه هستند، باید خاطرنشان کنیم هنگامی که تعادل عادی بدن انسان به واسطهٔ نیرویی خارجی مورد تهدید واقع میشود، یک سلسله سازوکارهای دفاعی خودکار وارد عمل میشود. مثلا اگـر بدن فوق العاده گرم شود، برای سرد شدن خود شروع به تعریق میکند و اگر بسیار سرد شود به لرزه میافتد.
آلرژی هم واکنشی است به یک نیروی خارجی، اما در اینجا واکنش بـیش از انـدازه است، که نه عادی است و نه مطلوب.
بیش از دو هزار سال پیش یونانیان باستان حالتهایی را توصیف کرده بودند که بهنظر میرسید واکنشهای آلرژیک بوده باشند. بسیاری از کسانی که جذامی تصور مـیشدند و در کـتاب انجیل از آنها یاد شده است ممکن است در واقع مبتلا به بیماری آلرژیک پوستی، مانند اگزما بوده باشند. به راستی بسیار محتمل است که آلرژی و واکنش آلرژیک همانقدر کهن باشد کـه انـسان. باوجوداین، فقط در قرن کنونی است که تحقیقات پزشکی توانسته است ماهیت این نوع بیماری را مشخص کند و در پی درمان آن برآید.
بیمبالغه صدها علت ممکن برای آلرژی وجود دارد و واکنش هم ممکن است بـه طـرق مـختلف بسیاری ظاهر شود. بدن یـکی مـمکن اسـت بر اثر خوردن توت فرنگی کهیر بزند، دیگری ممکن است بر اثر حضور سگ یا گربه عطسه را سر دهد و سومی مـمکن اسـت در مـقابل گردوخاک معمولی خانه واکنش نشان بدهد. بعضی اشـخاص هـنگامی که دستخوش هیجان میشوند، حملهٔ آسم (تنگی نفس) به آنان دست میدهد بعضی از آلرژیها بسیار عجیبند. مثلا یک تـحویلدار بـانک چـون معلوم شد که به پول آلرژی داشته ناگریز از تغییر شغل خود گـردید.
شروع تظاهر علایم آلرژی در همه سنین، از کودکی گرفته تا پیری، امکان پذیر است. اما این علایم غالبا پیش از بـیست سـالگی بـروز میکنند. واقعا یکی از مسایلی که در برابر طبیب معالج آلرژیها قرار دارد ایـن اسـت که به موقع وضعیت را تشخیص دهد تا بتواند به درمانی بپردازد که به بهترین صورت مـوثر واقـع شـود. بسیاری از واکنشهای آلرژیک را، مخصوصا در مورد شیرخواران و کودکان، با بیماریهایی که وخامت کـمتری دارنـد اشـتباه میکنند. پدران و مادران غالبا از ذکر این واکنشها برای پزشکشان غفلت میورزند، مگر آنکه چندین بـار تـکرار شـده باشند.
از دیرباز میدانستند که وراثت نقش مهمی در آلرژی ایفا میکند. فردی که پدر و مادرش، هر دو بـه تـظاهرات آلرژی دچار و یا خانوادهاش سابقهٔ آلرژی داشته باشند، تا دهبار بیش از کسی که در خانوادهٔ او تـظاهرات آلرژی دیـده نـشده است مستعد ابتلا به این عارضهاند. علاوه بر این، علایم مرضی او نسبت به مـوارد دیـگر معمولا درسنین پایینتر ظاهر میشود. باوجوداین در اشخاصی که اثری از آلرژی ارثی ندارند ممکن اسـت آلرژیـهایی پیـدا شود، و یا بعضی از افراد یک خانوادهٔ آلرژیک در تمام طول عمرشان کاملا از کسالت آلرژیک مصون بـاشند هـمیشه رابطهٔ مستقیمی بین نوع آلرژی پدر ومادر و آلرژی فرزندانشان وجود ندارد.
مثلا مادری کـه آسـم دارد مـمکن است یک فرزند او مبتلا به آسم باشد و فرزند دیگرش، بیآنکه گرفتار آسم شود، به یـک بـیماری آلرژی پوسـتی دچار گردد و فرزند سومش به هیچیک از بیماریهای آلرژی دچار نشود.
این نـه خـود آلرژی، بلکه استعداد ابتلا به آلرژی است که از پدر و مادر به فرزند میرسد.
آلرژیک نشود، دستگاه بدنش در هـمه اوقـات آمادهٔ واکنش شدید به یک حملهٔ آلرژیک است. ولی از بخت مساعد هیچگاه بـه مـادهای که موجب واکنش مشهودی شـود بـرخورد نمیکند.
اقـسام عـمدهٔ آلرژیـ عبارتند از: تب یونجه (فصلی یا دائمـی)، آسـم و اگزما یا آلرژی پوستی Allergic dermatitis (التهاب پوست به سبب آلرژی). غالب متخصصین آلرژی معتقدند اشـخاص کـه گرفتار زکامهای مداوم یا مکرر مـیشوند به نوعی آلرژی دچارند. از جـمله حـالتهایی که احساس آلرژیک قوی دارنـد، عـبارتند از کهیر، درماتیت تماس (ناشی از تماس مستقیم پوست با مادهٔ آزاردهندهای مثل پیچک سـمی) یـا خارش شدید موضعی، خروسک مـکرر، زخـمهای قـانقاریایی، استفراغ دورهای، قـولنج، التـهاب مکرر چشمها، جوشهای عـودکننده، سـینوزیت مزمن (التهاب مزمن سینوسها) و سردردهای مکرر، معلوم شده است که مکانیسم آلرژیک در بیماریهایی هـمچون تـب روماتیسمی، سل و نفریت دخالت دارد.
شـکلی کـه آلرژی در بدن بـه خـود مـیگیرد بهطورکلی وابسته به مـوضع مورد حمله است. اگر بافتی را که به این عارضه مبتلا شده در زیر میکروسکوپ مورد آزمـایش قـرار دهیم، قطع نظر از این که بـافت مـزبور از کـدام بـخش بـدن باشد، واکنشهای هـمانندی مـیبینیم. این واکنشها شامل نازک شدن مویرگها و آماس بافتها بر اثر تراکم مایعات در درون و بیرون یاختههاست. قسمتهای مـختلف بـدن بـهطور متفاوت نسبت به این تغییرات واکنش نـشان مـیدهند. بـه ایـن جـهت اشـکال مختلف آلرژی پیدا میشوند. نواحی که بیشتر مورد حمله واقع میشوند عبارتند از پوست، که تمامی بدن را میپوشاند و محفوظ میدارد، و دستگاه تنفس که به وسیلهٔ آن هوای تنفسی و همهٔ اجـسام خارجی درون آن جذب بدن ما میشود. باوجوداین، معلوم شده است که آلرژی همهٔ اعضای بدن را مبتلا میکند.
بعضی از گیاهان از راه تماس مستقیم موجب واکنشهای آلرژیک میشوند. از معروفترین گیاهان مزبور عبارتند از پاپیتال (پیـچک) سـمی، سماق سمی و بلوط سمی. نقاشیهای بزرگ کشیده شده برگهای کوچک این گیاهان را نشان میدهند و نقاشیهای کوچک نشان میدهند که برگهای کوچک برای تشکیل برگها چه ترتیبی پیدا میکنند، هـر بـرگ پاپیتال سمی و بلوط سمی همیشه دارای سه برگ کوچک است. برگ سماق سمی هفت تا سیزده برگ کوچک دارد. این برگها در امتداد یک سـاقهٔ کـوچک مرکزی مرتب میشوند.
حقیقتا چـه چـیزی موجب واکنش آلرژیک میشود؟ تا آنجا که دانش پزشکی معلوم ساخته است، یک جسم خارجی پس از آنکه در بدن داخل شد، به جریان خون راه مییابد و در آنجا موجب تـولید مـادهای پشتیبان به نام پادتـن Antibody مـیشود. هزاران نوع مختلف پادتن هست که هرکدام برای مبارزه با مادهٔ خارجی ویژهای به وجود آمده است. پادتنها مواد مهاجم را خنثی میکنند و حملهٔ آلرژی را شکست میدهند. گاهی پادتنهای اضافه در خون مـیمانند و بـه دیوارهٔ یاختهها میچسبند. این پدیده معروف به حساس شدگی Sensitization است. اگر بعدها همان نوع مادهٔ خارجی بار دیگر وارد جریان خون بشود، به پادتنهای بازمانده میپیوندد و یاختههای مجاور را آسیب میرساند. یـاختههای آسـیب دیده و تـأثیراتشان نمایشگر یک واکنش آلرژیک است.
مواد آلرژیزا Allergen (موادی که موجب حملهٔ آلرژیک میشوند) را میتوان به سه ردهـء بزرگ تقسیم کرد: (1) غذاها و مایعها، (2) مواد استنشاقی یا موادی که در هـوای تـنفسی مـا وجود دارند و (3) موادی که با پوست ما تماس پیدا میکنند. علاوه بر اینها، گاهی اوقات واکنشهای شـدید آلرژیـک بر اثر داروها، گزش حشرات یا حیوانات و یا بهسبب باکتریها و موجودات عفونتزای دیـگر ایـجاد مـیشود.
(تصویرتصویر) توت فرنگی، صدف، پنیر، شوکولات، تخم مرغ، و غذاهای مختلف دیگر ممکن است به تـنهایی یا توام با غذاهای الرژیزای دیگر موجب بروز واکنش آلرژیک شوند. این غـذاها حتی اگر جزء کـوچکی از یـک غذای کاملا بیضرر را تشکیل دهند میتوانند همان واکنش را ایجاد کنند.
مواد استنشاقی علت عمدهٔ حملات آلرژیک هستند. شایعترین آنها گردههای گیاهانی از قبیل خارخسک، چمن و درختان است. این گروهها معمولا علت تـب یونجهٔ فصلی است. آنها همچنین ممکن است موجب بروز علایم مرضی شدید بشوند که سرتاسر سال ادامه یابند. یک شخص آلرژیک معمولا فقط به یک قسم گردهٔ گل حساس میشود. بـاوجوداین گـاهی اوقات یک قسم آلرژی فصلی به پیدا شدن شکل دیگر آلرژی منجر میشود. وخیمترین جنبهٔ تب یونجه و همچنین زکامهای عود کننده، این است که اگر مدتی معالجه نشود غالبا منجر به آسـم مـیشود. اسم بیماری وخیم مزمنی است که مشخص آن تنگی نفس است. این بیماری ممکن است علیل کننده و گاه کشنده باشد.
گردوخاک معمولی خانه، که بر اثر پوسیدن تدریجی بسیاری از مـواد مـختلف خانه تولید میشود، آزاردهندهٔ استنشاقی دیگری است. مو و شورهٔ بسیاری از جانوران آلرژیزا هستند. همچنین پر پرندگان، کپکها، ترشحات حشرات و الیاف گیاهی، بوها و عطرهای تند ممکن است شخص را به حملهٔ شـدید آلرژی دچـار کـنند.
غذا یک منبع شایع حـملات آلرژی اسـت. چـنین واکنشهایی معمولا در کودکان، پس از خوردن و نوشیدن غذای آلرژیزا و در بزرگسالان پس از استنشاق مواد آلرژیزایی که به صورت گردوغبار و یا دود درآمدهاند، بروز میکنند. باوجوداین مـواردی هـم از آلرژی غـذایی فقط به علت تماس دیده شده است. تـخم مـرغ، شیر، گردو و انواع آجیل، گندم، ماهی، گوشتها، شوکولات و بسیاری دیگر از غذاهای عادی هم قابلیت این را دارند که وقتی بـه تـنهایی یـا توأم با غذاهای آلرژیزای دیگر یا به صورت جزء کـوچکی از یک غذای بیضرر خورده میشوند، واکنش آلرژیک ایجاد کنند. متخصصین آلرژی در برخورد با یک مسئله بغرنج حساسیت غـذایی، گـاه نـاگزیر میشوند همچون کارآگاهی که جنایتکار پنهان شده در یک شهر یک مـیلیون نـفری را تعقیب میکند، رد اثر مادهٔ آزاردهنده را بگیرند.
نیش حشرات، مانند نیش زنبور که در بالا نشان داده شـده اسـت گـاهی اوقات ممکن است منجر به واکنشهای شدید الرژیک شود.
نیشی که در یـک فـرد سـالم ممکن است فقط درد مختصری ایجاد کند در مورد کسی که فوق العاده حساس باشد مـیتواند مـرگآور بـاشد.
البته معروفترین علت واکنشهای آلرژیک ناشی از تماس مستقیم سمی است که پوست غالب اشـخاص را حـتی اگر فقط تماس ملایمی با گیاه پیدا کنند، به شدت متأثر میکند. امـا مـواد بـسیار دیگری هستند که لمس آنها در اشخاص حساس موجب واکنش شدید میشود. از جملهٔ آنها، گـیاهان، مـواد آرایشی (یعنی موادی است از قبیل، روغنها، کرمها، پودرها، لاک ناخن، روژ لب، رنگهای مو و جـز آنـها کـه به منظور آرایش و زیبا کردن مو، پوست صورت و بدن و ناخنها به کار برده میشوند.) رنـگها مـو، لباس، مواد پلاستیک، لاستیک، چرم، فلزها، چوب، مواد شیمیایی، رنگها، روغن جـلا و جـواهرات.
مـواد بهداشتی و فراوردههای دارویی میتوانند هم با تزریق، هم با خوردن و هم از راه تماس صرف موجب بـروز واکـنشهای شـدید آلرژیک شوند. عدهٔ زیادی از اشخاصی که با آنتیبیوتیک درمان شدهاند، نسبت بـه ایـن ماده حساسیت آلرژیک پیدا کردهاند. این امر در مورد آنتیبیوتیکهای دیگر و داروهای قدیمتر مانند آسپیرین و سولفامیدها نـیز صـدق میکند. نیش و گزش حشرات، مخصوصا انواع زنبورها و حتی پشهٔ معمولی سبب واکـنشهای آلرژیـک شدید شدهاند. نیش عقربها هم موجب واکـنشهای آلرژیـک شـدید میشود.
از جمله عواملی که گاهی منجر بـه واکـنشهای آلرژیک میشوند، عفونت حاد، خواه بر اثر باکتریها یا ویروسها، تغییرات فوق العـادهٔ درجـهٔ حرارت، فعالیت شدید و فشار عـاطفی Emotional stress را مـیتوان نام بـرد. نـقش واقـعی هیجاینها در آلرژی هنوز هم نامعلوم مانده اسـت. عـدهٔ قلیلی از محققان معتقدند که فشار عاطفی علت مستقیم آلرژی است، اما محققان دیـگر بـرآنند که این عارضه واکنش آلرژیک را غـالبا بغرنج میکند. اما بـهندرت مـسبب آن میشود.
همانطور که خاطرنشان کـردیم، پزشـک معالج آلرژی غالبا باید نقش یک کارآگاه را ایفا کند. بخصوص وقتی که در پی آن باشد کـه مـعلوم کند بیماری دارای ماهیت آلرژیک اسـت یـا نـه و اگر آلرژیک بـاشد چـه چیزی واقعا مسبب آن اسـت.
اولیـن مشغله ذهنی او معمولا همان است که بیمار دارد: علایم یا نشانههای بیماری که بیمار را پیـش پزشـک آورده است. حملات ناگهانی عطسه و سرفه، آبـریزی بـینی و اشک چـشم، هـمهٔ ایـنها، مخصوصا موقعی که در فـصل انتشار گردهٔ گلها عارض شده باشند، دلالت بر تب یونجه دارند. معذالک ممکن است بـیمار فـقط به سرماخوردگی مبتلا باشد. خسخس سـینه مـمکن اسـت بـه مـعنای آسم یا شـروع ذات الریـه Pneumonia باشد. در واقع غالب متخصصان آلرژی تصور میکنند که خسخس سینه تقریبا همیشه با آسم یکی اسـت. کـهیر یـا اگزما ممکن است علامت آلرژی غذایی، حساسیت بـه مـوی یـک جـانور و یـا واکـنش به یک پیراهن نایلونی باشد. متخصص حاذق آلرژی، رفتهرفته و با دقت و توجه فوق العاده به جزئیات راه خویش را از میان مه اشارات مبهم و گاه نشانههای متضاد به تشخیص درست بـاز میکند. شاید علایم مرضی به تنهایی آنچه را که در پیاش میگردد روشن کند. غالبا این علایم دلالت بر این دارد که او باز هم باید جستجو کند.
تاریخچهٔ پزشکی گذشتهٔ بیمار و خانوادهٔ بلا فـصل او گـاهی اوقات کلید تشخیص درست آلرژی را به دست میدهد. اگر بیمار سابقهٔ داروهای مکرر قولنج یا جوشهای کفل و شرمگاه در کودکی داشته باشد و یا اینکه پدر ومادر یا دیگر بستگان نزدیکش تحت درمـان آلرژیـ قرار گرفته باشند، احتمال بسیار میرود که خود وی مستعد ابتلا به آلرژی باشد. یک تاریخچهٔ کامل همچنین ممکن است دلالت بر وجود عوامل ویژهای در مـحیط زنـدگیش کند که موجب حملات آلرژیـک او مـیشوند.
نوآوری اخیر در تشخیص آلرژی، شاخص آلرژی Allergic index است که به پزشک امکان میدهد رد هر واکنشی را که احتمالا دارای منشاء آلرژیکی باشد، بگیرد. هر علامت مرضی اهمیت خاصی در تـصویر کـلی آلرژی دارد. هنگامی که پزشک آزمـایش خراش یک روش مهم تشخیص آلرژیها است. پزشک یک عده خراش در ساعد بیمار ایجاد میکند. سپس مقداری از مادهٔ مظنون به ایجاد حملهٔ آلرژیک روی یکی از خراشها گذاشته میشود و با حلال مخلوط مـیگردد. در هـر خراش دیگر مادهٔ دیگری مالیده میشود. اگر بیمار به همهٔ مواد مورد آزمایش حساس باشد، یک واکنش موضعی شبیه کهیر یا شبیه گزیدگی در محل هر خراش پیدا میشود-عدم ظـهور واکـنش دلیل بـر عدم آلرژی نیست، بلکه بیشتر بدان معنی است که برای کشف آن آزمایشهای دیگری باید انجام شود.
به مـجموعهٔ نتایج معینی رسید میتواند اطمینان حاصل کند که بیمار آلرژی بارز و مـهمی دارد. و آن وقـت مـیتواند برای کنترل آن به اقدامات مقتضی مبادرت ورزد.
مهمترین اصل در تشخیص آلرژی، پس از تحقیق در سابقهٔ بیمار، عملی است کـه بـه آزمون پوستی معروف است. پزشک پس از ضد عفونی کردن پوست، تعدادی خراش بیدرد در سـاعد ایـجاد مـیکند. عمق این خراشها به قدری است که سطح را میشکافد اما خونریزی ایجاد نمیکند. مقدار کـمی گردهٔ گل، تخم مرغ یا هر مادهٔ مظنون به ایجاد حملهٔ آلرژیک، روی خـراش گذاشته میشود و بعد ایـن مـاده با حلالی که بوسیلهٔ قطره چکان طبی ریخته میشود، مخلوط میگردد. در روی خراش دیگری که پزشک ایجاد میکند مادهٔ دیگری مالیده میشود.
اگر بیمار نسبت به یکی از موارد مورد آزمایش آلرژی داشته بـاشد معمولا واکنش موضعی کوچکی شبیه کهیر و یا پشه گزیدگی در محل خراش در عرض ده یا بیست دقیقه ظاهر میشود. از این آزمایش ممکن است نتیجه بشود که بیمار به چند مادهٔ مختلف آلرژی دارد.
(تصویرتصویر) آزمـایش داخـل جلدی برای تشخیص حساسیت آلرژیک، در این آزمایش مقدار کمی از مادهٔ مظنون مستقیما در داخل پوست بیمار تزریق میشود. در بالا وسایل دیده میشود و نمونههای حل شده مواد انرژیزا در شیشههای کوچک است کـه در لولهـدان قرار دارند.
بطریهای بزرگتر که در پشت جا لولهای قرار دارند، محتوی الکل مالیدنی هستند. متخصص الرژی پوست را با آن سترون میکند. بطریهایی که در جلو قرار دارند برای مواردی که تزریقات مـوجب واکـنش شدید میشوند، محتوی ضد آلرژی هستند. سرنگهای روی میز دارای محلولهای مختلفی از آلرژیزاهای متنوعند تصویر پایین صفحه نشان میدهد که چگونه متخصص آلرژی مواد آلرژیزا را به بازوی بیمار تزریق میکند. او یـک سـلسله تـزریق در طول بازو انجام میدهد تـزریقها یـک در مـیان هیچ مادهٔ آلرژیزا ندارند و فقط دارای حلالند، بهطوری که اگر بیمار فقط به حلال آلرژی داشته باشد، آزمایشهای دیگر او را گمراه نمیکنند.
هـر تـزریق صـحیح آلرژی آزمایشی است برای تشخیص یک نوع دیگر مـادهٔ آلرژیـزا.
نوع دیگر آزمون پوستی، آزمـون درون جلدی است و آن هنگامی به کار میرود که آزمون خراش نتایج مثبتی به بار نیاورده باشد. در این روش، مـقدار بـسیار کـمی از مادهٔ مظنون به جای آنکه روی یک سطح خراش مالیده شود، مـستقیما در پوسـت تزریق میشود. آزمایش درون جلدی غالبا نشان میدهد که آلرژی به یک مادهٔ ویژه وجود دارد یا نـه. امـا از آنـجا که ممکن است منجر به واکنشهایی شود که برای بیمار خطرناک بـاشند بـه فـراوانی آزمایش خراش به کار برده نمیشود.
در موردی که بیمار مبتلا به آلرژی تماسی است، مـیتوان از آزمـون چـسب استفاده کرد. این آزمایش شامل گذاشتن خردهای از مادهٔ مظنون (مانند رنگ، صابون یا مـادهٔ آرایـشی) روی پوست و بستن آن به مدت یک یا دو روز است. واکنش مثبت تقریبا همیشه دلیل بـر وجـود یـک حساسیت آلرژیک است.
در همهٔ اقسام آزمایشهای پوست، معمولا یک آزمایش پوچ هم همراه با آزمـایشهای دیـگر صورت میگیرد. در این آزمایش، پوست خراش داده میشود و یا سوراخ میگردد اما هیچ مـادهٔ آلرژیـک در آن داخـل نمیکنند. پزشک از این راه میتواند معلوم کند که آیا بیمار بیشتر نسبت به تحریک ناشی از خـراش یـا تزریق آلرژی دارد یا به مادهای که مورد آزمایش واقع شده است.
بدبختانه، مـمکن اسـت عـوامل متعددی برنامهٔ آزمایش پوست را بغرنج کنند.
یکی آنکه، واکنش مثبت درحالیکه ممکن است نشاندهندهٔ آلرژی قـطعی بـه مـادهٔ مورد آزمایش باشد، اما نمیتواند ثابت کند که یک مادهٔ ویژه عـلت (حـالت) آلرژی کنونی بیماراست. دیگر آنکه واکنش پوستی مثبت ممکن است تنها نشانهٔ وجود یک حساسیت قبلی و یـا حـساسیت بالقوهٔ آینده نسبت به مادهٔ مورد آزمایش باشد.
بنابراین پزشک باید نـتایج هـر آزمایش پوست را در پرتو تجربه و مهارت خود مـورد قـضاوت قـرار دهد. این نتایج باید با علایم بـیماری، شـرح حال گذشتهٔ بیمار و دیگر حالتهای مربوط ربط داده شوند. روشن است که آلرژی هرچه زودتـر تـشخیص داده شود و درمان گردد امکان تـحصیل نـتایج موفقیتآمیز هـم بـیشتر مـیشود.
آزمونهای پوستی را در صورتی که بیمار زیـر مـراقبت متخصصین کارآزمودهٔ آلرژی باشد میتوان در همهٔ سنین، از شیرخوارگی به بعد، بدون مخاطره انـجام داد. حـالت آلرژیکی که مدتی بدون درمان بـه حال خود گذاشته مـیشود بـه وخامت میگراید.
ممکن است عـوارضی پیـدا شود و در نتیجه، معالجات بعدی پیوسته دشوارتر از پیش میگردد. همینکه علت آلرژی مشخص گردید مـیتوان بـرنامهٔ درمانی را شروع کرد.
البته سـادهترین و مـؤثرترین درمـان اجتناب از هرگونه تـماس بـا مادهٔ آزاردهنده است. بـدبختانه ایـن امر همیشه امکانپذیر نیست. مثلا خودداری از خوردن آسپیرین با لمس یاپیتال سمی نسبتا آسـان اسـت. اما انسان چگونه میتواند از گرد و خـاک خـانه یا گـردهٔ گـل خـارخسک در بحبوحهٔ فصل گردهافشانی احـتراز کند؟ همیشه مقدور نیست به جایی بروند که گردهٔ گل آزاردهنده وجود نداشته باشد، وقتی که نـمیتوان از تـماس با مادهٔ آلرژیزا اجتناب کرد، بـاید بـدن بـیمار را بـه زنـدگی با آن عادت داد. ایـن مـنظور را با تخفیف حساسیت Hyposensitization انجام میدهند که سلاح اساسی دانش پزشکی بر ضد آلرژی است. پزشک ابتدا مـقدار فـوق العـاده کمی از مادهٔ آزاردهنده را در بدن بیمار تزریق مـیکند. سـپس رفـتهرفته تـزریق را افـزایش مـیدهد. سرانجام بیمار عادت به مقادیر زیادی از مادهٔ مزبور میکند، بیآنکه متحمل اثرات آلرژیک گردد. در مورد آلرژی فصلی تزریقات را میتوان به مدت چند ماه هفتهای یک یا دو بار، پیـش از شروع هر فصل گرده افشانی انجام داد. در غیر این صورت میتوان بیماری بیمار را برطبق برنامهٔ مخصوص سراسری سال پس از سال اول بیماری هر دو یا سه هفته یک بار تزریق کرد. هر یک از ایـن روشـها معمولا حالات تب یونجه را پیشگیری میکند و یا از شدت آنها میکاهد.
اقلا گذشت دو سال تمام بدون هیچ علامت آلرژی لازم است تا بتوان کار تخفیف حساسیت را متوقف ساخت. باید به خاطر داشـت کـه در این صورت هم ممکن است علایم مرضی در هر موقعی عود کنند.
هنگامی که آلرژی به غذای خاصی پیدا میشود، بهترین راه این است که غـذای مـحتوی مادهٔ آلرژیزا از برنامهٔ غذایی بـیمار حـذف شود. ما با اطمینان میتوانیم بسیاری از غذاها را، که اختصاصا برای کودکان مبتلا به آلرژی تهیه شدهاند، جانشین غذاهایی که محتوی مواد آلرژیزا هستند بکنیم و در عـین حـال برنامهٔ غذایی بهداشتی و مـتنوعی را تـنظیم کنیم. البته به هنگام ممنوع شدن یک غذای اصلی فقط پزشک صلاحیت دارد که برنامهٔ غذایی مناسبی تعیین کند.
یک عقیدهٔ بسیار شایع این است که کودکان به مرور با رشـد بـیشتر، از آلرژی رهایی مییابند. این درست نیست. اگر علایم اولیهٔ آلرژی به این امید که خودبهخود از بین خواهد رفت، نادیده گرفته شوند، نتایج تأسفآور و غالبا وخیمی ببار میآورند. اگر هم علایم اولیهٔ آلرژی، هـمانطور کـه گاهی پیـش میآید، بدون درمان از میان بروند، استعداد ابتلا به آلرژی باز هم خواهد ماند و ممکن است بعدا مزاحمتهای جـدیتری به بار آورد. بهترین زمان درمان آلرژی موقع شروع آن است. حتی بچهای را کـه در اوایـل شـیرخوارگی است، میتوان با موفقیت حساسیتش را به کمک یک متخصص باتجربهٔ آلرژی برطرف کرد.
در سالهای اخیر در تسکین بیشتر عـلایم مـرضی آلرژیهای عادی پیشرفت زیاد کردهاند. داروهای آنتیهیستامینی، گرچه آنچنانکه زمانی گمان میرفت مـعالج هـمهٔ آلرژیـها نیستند، اما میتوانند در تسکین موقتی آلرژیهای جزئی مفید واقع شوند. هورمونهای استروئید، کورتیزون و هیدروکوروتیزون و جـانشینهای سنتتیک آنها هم میتوانند در بعضی از موارد ارزش فوق العاده داشته باشند. باوجوداین، هم آنـتیهیستامینها و هم استروئیدها عموما بـیش از رفـع حساسیت تنها برای تسکین موقتی به کار برده میشوند.
متخصصان آلرژی امیدوارند که سرانجام داروهای ویژهای پیدا کنند که تسکین فوری و حتی مصونیت دایمی ایجاد کنند. این امر نشاندهندهٔ یک پیروزی بـزرگ و شاید نهایی در مبارزهٔ مستمر با آسیبهای شدید واکنشهای آلرژی خواهد بود.
هاوارد راپاپورت
ترجمهٔ دکتر ندیم-دکتر مرادپور
منبع: هدهد – مهر 1358 – شماره 5