خال‌ها چند نوع هستند و درمان خال‌ به چه صورت است؟

* خال (nevus)، لکه سیاه، آبی، قهوه‌ای یا گوشتی روی پوست و نوعی ضایعه مزمن و خوش‌خیم پوستی با محدوده واضح است.

* خال دارای آشیانه‌هایی از سلول‌های پیگمانی (رنگدانه‌ای) موسوم به ملانوسیت است.

* خال‌ها را به انواع مختلفی تقسیم‌بندی می‌کنند که در اینجا به یکی از این تقسیم بندی‌ها به طور خلاصه اشاره می‌شود:

۱. خال ملانوسیتیک (melanocytic nevus): اکثر این نوع خال‌ها، قهوه‌ای تا سیاه‌رنگ هستند. این نوع خال بسیار شایع است و تقریبا تمام بزرگسالان حداقل یک و معمولا بیش از یک عدد از آن را در بدن خود دارند. این نوع خال ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد. انواع خال ملانوسیتیک عبارتنداز:

خال پیوندگاهی (.junctional n) که در محل پیوند اپیدرم و درم قرار دارد و مسطح و قهوه‌ای تا سیاه است.

خال مرکب (.compound n) که ترکیبی از تکثیر خال پیوندگاهی و داخل درمی است و معمولا کمی برجسته و قهوه‌ای رنگ تا مشکی است.

خال داخل درمی (.intradermal n) که سلول‌های آن فقط در داخل لایه درم پوست قرار دارد و برجسته و به رنگ گوشت (بدون رنگدانه است).

۲. خال دیسپلاستیک (یا خال کلارک) (dysplastic n.nevus of Clark) معمولا مرکب و دارای ناهنجاری تکاملی (دیسپلازی) سلولی و ساختاری است و بیش از ۶ میلی‌متر قطر دارد و رنگ و حاشیه‌های آن نامنظم است و به خال بدخیم (ملانوم) شباهت دارد. اغلب باید برای تشخیص این نوع خال‌ها آنها را برداشت. این نوع خال تبدیل به ملانوم نمی‌شود ولی متعدد بودن آن ممکن است نشانهٔ بدخیم شدن باشد.

انواع خال دیسپلاستیک عبارتند از: خال آبی (.blue n) که در آن، سلول‌های خال به طور بسیار عمیق در درم قرار دارند. برداشتن خال آبی دارای ظاهر معمولی ضرورت ندارد؛ خال اسپیتز (.Spitz n) که نوع مشخصی از خال داخل درمی است که اغلب در کودکان دیده می‌شود و برجسته و قرمز (بدون رنگدانه) است. نوع رنگدانه‌دار این حال، موسوم به خال Reed، معمولا بر روی ساق پای خانم‌های جوان ایجاد می‌شود؛ خال مودار غول‌آسا (.giant hairy n) که بزرگ، رنگدانه‌دار و اغلب دارای مو است و به طور مادرزادی ایجاد می‌شود و می‌تواند باعث ناراحتی روانی و اجتماعی فرد شود. در ۱۰ تا ۱۵ درصد موارد، ملانوم (خال بدخیم) در این نوع خال‌ها ظاهر می‌شود؛ خال داخلی مخاطی (.intramucosal n) خال پیوندگاهی (جانکشنال) مخاط دهان یا ناحیه تناسلی است و در دهان، اغلب بر روی کام سخت ایجاد می‌شود؛ خال Ito و خال Ota، دو نوع ضایعه مادرزادی و مسطح قهوه‌ای رنگ صورت یا شانه هستند؛ لکه مونگولی (Mongolian spot) تغییر رنگ مادرزادی بزرگ، آبی و عمیق ناحیه پشت و باسن است که معمولا در کودکان آسیایی دیده می‌شود.

۳. ضایعات اپیدرمی، شامل خال اپیدرمی (.epidermal n) و خال سباسه (nevus sebaceous) هستند. خال اپیدرمی به شکل ضایعه‌ای مادرزادی، گوشتی رنگ، برجسته یا زگیلی و اغلب، خطی است و معمولا بر روی نیمه بالایی بدن ایجاد می‌شود. خال سباسه بر روی پوست سر و به شکل منطقه یا گوشتی یا زردرنگ و بدون مو دیده می‌شود.

۴. خال بافت همبند (.connective tissue n) به شکل گره عمیق و گوشتی رنگ است و به ندرت ایجاد می‌شود.

۵. ضایعات عروقی، شامل همانژیوم (hemangioma)، خال فلامئوس (nevus flammeus)، آنژیوم (خال) عنکبوتی (spider angioma) هستند. همانژیوم، نوعی تومور خوش‌خیم است که معمولا در شیرخواران و کودکان دیده می‌شود و از عروق خونی جدید تشکیل شده و علت ایجاد آن، ناهنجاری بافت رگ‌ساز جنین است. همانژیوم ممکن است به طور خوش‌خیم یا بدخیم در هر سنی ایجاد شود.

خال فلامئوس نوعی ناهنجاری عروقی مادرزادی شایع است که مویرگ‌های بالغ را گرفتار می‌کند و رنگ آن از صورتی (لکه سالمون؛ Salmon patch تا قرمز متمایل به آبی تیره (port-wine stain) متغیر است. خال عنکبوتی، نوعی تلانژیکتازی (اتساع دایمی رگ‌های خونی کوچک) است که به شکل نقطه قرمزرنگ برجسته به اندازه سر سنجاق تظاهر می‌یابد و رگ‌های خونی کوچک به طور شعاعی از آن خارج می‌شوند و معمولا ناشی از افزایش سطح هورمون استروژن است.

* اکثر خال‌ها بی‌ضرر هستند ولی باید همواره مواظب تغییر آنها بود، زیرا ممکن است به سمت خال بدخیم (ملانوم) پیشرفت کنند.

توجه

در صورت داشتن خال‌های بزرگ (در حدود قطر مدادپاک‌کن انتهای مداد) و خالهای نامنظم، به متخصص پوست مراجعه کنید.

درمان‌های مرسوم

* در موارد معمولی، برداشتن خال ضروری نیست ولی باید خال‌های زخمی، دردناک یا خارش‌دار یا خال‌هایی را که شکل و رنگشان به سرعت در حال تغییر است یا به سرعت در حال بزرگ شدن هستند برداشت و از نظر بدخیمی بررسی نمود که این کار باید به وسیله پزشک انجام شود. چنان‌چه پزشک، پس از نمونه‌برداری از خال، متوجه سرطانی بودن آن شود باید تمام خال و مقداری از بافت سالم حاشیه‌ای آن را بردارد. معمولا خال، پس از برداشته شدن عود نمی‌کند.

* تراشیدن بعضی از خال‌ها موجب درمان آنها می‌شود. پزشک پس از بی‌حس کردن پوست، اطراف و زیر خال را با تیغ کوچکی می‌برد. معمولا این روش در خال‌های کوچک‌تر انجام می‌شود و به بخیه نیاز ندارد.

* در نمونه‌برداری منگنه‌ای (punch biopsy)، پس از بی‌حس کردن پوست به وسیله پزشک، خال با ایجاد یک برش کوچک یا با روش نمونه‌برداری منگنه‌ای، برداشته می‌شود.

* در درمان با روش برش جراحی، پزشک بعد از بی‌حس کردن پوست، خال و مقداری از پوست سالم اطراف آن را برمی‌دارد و سپس محل را بخیه می‌زند.

بایدها و نبایدها در مورد خال

* نباید خال رنگدانه‌دار مسطح را به ویژه در ناحیه کف دست، پا، یا ناحیه تناسلی با جراحی الکتریکی برداشت و در صورت لزوم، برداشتن این نوع خال‌ها باید با جراحی انجام شود.

* در کودکان، برداشتن خال فقط باید با برش جراحی (و نه با جراحی الکتریکی) انجام شود.

* خال پیوندگاهی خوش‌خیم کودکان ممکن است در بافت‌شناسی شبیه خال بدخیم (ملانوم) باشد. این خال‌ها خطرناک نیستند.

* خال‌های مشکوک نباید با جراحی الکتریکی برداشته شوند و باید با برش جراحی برداشته و سپس از نظر بافت‌شناسی آزمایش شوند.

* آیا خال‌های متعدد خطرناک هستند؟

داشتن خال‌های متعدد به خودی خود خطرناک نیست ولی چنان‌چه قطر خال‌های متعدد بیش از ۶ میلی‌متر باشد، احتمال بروز ملانوم (خال بدخیم) بیشتر از سایر خال‌ها است.

* عوامل افزایش‌دهنده خطر بروز خال بدخیم را نام ببرید.

سابقه خانوادگی، سابقه آفتاب‌سوختگی شدید و ترکیبی از موهای قرمز و چشم آبی، عوامل مهمی هستند که احتمال افزایش خطر بروز خال بدخیم را مطرح می‌کنند.