سردرد میگرنی چه علایم و ویژگی‌هایی دارد – شیوه تشخیص و درمان و کنترل بیماری میگرن

میگرن – migraine) با سردردهای عود کننده‌ای که اغلب با اختلال دید، تهوع و استفراغ همراه هستند مشخص می‌شود. میگرن ممکن است چند روز طول بکشد.

قبل از ایجاد آن، ممکن است دوره‌ای از تحریک‌پذیری و علایم پیش درآمد – prodrome) وجود داشته باشد. گاهی میگرن در برخی از افراد فامیل دیده می‌شود و این موضوع، احتمال دخالت عوامل ژنتیکی را در ایجاد بیماری مطرح می‌کند.

– به‌نظر می‌رسد میگرن در اثر اتساع ناگهانی رگ‌های خونی مغز، و در نتیجه، تحریک اعصاب اطراف این رگ‌ها ایجاد می‌شود. علت این موضوع مشخص نیست ولی عوامل مختلفی را دخیل دانسته‌اند. مثلاً مصرف بعضی غذاها، در بسیاری از افراد موجب تحریک شروع میگرن می‌شود. پایین بودن میزان قندخون، مقدار پایین منیزیم در رژیم غذایی، هورمون‌های جنسی مؤنث و استرس را نیز از عوامل مؤثر در ایجاد میگرن دانسته‌اند. در بعضی افراد، ورزش شدید، احتمالاً در اثر افزایش فشار خون و جریان خون موجب بروز میگرن می‌شود. نقاط بر انگیزاننده – که در مبحث سردردها به آنها اشاره شد)، و تحریک عصبی سر و گردن نیز می‌توانند موجب برانگیخته شدن سردردهای شدید میگرنی یا سردردهای بسیار شبیه به میگرن شوند.

نکته

چنان‌چه به دنبال ورزش شدید دچار سردرد می‌شوید یا به سردرد همراه با تب، سفتی گردن، خواب آلودگی یا بثورات – دانه‌ها) ی جلدی مبتلا هستید و یا سردردتان با مسکن‌های معمولی بهبود نمی‌یابد به پزشک مراجعه کنید.

– دو نوع میگرن اصلی وجود دارد: «میگرن کلاسیک» و «میگرن شایع».

در میگرن کلاسیک، قبل از بروز سردرد و تهوع، علایم پیش در آمد – اُرا؛ aura) بروز می‌کنند که شامل اختلالات دیداری – در یک یا هر دو چشم و به صورت دیدن خطوط زیگزاگ یا شکل‌های هندسی درخشان که از یک طرف به طرف دیگر حرکت می‌کنند و با دیدن ستاره‌های درخشان یا جرقه‌های نورانی و سایر توهمات بینایی و دیدن نقطه کور به طور موقت و حساسیت نسبت به نور شدید)، تاری دید و در چشم، گزگز و / یا کرختی در بخش‌های مختلف بدن و احساس بی‌قراری یا افسردگی هستند. علت ایجاد اُرا مشخص نیست. سپس سردرد که معمولاً یک‌طرفه، ضربان‌دار و متوسط تا شدید است و با فعالیت‌های معمولی تشدید می‌یابد آغاز می‌شود. حملات میگرن از 4 تا 72 ساعت طول می‌کشد و معمولاً در بین حملات، علایمی وجود ندارد. علایم همراه با سردرد میگرنی عبارتند از: ترس از نور، ترس از صدا، تهوع و استفراغ.

ممکن است فردی مبتلا به سردرد دوطرفه خفیف باشد ولی این سردرد، از نوع میگرنی باشد.

در میگرن شایع، علایم پیش در آمد – اُرا) وجود ندارد. حدود 65% حملات میگرن، از نوع «شایع» هستند. میگرن شایع با سردرد ضربان‌دار که معمولاً شدت آن در کناره‌های پیشانی بیشتر است و مممکن است در یک یا دو طرف پیشانی احساس شود و شدید یا مبهم باشد شناخته می‌شود و معمولاً 6 تا 48 ساعت طول می‌کشد. گیجی، سرگیجه حقیقی – احساس چرخش اتاق به دور سر)، بی اشتهایی، تهوع، استفراغ و خستگی؛ از سایر علایم میگرن شایع هستند.

اقدامات لازم برای تسکین فوری

– مصرف مسکن‌ها و داروهای تجویز شده به وسیله پزشک

– پاشیدن آب سرد به صورت یا قرار دادن کمپرس سرد یا کیسه یخ بر روی پیشانی و پشت گردن

– استراحت در اتاق تاریک و ساکت

– نوشیدن مقدار زیاد آب

– ماساژ ناحیه گیجگاه و گردن با چند قطره روغن نعناع، رُزماری یا استوقدوس

– جرعه جرعه نوشیدن یک فنجان چای اسانس نعناع، جینجرایل – نوعی نوشابه گازدار غیر الکلی زنجبیلی) به منظور تسکین تهوع

درمان‌های مرسوم

– پس از تشخیص میگرن به وسیله پزشک، ارایه دستورات لازم در زمینه تغییرات نحوه زندگی و تجویز دارو صورت می‌گیرد.

– از داروهای بدون نیاز به نسخه، شامل مسکن‌ها – آسپرین، استامینوفن، ایبوپروفن یا سایر داروهای ضد التهاب غیر استروییدی)، داروهای ضد تهوع – مانند متوکلوپرامید) استفاده می‌شود.

– تجویز داروهایی مانند تریپتان‌ها – از جمله، سوماتریپتان) که اغلب مووجب تسکین حملات شدیدتر میگرنی می‌شوند و از طریق تنگ کردن رگ‌های مغز عمل می‌کنند به وسیله پزشک صورت می‌گیرد. تریپتان‌ها علاوه بر اینکه به شکل قرص در دسترس قرار دارند ممکن است از راه تزریقی یا استنشاقی – به وسیله اسپری بینی) نیز به کار روند. در صورتی که حملات میگرنی مکرر وجود داشته باشد می‌توان به طور روزانه از داروهایی مانند پروپرانولول و داروی ضد افسردگی آمی‌تریپتیلین استفاده نمود.

داروهای مؤثر بر میگرن می‌توانند موجب عوارض جانبی شوند. در این باره با پزشک مشورت کنید.

درمان تغذیه‌ای

– شکلات، پنیر، شراب قرمز – که به وسیله بعضی افراد غیرمسلمان خورده می‌شود)، کافئین و مرکبات می‌توانند موجب برانگیخته شدن سردرد میگرنی شوند. اما متداول‌ترین غذای برانگیزاننده میگرن، گندم است. شیر و تخم‌مرغ نیز به‌طور شایع موجب برانگیخته شدن حملات میگرنی می‌شوند. بنابراین، حذف این غذاها می‌تواند موجب برطرف شدن حملات مزبور شود.

– کاهش شدید قندخون – ناشی از عدم مصرف غذا برای مدت طولانی) می‌تواند موجب بروز سردرد میگرنی شود. بنابراین، خوردن میوه‌های تازه، سبزیجات، گوشت، ماهی، برنج قهوه‌ای و نان سبوس‌دار برای جلوگیری از کاهش قندخون توصیه می‌شود.

– کاهش منیزیم خون، خطر بروز اسپاسم در سرخرگ‌ها و در نتیجه، ایجاد سردرد را افزایش می‌دهد. منیزیم به ویژه در زنان مبتلا به میگرن قبل از قاعدگی مؤثر است. مصرف روزانه 360 میلی‌گرم منیزیم، میگرن قاعدگی را کاهش می‌دهد. در صورت وجود حملات منظم میگرنی، دوبار در روز، هر بار 200 میلی‌گرم منیزیم بخورید.

– اسیدهای چرب ضروری – به ویژه اسیدهای چرب امگا – 3) احتمالاً از طریق کاهش مواد التهابی مؤثر در ایجاد سردرد موجب تسکین میگرن می‌شوند.

– روغن ماهی ممکن است در درمان میگرن‌های عود کننده مؤثر واقع شود.

– افزودنی‌های غذایی و بعضی مواد شیمیایی مانند نیترات‌ها و مونوسدیم گلوتامات – که به طور طبیعی در قارچ‌ها، جلبک دریایی و صدف خوراکی یافت می‌شود) می‌توانند موجب میگرن شوند. آسپارتام، نوعی شیرین کننده مصنوعی است که در نوشابه‌ها و آدامس یافت می‌شود و می‌تواند ایجاد میگرن نماید. بنابراین عدم مصرف مواد مزبور در افراد مبتلا به میگرن ضروری است.

هومیوپاتی

– نتایج حاصل از بررسی‌های به عمل آمده در زمینه تأثیر هومیوپاتی بر میگرن ضد و نقیض هستند.

 گیاه درمانی غربی

– مصرف منظم غذا و مایعات و نیز خواب کافی و آرام سازی نقش اساسی در پیشگیری از میگرن دارند و بدون آنها، درمان گیاهی تنها می‌تواند اثر تسکینی موقت داشته باشد. مخلوطی از جوهای وحشی، گیاه «عرقچین» – skullcap)، دانه کرفس، «دارواش»، «وروین» و «وود بتونی» را می‌توان پیشنهاد کرد. این مخلوط موجب ترمیم گردش مواد غذایی به مغز، از طریق بهبود بخشیدن گردش خون مغز و حمایت از دستگاه عصبی می‌شود.

– «گینکوبیلوبا»، گیاه «وَلیک»، «رُزماری»، «مریم گلی» و نعناع نیز به دلیل آنکه به افزایش جریان خون مغز کمک می‌کنند در درمان میگرن مؤثر واقع می‌شوند.

– بابونه، رُز، استوقدوس، عصاره لیم، گل لیمو و والرین از طریق آرام‌سازی و «جین سنگ»، «جین سنگ سیبری» و «آستراگالوس» با از بین بردن خستگی مزمن به تسکین میگرن کمک می‌کنند.

– سختی عضلات شانه و گردن را می‌توان با ماساژملایم مناطق دچار سفتی با روغن گیاهان نعناع، رزماری، دارچین و پرتقال رقیق شده در روغن بادام بهبود بخشید. ماساژ گردن و گیجگاه با چند قطره عصاره رقیق شده رزماری، بابونه یا نعناع به محض شروع علایم میگرن مؤثر واقع می‌شود.

گیاه درمانی چینی

در طب سنتی چینی – TraditionalChineseMedicine;TCm)، کبد تولید Qi – نیروی حیاتی) می‌کند تا جریان آرام و صحیح خون و مواد غذایی به مغز را امکان‌پذیر نماید. استرس، خشم، نگرانی و تنش این عملکرد را به آسانی مختل می‌کنند. درمان کلاسیک TCM برای این اختلال، اسانس گیری GastrodiaUncaria است.

خود درمانی با داروهای گیاهی چینی توصیه نمی‌شود. در این باره باید با متخصص گیاه درمانی چینی مشاوره نمود.

بهداشت محیط

– سموم محیطی می‌توانند موجب برانگیخته شدن میگرن شوند. مواد شیمیایی موجود در ساختار محل زندگی، مواد پاک کننده، رنگ‌ها یا غذاها را بررسی کنید. ممکن است کارکردن با حلاّل‌ها و استفاده از حشره‌کش‌ها موجب بروز میگرن شود. افزایش مونواکسیدکربن حاصل از بخاری‌های گازی، مواجهه با نور شدید، تغییرات آب و هوا و حضور در ارتفاع زیاد نیز از عوامل ایجاد میگرن به شمار می‌آیند.

طب سوزنی

– در مطالعه بزرگی که اخیراً به عمل آمد مشاهده شد که طب سوزنی – حداکثر تا 12 جلسه درمان طی مدت 3 ماه) درمقایسه با درمان‌های مرسوم، اثر بیشتری بر سردردهای مزمن که اکثر آنها از نوع میگرن بوده‌اند داشته است.

درمان با استفاده از کاربر روی بدن – بادی وُرک تراپی)

– در یک بررسی جدید نشان داده شد که 35 درصد افراد شرکت کننده در این تحقیق دچار سردردهای با منشأ گردنی و 11 درصد دیگر آنها مبتلا به سردردهای میگرنی توأم با سردردهای مرتبط با گردن بوده‌اند.

– سردرد، اعم از اینکه میگرنی باشد یا نه، با درمان عضلات و مفاصل گردن بهبود می‌یابد. این کار ممکن است با به حرکت در آوردن یا دستکاری مفاصل محدود شده، آزاد کردن سفتی بیش از حد عضلات ناحیه یا غیرفعال نمودن نقاط برانگیزاننده صورت گیرد. البته همه نتایج حاصله موفقیت آمیز نبوده‌اند.

– ماساژ، موجب رفع سفتی عضله و کمک به برقراری گردش خون طبیعی رگ‌های خونی گردن، پوست سر و صورت می‌شود و به کاهش استرس و تنش نیز که اغلب موجب میگرن می‌شود کمک می‌کند. با پیدا کردن نقاط بر انگیزاننده میگرن در عضلات گردن و صورت – که به شکل نواحی حساس قابل درک هستند) و فشار دادن آنها به مدت 10 ثانیه می‌توان محل دقیق آنها را تشخیص داد. متخصصان کایروپراکتیک، استئوپات‌ها، فیزیوتراپیست‌ها، متخصصان ماساژ درمانی یا متخصصان طب سوزنی می‌توانند این نقاط برانگیزاننده را غیرفعال کنند.

نکته

حداکثر سن شیوع میگرن از 30 تا 39 سالگی است و پس از 50 سالگی شیوع این بیماری کم می‌شود.

درمان‌های روان- تنی

آرام‌سازی و بیوفیدبک می‌توانند به درمان میگرن کمک کنند. بیوفیدبک حرارتی به ویژه در پیشگیری از میگرن مؤثر است. بهترین زمان انجام بیوفیدبک حرارتی، در طول مرحله شروع درد یا بروز «اُرا» است. برای انجام بیوفیدبک حرارتی، یک حسگر حرارتی موسوم به «ترمیستور» بر روی انگشتان قرار داده می‌شود. وقتی میگرن شروع شد، دمای انگشتان از 30 درجه سانتی‌گراد طبیعی به زیر این مقدار می‌رسد. وقتی بیمار این کاهش دما را بر روی ترمیستور می‌بیند از آرام‌سازی عمومی و یا تصویر پردازی دیداری – مثلاً تصور اینکه آفتاب در حال تابیدن به دستان وی است) برای گرم کردن دست‌هایش استفده می‌کند. با مشاهده تغییرات ناچیز مشخص شده بر روی ترمیستور بیمار می‌تواند یاد بگیرد که کدام روش آرام‌سازی و/ یا تصورات دیداری بیش از بقیه آنها برای افزایش دمای دست‌هایش مفید واقع می‌شوند. بیوفیدبک حرارتی علاوه بر پیشگیری، گاهی می‌تواند در طول حمله میگرن موجب کاهش شدت و/ یا مدت آن شود. البته یادآوری می‌شود که داروهایی که به سرعت موجب تنگی رگ‌ها و کاهش جریان خون مغز می‌شوند، هنوز درمان خط اول سردردهای میگرنی به شمار می‌آیند.

– آیا میگرن می‌تواند موجب سکته مغزی شود؟

– معمولاً میگرن تهدیدی برای حیات و سلامتی به شمار نمی‌آید ولی در برخی بیماران، عوارض خطیری ایجاد می‌شود. ممکن است میگرن شدید باعث بروز سکته مغزی شود که علت آن، احتمالاً تنگی دراز مدت رگ‌های مغزی است.

– آیا کودکان هم دچار میگرن می‌شوند؟

– میگرن به طور معمول از کودکی، نوجوانی یا اوایل دوران بلوغ آغاز می‌شود و ممکن است تعداد حملات آن با افزایش سن کاهش یابد. علاوه بر سردرد، ممکن است تمام علایم و نشانه‌های میگرن، شامل تهوع، استفراغ، افزایش حساسیت نسبت به نور و صدا در کودکان ایجاد شود. معمولاً مدت سردرد میگرنی درکودکان کمتر – 1 تا 4 ساعت) است. ممکن است علایم و نشانه‌های میگرن، بدون وجود سردرد در کودکان دیده شود.