سندرم پیش از قاعدگی یا PMS چیست؟ چه علائمی دارد و چطور درمان می‌شود؟

واژه سندرم پیش از قاعدگی (PMS premenstrual syndrome) برای توصیف ترکیب‌های مختلفی از نشانگان به کار می‌رود که از حدود ۲ هفته قبل از قاعدگی (یا کمی بیشتر) آغاز می‌شوند و در پایان دوره (پریود) قاعدگی خاتمه پیدا می‌کنند.

PMS در یک زن از هر سه زن دیده می‌شود و در یک نفر از ۲۰ نفر، به حدی شدید است که موجب اختلال در زندگی فرد می‌شود.

PMS نخستین بار در سال ۱۹۳۱ به وسیله دکتر T. Frank تشخیص داده شد

علایم PMS عبارتند از: حساس و یا بر آمده شدن پستان‌ها؛ پف آلوده شدن (ناشی از احتباس مایعات)؛ تغییرات خلق و خو (شامل تحریک پذیری، افسردگی و اضطراب)؛ احساس خستگی؛ اشکال در تمرکز و تصمیم گیری؛ سردرد از جمله، سردردهای میگرنی) درد پشت کمر و سفتی عضلانی؛ اختلال خواب؛ تمایل. غیر عادی نسبت به غذا.

علت PMS شناخته نشده است ولی به نظر می‌رسد علایم آن، در اثر وجود هورمون‌های جنسی زنانه، به ویژه پروژسترون در هفته‌ها یا روزهای قبل از شروع قاعدگی برانگیخته می شود

عوامل مستعد کننده PMS عبارتند از:

رژیم غذایی حاوی قند زیاد؛ مصرف کافئین، و تمایل ژنتیکی.

فرد مبتلا به PMS چگونه می‌تواند به بهبود خود کمک کند؟

در هفته‌های قبل از شروع قاعدگی با:

کاهش یا حذف چای، قهوه، کولا و سایر نوشیدنی‌های حاوی کافئین.

با خودداری از غذاهای شیرین مانند شکلات و سعی ثابت نگه داشتن مقدار قند خون.

با انجام ورزش منظم و در حد متوسط.

با انجام روزانه ورزش‌های آرام سازی، یوگا یا مراقبه (مدیتیشن)

درمان­های مرسوم:

• مصرف مکمل ویتامین و انجام منظم ورزش های هوازی به بهبود علایم PMS کمک می‌کند. روش‌های آرام سازی مفید واقع می‌شوند.
• درمان های دارویی خط اول عبارتند از داروهای ضد التهاب غیر کورتون (مانند ایبوپروفن). این داروها به تسکین سردرد وکمردرد کمک می‌کنند. قرص‌های ترکیبی ضد بارداری خوراکی می‌توانند در تسکین علایم PMS مفید واقع شوند.

چنانچه علایم، مداوم و مشکل ساز باشند، پزشک داروهای دیگری تجویز می‌کند که عبارتند از: داورهای ضد افسردگی از گروه مهارکننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین؛ مانند فلوگزتین که موجب تسکین علایم قبل از قاعدگی می‌شوند؛ داروی دانازول که از تخمک‌گذاری جلوگیری می‌کند و اعلام PMS را کاهش می‌دهد؛ و بعضی داروها مانند داروهای متضاد هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) که آزاد شدن هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون را مهار می‌کنند و نشانه‌های PMS را کاهش می‌دهند ) البته این داروها را نمی توان برای مدت بیش از ۶ ماه تجویز کرد زیرا موجی پوکی استخوان می‌شود).

توجه:

• مصرف طولانی داروهای مهارکننده تخمک‌گذاری موجب بروز عوارضی مانند هیرسوتیسم (پرمویی بدن)، آکنه (جوش غرور جوانی) و بم شدن صدا می‌شود. از این رو باید در دوره‌های نسبتاً کوتاه مورد استفاده قرار بگیرند.
• مطالعات نشان داده‌اند که داروی ادرار آور اسپیرونولاکتون علایم ناشی از احتباس مایعات، مانند حساس شدن پستان ها و پف آلودگی را کاهش می‌دهد. داروی بروموکریپتین برغده هیپوفیز (غده کوچکی که در قاعده مغز قرار دارد) اثر می‌کند و حساس بودن پستان‌ها را کاهش می‌دهد.

درمان تغذیه‌ای:

در افراد مستعد PMS خودداری از مصرف کافئین و قند توصیه می‌شود زیرا هر دو ماده مزبور احتمال ایجاد آن را افزایش می‌دهند.

احتیاط:

داروهای مورد استفاده در PMS دارای عوارض جانبی هستند. در این باره با پزشک مشورت نمایید.

• مصرف روازنه مولتی ویتامین و مینرال یکی از ساده ترین راه‌ها برای کمک به کاهش علایم PMS است
• مصرف روزانه ۱۰۰ میلی گرم ویتامین موجب کاهش بسیار از علایم PMS، از جمله افسردگی، تحریک پذیری، تنش، عدم هماهنگی بدن، هیجان زدگی، حساس شدن پستان ها، پف آلودگی، سردرد و جوش صورت می‌شود.
• مطالعات نشان داده اند که زنان مبتلا به PMS اغلب دچار کمبود منیزیم هستند و مصرف مکمل منیزیم موجب کاهش نشانه های PMS می‌شود. مصرف روازنه ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلی گرم مکمل منیزیم به مدت ۲ تا ۳ ماه توصیه می‌شود.
• مصرف مکمل های کلسیم، علایم PMS را کاهش می‌دهد. مصرف روزانه ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی گرم کلسیم توصیه می شود
• کمبود روی در بعضی از خانم‌ها به ویژه در زمان‌های خاصی از سیکل قاعدگی دیده می‌شود و مصرف روزانه ۵۰ میلی گرم از آن زنان مبتلا به PMS مفید است.

توجه:

پیش از مصرف مکمل‌های روی، منیزیم یا کلسیم با پزشک مشورت نمایید. این ترکیبات می‌توانند اثر بعضی داروها، مانند آنتی بیوتیک ها، داروهای مسدودکننده بتا و داروهای رقیق کننده خون مانند وارفارین را کاهش دهند.

هومیوپاتی:

بعضی کارآزمایی‌های بالینی موثربودن هومیوپاتی را در PMS نشان‌داده است. از داروهای زیر برای درمان هومیوپاتیک PMS استفاده می‌شود Lachesis. Natrum muriaticum,Nuxvomica, Pulsatilla, Sepia

گیاه درمانی غربی:

از داروهای گیاهی مختلفی برای تسکین علایم PMS استفاده می‌شود. به عنوان مثال، سیب زمینی وحشی، گیاه Viburnum opulus می‌توانند دردهای قولنجی PMS را کاهش دهند و در دراز مدت به تنظیم سیکل قاعدگی و تعادل هورمونی کمک نمایند. ریشه گل قاصدک (کاسنی زرد) به منظور تحریک کبد و عملکرد روده بزرگ تجویز می‌شود. این گیاه سم زدایی و دفع استروژن‌ها از بدن را افزایش می‌دهد. بهبود متابولیسم کبد همچنین منجر به کاهش بار کلیه‌ها می‌شود.

• متخصصان گیاه درمانی غربی گیاهان متعادل‌کننده هورمون را که بر هیپوفیز اثر می‌کنند تجویز می‌نمایند. از جمله این گیاهان، Vitex agns- castus است که مانع از ترشح چند هورمون، از قبیل پرولاکتین می شود.
• گیاه مزبور متداول‌ترین گیاه دارویی مورد استفاده در PMS است و به تنظیم سیکل قاعدگی و بهبود تعادل هورمونی کمک میکند.

بعضی گیاهان مانند Withanis somnifera موجب آرام سازی و تطابق بدن با استرس می شوند و گیاهان Scutllaria laterifolia. Verbena, Tilia cordata, offixinalis اختلالات عاطفی از جمله تحریک پذیری را بهبود می‌بخشند.

روغن نوعی پامچال (Oenothera biennis) اسید گاما – لینولنیک زیادی دارد و از آنجا که برخی شواهد، اختلال متابولیسم اسید لینولئیک را که در بدن به اسید گاما – لینولنیک تبدیل می‌شود در خانم‌های مبتلا به PMS مطرح نموده است، مصرف روغن مزبور می تواند اسید گاما – لینولنیک را افزایش و علایم PMS را کاهش دهد.

توجه:

استفاده از گیاهان دارویی باید با نظر متخصص گیاه درمانی صورت گیرد.

طب سوزنی:

مطالعات کوچک و محدودی درباره تأثیر طب سوزنی بر علایم PMS وجود دارد. این مطالعات نشان داده اند که طب سوزنی بر PMS اثر طولانی مدت دارد و پس از تکمیل دوره درمان، از عود علایم PMS پیشگیری می‌کند. درمان با طب سوزنی باید در چندین جلسه و طی ۲ تا ۳ ماه صورت پذیرد.

درمان با استفاده از کار بر روی بدن:

ماساژ درمانی، رفلکسولوژی و کایروپرواکتیک در درمان PMS مورد استفاده قرارگرفته است. علی رغم وجود بعضی یافته‌های مثبت، شواهد کنونی از قاطعیت چندانی برخوردار نیست و با محدودیت‌های مختلفی روبه رو بوده است. در یک مورد مطالعه، از ماساژ درمانی (دوبار در هفته، هر بار به مدت ۳۰ دقیقه و به مدت ۵ هفته) در یک گروه و از روش‌های آرام سازی پیشرونده عضلات در گروه دیگر (دوبار در هفته، هر بار به مدت ۳۰ دقیقه و به مدت ۵ هفته) استفاده شد و این نتیجه به دست آمد که در خانم‌هایی که تحت ماساژ درمانی قرار گرفته بودند میزان اضطراب کاهش چشمگیرتری یافته و درد و میزان احتباس مایعات کمتر شده است.

• رفلکسولوژی نیز در خانم‌هایی که به طور منظم دچار PMS می شوند می‌تواند مفید واقع شود. رفلکسولوژی روشی است که در آن بر نقاط خاص واقع در پاها (و گاهی دست‌ها و گوش‌ها) فشار وارد آورده می‌شود تا بخش های متناظر این نقاط تحت تأثیر قرارگیرند. رفلکسولوژی ممکن است علایم جسمی و روانی PMS را تسکین دهد. از رفلکسولوژی می‌توان با کمک متخصص این روش استفاده کرد یا پس از آموزش مبادرت به انجام آن نمود. مناسب ترین نقطه پاها برای تسکین PMS و درد قاعدگی، «ناحیه رفلکس رحمی» است که باید روزی ۳ یا ۴ بار تا زمان تسکین دردهای مزبور با انگشت شست یک دست محکم آن را فشار داد و همچنین این کار را حین چرخاندن مچ پا، ابتدا در جهت حرکت عقربه به ساعت و سپس در جهت عکس آن تکرار کرد.
• این کار باید در هر دو پا به طور مساوی انجام شود. ناحیه رفلکس رحمی کاملاً بالای سطح داخلی پاشنه قرار دارد.

ورزش:

اثر ورزش های هوازی و تمرین های قدرتی بر بهبود علایم PMS در تعدادی از خانم‌ها نشان داده شده است. پیاده روی سریع و منظم، حداقل به مدت ۲۰ دقیقه، سه بار در هفته به ویژه در هوای آزاد در خانم‌های مبتلا به PMS موثر است. ورزش منظم شکم و لگن نیز مفید واقع می‌شود و می‌تواند PMS و دردهای قاعدگی را کاهش دهد.

یوگا:

انجام تمرینهای یوگا می‌تواند استرس زمان نزدیک به قاعدگی را کاهش دهد و میزان هورمون های بدن را تنظیم کند و در نتیجه به کاهش شدت علایم PMS کمک نماید.

درمان­های روان- تنی:

انجام روزانه ۲۰ تا ۳۰ دقیقه تمرین های آرام سازی یا مراقبه (مدیتیشن) در تمام طول ماه در خانم هایی که به طور مرتب دچار PMS می‌شوند مفید است. همچنین می توان از CD ها یا نوارهای مخصوص آرام سازی یا مجسم سازی هدایت شده کمک گرفت. آرام سازی منظم به بهبود علایم جسمی و روانی PMS کمک می‌کند و استرس را بدون بروز عوارض جانبی دارویی کاهش می‌دهد.

با آنکه علایم PMS ناراحت کننده، و تحمل آن دشوار است ولی بیماری قابل ملاحظه ای موجب بروز آن نمی شود. معمولا PMS پیش از فرا رسیدن دوران یائسگی خود به خود از بین می رود.

آیا افسردگی می تواند موجب بروز PMS شود؟

بعضی از خانم های مبتلا به PMS دچار افسردگی تشخیص داده نشده هستند ولی افسردگی نمی‌تواند باعث ایجاد PMS شود و نیز نمی‌تواند تمام علایم آن را توجیه نماید. ارتباط PMS با اختلالات خلقی باید با احتیاط صورت پذیرد.