قاعدگی یا خونریزی ماهانه چیست؟ علت نامنظم شدن آن چیست؟ علایم قبل از قاعدگی و علت درد چیست؟
قاعدگی یا خونریزی ماهانه از رحم نشانه دو رویداد مهم است که قبل از جاری شدن خون اتفاق می‌افتد. این دو رویداد، شامل تخمک‌گذاری و تغییرات حاصل از تخمک‌گذاری در بافتهای رحم میباشد. پس از پایان تخمک‌گذاری (آزاد شدن تخمک) و تغییرات در دیواره رحم، قاعدگی شروع می‌شود.
هرماه با قطع ناگهانی ترشح هورمون از تخمدان، قسمت اعظم پوشش داخلی رحم جدا می‌شود و همراه خون قاعدگی به خارج ریخته می‌شود. پس از خاتمه قاعدگی مجدداً با ترشح هورمون از تخمدان ورقه نازکی به قطر دو میلی‌متر درون رحم را می‌پوشاند که روز به روز ضخیم‌تر و پرخونتر می‌شود، به طوری که سه هفته بعد از خاتم قاعدگی به صورت مخمل نرم و پرخونی آماده لانه گزینی تخم است، اگر اسپرماتوزوئید با تخمک ملاقات نکند و تخم یه وجود نیاید به علت کاهش ترشح هورمون از تخمدان پوشش داخلی رحم فاسد شده و به صورت خون قاعدگی به خارج ریخته می‌شود. مدت خونریزی قاعدگی 10-2 روز است. از این مدت کمتر یا بیشتر غیرطبیعی میباشد.
در چه سنی اولین قاعدگی دختران شروع می‌شود؟
متوسط سن بین 9 الی 16 سالگی میباشد. 5 درصد تمام دختران اولین قاعدگی را بین 16 الی 18 سالگی شروع می‌کنند.
آیا ارتباطی بین سنی که اولین قاعدگی شروع می‌شود و سن یائسگی وجود دارد؟
خیر، میانگین سن برای یائسگی 50 سالگی است. ممکن است دختر در سنی یائسه شود که مادرش یائسه شده است.
هرجندوقت یکبار قاعدگی ایجاد می‌شود؟
محدوده طبیعی بین 35-31 روز است. معمولاً سه‌سال بعد از شروع اولین قاعدگی می‌توان روزهای قاعدگی را دقیقاً پیش‌بینی کرد.
طول دوره ماهیانه چطور محاسبه می‌شود؟
طول دوره ماهیانه از اولین روز هر قاعدگی (اولین روزی که آثار خونریزی دیده می‌شود، حتی اگر تنها یک لک باشد) تا یک روز قبل از شروع قاعدگی بعدی محاسبه می‌گردد. به عنوان مثال اگر دو قاعدگی متوالی شما اولی روز 3 آبان و دومی روز 30 آبان باشد طول دوره ماهانه شما 26 روز است.
آیا امکان دارد در یک ماه دو قاعدگی وجود داشته باشد؟
بلی، در مثال ذکر شده در جواب سؤال قبلی در یک ماه دو قاعدگی وجود داشته که کاملاً طبیعی است.
در هر قاعدگی چه مقدار خون از بدن دفع می‌شود؟
اکثر زنان در هر قاعدگی 175-50 سانتی‌متر مکعب خون از بدنشان دفع می‌گردد. اگر مقدار خونی که در هر قاعدگی از شما جاری می‌شود بیشتر از یک فنجان چای‌خوری باشد، مراجعه به پزشک ضروری است.
خون قاعدگی شامل چه چیزهایی است؟
خون قاعدگی مخلوطی از خون و سلولهای تحلیل رفته و مخاط است. خونی که ترشح می‌شود به استثناء مقدار کمی لخته، تقریباً تمام آن سِرُم است. سلولهای تحلیل رفته، پوشش جدار داخلی رحم بوده و مخاط دهانه رحم به آن اضافه می‌شود.
بوی مخصوص خون قاعدگی در اثر چیست؟
اگر خون قاعدگی را قبل از آن که وارد مهبل شود، مستقیماً از رحم جمع‌آوری کنیم، بویی نخواهد داشت. بوی خاص خون قاعدگی به علت تأثیر باکتریها و میکروبهای طبیعی مهبل بر اجزاء خون است. حتی با رعایت دقیق بهداشت و نظافت این بو کاملاً از بین نمی‌رود ولی به حداقل می‌رسد.
آیا خون قاعدگی لخته می‌شود؟
خون لخته شده تحت تأثیر آنزیمهای مخصوص در رحم تجزیه می‌شود و بنابراین خونی که وارد مهبل می‌شود و به این طریق از بدن خارج می‌گردد، در حقیقت خون تجزیه شده است. در مواردی که خونریزی قاعدگی شدید باشد ممکن است فرصت تجزیه خون در مهبل فراهم نشده باشد، در نتیجه خون به صورت لخته دفع می‌شود.
بنابراین خون دفع شده در قاعدگی اغلب لخته نیست، اما دیدن لخته در خون قاعدگی یک حالت غیرطبیعی محسوب نمی‌شود.
عوامل مؤثر در عقب افتادن قاعدگی کدام است؟
وضعیت تغذیه، مشکلات روح، اختلالات عصبی و بیماریهای مزمن متعدد در به تأخیر انداختن قاعدگی مؤثر است.
مقدار خونی که در هر قاعدگی دفع می‌شود تحت تأثیر چه عواملی است؟
شرایط روحی، بیماریهای جسمی، ضخامت اندومتر (بافت دیواره داخلی رحم) در میزان خون دفع شده مؤثر میباشد. هر چه آندومتر ضخیم‌تر باشد خونریزی قاعدگی بیشتر خواهد بود. در خانمهایی که از قرص ضدبارداری استفاده می‌کنند، ضخامت آندومتر کاهش یافته و در نتیجه خونریزی قاعدگی کمتر است.
آیا در هر قاعدگی تخمک‌گذاری نیز انجام می‌پذیرد؟
خیر، در دخترانی که تازه قاعدگی آنها شروع شده است و در زنان نزدیک به سن یائسگی قاعدگی بدون تخمک‌گذاری زیاد دیده می-شود. در سایر سنین نیز قاعدگی بدون تخمک‌گذاری 2-1 مرتبه در سال غیرعادی نیست.
علایم قبل از قاعدگی که گاهی در عده‌ای از خانمها مشاهده می‌شوند کدام است؟
الف) ورم کردن
به دنبال تخمک‌گذاری که مقدار استروژن بدن بالا می‌رود، کلیه‌ها آب کمتری تصفیه می‌کنند. این امر سبب می‌گردد تا مقدار ادرار کاهش یابد و در نتیجه مایع آزاد در بافتهای بدن تجمع می‌یابد. علاوه بر این مایعات داخل شکم نیز به دیواره روزده انتقال یافته، بنابراین به شخص حالت یبوست دست می‌دهد. سر دردهای شدید و بسیاری از اختلالات روحی مانند: حساسیت، عصبی شدن و افسردگی و … می‌تواند ناشی از تجمع مایع در بافتهای مغز باشد.
ب) کهیر
آثار زکام و گلو درد، به علت حسّاسیّت بعضی خانمها به هورمونهای خودشان به خصوص پروژسترون
پ) افزایش تمایلات جنسی در بعضی خانمها
ذخیره و تجمع آب در کلیتوریس و لبهای کوچک موجب افزایش میل جنسی در زن می‌شود. چنین زنانی د روزهای قبل از قاعدگی پرکار و فعّال می‌شوند، قدرت تفکر و تعادل ماهیچه‌ها در این مرحله از دوره تغییر نمی‌کند.
ت) خستگی فراوان و میل زیاد به خوردن شیرینی
ث) افسردگی و اضطراب
به عقیده عدّه‌ای از محققّین علت افسردگی ناشی از تجمع مایع در بدن به علت تغییرات هورمونی است. روز کاهش مصرف نمک در 10-7 روز قبل از شروع قاعدگی و استفاده از داروهای آرام‌بخش می-تواند سبب کاهش این علایم گردد.
ج) جوشهای قبل از قاعدگی
به علت کاهش دوره‌ای استروژن، فعالیت غدد چربی افزایش می‌یابد و منجر به ایجاد جوشهای قبل از قاعدگی می‌شود. رعایت بهداشت و تمیز نگه‌داشتن پوست بدن و رعایت رژیم غذایی سبب کاهش این علایم می‌گردد.
چ) ایجاد لکه‌های سیاه یا آبی در سطح پوست
کاهش استروژن در روزهای قبل از قاعدگی، انعطاف‌پذیری دیواره مویرگی را کاهش می‌دهد و سبب پارگی مویریگ و تجمع خون در زیر پوست و ایجاد لک می‌شود.
قاعدگی دردناک است؟
همراه بودن قاعدگی با درد شدید را به اصطلاح قاعدگی دردناک می‌گویند. علت اصلی درد، انقباضات دردناک و غیرارادی ماهیچه‌های صاف سرخرگهای دیواره رحم می-باشد. درد اغلب در وسط ناخیه شکم در قسمت پایین احساس می‌شود و گاهی این درد در پاها مشاهده می‌گردد. در مراحل شدیدتر، دردهای قاعدگی ممکن است با حالت تهوّع، سردرد و اسهال توأم باشد.
درد قاعدگی ممکن است از چند روز قبل از قاعدگی شروع شود و تا چند روز پس از آن نیز ادامه یابد، قاعدگی بدون تخمک‌گذاری اغلب بدون درد است.
برای کاهش دردهای قاعدگی چه می‌توان کرد؟
حرارت، ورزش و گاهی زایمان می‌تواند دردهای زمان قاعدگی را کاهش دهد.
حرارت: استفاده از وان آب‌گرم و یا حوله گرم در محل درد مفید و مؤثر میباشد.
ورزش: هر ورزش روزانه می‌تواند درد را کاهش دهد، اما دو نوع ورزش مؤثرتر میباشد.
- در ورزش اول، پاهای خود را جفت کرده و طوری بایستید که سمت چپ بدن شما به طرف دیوار و به فاصله 40 سانتی‌متری آن قرار گیرد. ساعد جپ را طوری به دیوار بچسبانید که از شانه‌تان بالاتر نرود. سپس دست راست را به پهلو، بالای استخوان ران بگذارید و ماهیچه‌های شکم و باسن را منقبض کنید. در این حالت لگن را به طرف دیوار متمایل کنید و مدت 5-4 ثانیه، نگاه دارید، سپس ماهیچه‌ها را منبسط کنید. سعی کنید در طول ورزش پاها از زمین جدا نشود و پهلو نیز با دیوار تماس نیابد.
- پاهای خود را جفت کرده و بایستید. دستهای خود را در دو طرف طوری که از شانه‌ها بالاتر نرود، باز کنید. بدن خود را به جلو خم کنید و سعی کنید با دست راست، انگشتان پای جچ را لمس نمایید. همین حرکت را در جهت راست انجام دهید و در هر طرف ده مرتبه این حرکت را تکرار کنید.
لازم به تذکر است که ورزش باید روزانه و مرتّب انجام شود.
در صورت عدم تسکین درد با وجود به‌کاربردن این روشها، مراجعه به متخصص زنان ضرورت دارد.
علت ایجاد بی‌نظمی در قاعدگی جیست؟
در دختران نوجوان وقتی که تازه عادت ماهیانه شروع می‌شود و در سنین یائسگی، فقدان تخمک‌گذاری موجب قاعدگی‌های نامنظم می‌شود. تا زمانی که یک دختر از نظر جنسی بالغ نشده و به طور مرتب تخمک‌گذاری نمی‌کند، قاعدگی او غیرقابل پیش‌بینی است. به دنبال قطع قاعدگی 3-2 ماه متوالی، قاعدگی‌های بعد ممکن است نسبت به میزان استروژن خون، توأم با خونریزی سبک تا سنگین باشد، قاعدگی نامنظم در دختران ممکن است 2 الی 3 سال ادامه یابد.
در دوران یائسگی فعالیت تخمدانها به تدریج کاهش می‌یابد. قاعدگی نامنظم شده و گاهی قاعدگی‌های سنگین ایجاد می‌شود. پس از مدتی قاعدگی به طور فزاینده‌ای کاهش یافته تا اینکه سرانجام به طور کامل متوقف می‌گردد.
عدم تعادل هورمونها، مشکلات فکری و روحی، کم‌خونی ناشی از فقر آهن، کمبود پلاکتهای خون (از اجزاء انعقاد طبیعی خون)، زخمهای دهانه رحم، پولیپ، تومورهای خوش خیم و بدخیم از علل دیگر قاعدگی نامنظم میباشد.
در اوایل حاملگی (در هفته‌های اول) گاهی قاعدگی نامنظم به صورت لک‌بینی مشاهده می‌شود.
آیا تغییرات فعالیت تیروئید در ایجاد قاعدگی‌های نامنظم مؤثر است؟
بله، ممکن است مؤثر باشد. فعالیت بیش از حد تیروئید می‌تواند سبب قاعدگی خفیف و منقطع گردد. کم‌کاری تیروئید موجب قاعدگی‌های سنگین و متوالی می‌شود.
بررسی دقیق وضعیت فعالیت تیروئید در این موارد اهمیّت دارد.
آیا در افرادی که تخمک‌گذاری منظم است، احتمال ایجاد قاعدگی نامنظّم است؟
بلی، همان‌گونه که ذکر گردید، مشکلات روحی و استرسها، تومورهای خوش‌خیم و بدخیم، زخم و عفونت دهانه رحم و … می‌تواند سبب ایجاد دوره‌های نامنظم عادت ماهیانه گردد.
آثار لاغری و چاقی بر روی قاعدگی چگونه است؟
سوء تغذیه و کاهش وزن شدید، سبب اختلال قاعدگی و گاهی قطع کامل قاعدگی می‌گردد. رژیمهای لاغری شدید نیز سبب کاهش سریع وزن و مهار مراکز هیپوفیز و هیپوتالاموس می‌شود، در نتیجه موجب توقف قاعدگی (آمنوره) می‌شود.
در بعضی زنان فقدان تخمک‌گذاری و خونریزیهای نامنظم در ارتباط با چربی‌های مازاد بدن است. کاهش وزن در این موارد می‌تواند سبب شروع تخمک-گذاری و قاعدگی طبیعی شود. در بیماری تخمدان چند کیستی که بیشتر در افراد چاق مشاهده می‌شود، به علت اختلالات وسیع هورمونی، کاهش وزن نیز سبب طبیعی شدن دوره‌های تخمک‌گذاری نمی‌شود.
بیماری تخمدان چندکیستی چیست؟
در هر دوره ماهانه هورمونی به نام (F.S.H) از هیپوفیز ترشح می-گردد، که سبب رشد فولیکولهای تخمدان می‌شود. اما در هر دوره تنها یکی از فولیکولها تکامل می‌یابد و برای آزاد شدن به سطح تخمدان می‌رسد. گاهی آزاد سازی فولیکول از سطح تخمدان صورت نمی‌گیرد، فولیکولها به صورت کیستهای متعدد طی چندماه در تخمدان تجمع می‌یابند. تغییر ترشح استروژن در این بیماران سبب نامنظم شدن قاعدگی و گاهی قطع کامل آن می‌شود. تغییرات هورمونی در این زنان سبب رویش موهای اضافی در صورت و بدن می‌گردد. اکثر این زنان چاق می‌باشند. این بیماری یکی از علل نازایی در خانمها است.
چرا در بعضی زنان سن قاعدگی شدید با خونریزی زیاد ایجاد می‌شود؟
در دوران یائسگی، تخمدانها حتی در صورت عدم تخمک‌گذاری به ترشح استروژن ادامه می-دهند. این هورمون سبب رشد لایه داخلی رحم می‌شود. اما پروژسترون که لایه اندازی رحم را کنترل می‌کند، تولید نمی‌گردد. فاصله بین شروع دوره‌های بدون تخمک‌گذاری و قطع کامل قاعدگی 5-4 سال است. استروژن مسئول رشد پوشش داخلی رحم (آندومتر) میباشد. به این دلیل تا چند ماه ممکن است قاعدگی صورت نگیرد. اما سرانجام پوشش داخلی رحم پس از رشد معین، تجزیه شده و تحلیل می‌رود. در پی تحلیل مقدار زیادی بافت، خونریزی شدید و گاهی طولانی ایجاد می‌شود. اگرچه بسیاری از زنان یائسه با تنبل شدن تخمدانهایشان قاعدگی‌های نامنظم خواهند داشت ولی این نوع خونریزیهای سنگین ممکن است در بعضی موارد نتیجه هیپر 7 لازی آندومتر (رشد غیرعادی و بیش از حد بافت اندومتر یعنی پوشش داخلی رحم به علت تحریکات طولانی و پیوسته استروژن) و یا تومور باشد. مراجعه به پزشک جهت معاینه و انجام آزمایشات لازم ضرورت دارد.
آیا در موقع قاعدگی استحمام جایز است؟
بلی، بهترین طریقه استحمام در دوران قاعدگی دوش گرفتن است. به شرط آن‌که درجه حرارت آب مناسب باشد (نه خیلی سرد و نه خیلی گرم). هیچ دلیلی وجود ندارد که از شستشو و تمیز کردن در موقع قاعدگی به عمل آید. بلکه بالعکس در موقع قاعدگی رعایت نظافت ضروری است.
