یبوست چه علت‌ها و انواعی دارد؟ شیوه تشخیص و درمان یبوست
یبوست (constipation) عبارت است از دفع مدفوع به شکل دشوار غیرمتناوب و ناکامل، و معمولاً به کمتر بودن دفعات اجابت مزاج از 3 بار در هفته گفته می‌شود ولی تعریف دقیق آن به دلیل دامنه وسیع عادات اجابت مزاج طبیعی در افراد مختلف، مشکل است. معمولاً در یبوست، مدفوع، سفت، خشک و کم‌ججم است و به سختی و گاهی با درد دفع می‌شود.
حدود نیمی از افرادی که با شکایت یبوست به پزشک مراجعه می‌کنند طبق تعریف بالا، مبتلا به یبوست نیستند. بلکه از میزان یا نحوه دفع مدفوع شکایت دارند. به وجود آمدن تغییر در دفعات اجابت مزاج هر فرد نسبت به وضعیت معمولی آن یبوست تلقی می‌شود.
یبوست هنگامی ایجاد می‌شود که روده بزرگ (کولون) بیش از حد معمول آب جذب می‌کند و یا انقباض عضلات آن به آهستگی و به شکل ضعیف صورت می‌گیرد و در نتیجه، مدفوع، سفت و خشک می‌شود.
علل یبوست عبارتنداز: ناکافی بودن مقدار فیبر رژیم غذایی (شایع‌ترین علت یبوست، کمبود فیبر یا زیاد بودن مقدار چربی رژیم غذایی است)؛ ناکافی بودن مایعات مصرفی، کم تحرکی؛ مصرف بعضی داروها (مثل مسکن‌ها به ویژه از نوع مخدر، آنتی‌اسیدهای حاوی کلسیم و آلومینیوم، بعضی از داروهای ضدفشار و خون، آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای مدر، داروهای ضد بیماری پارکینسون، داروهای ضداسپاسم، داروهای ضدافسردگی، مکمل‌های آهن و داروهای ضدتشنج)؛ اختصاص ندادن وقت کافی برای دفع مدفوع، تغییر نحوه زندگی (مثلاً در دوران بارداری، در سنین بالا و هنگام مسافرت)؛ بیماری‌های متابولیک و غدد درون‌ریز (مثل دیابت، کم‌کاری تیرویید، ازدیاد کلسیم یا اوره خون)؛ بعضی بیماری‌های سیستمیک (مثل لوپوس)؛ بارداری؛ انسداد؛ چسبندگی، تومورها و بعضی بیماری‌های دیگر کولون و رکتوم؛ سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS).
بعضی از موارد یبوست بدون علت ناشناخته شده هستند و ممکن است در اثر اختلال کنترل هورمونی، عصبی و عضلانی کولون، رکتوم یا مقعد ایجاد شوند.
یبوست عملکردی (غیرعضوی) هنگامی ایجاد می‌شود که روده اختلالی ندارد ولی به طور صحیح کار نمی‌کند. این نوع یبوست اغلب ناشی از ضعف در عادات رژیم غذایی و نحوه زندگی است و در کودکان و بزرگ‌سالان و بیش از همه در زنان دیده می‌شود.
یبوست یکی از شایع‌ترین مشکلات دستگاه گوارش است و بیش از 4 میلیون آمریکایی مبتلا به آن هستند. اکثر افراد مبتلا به یبوست را زنان و افراد بالای 65 سال تشکیل می‌دهند.
درمان‌های مرسوم
در اکثر موارد، یبوست جدی نیست ولی به ندرت ممکن است یبوست مزمن علامت انسداد یا ناهنجاری روده بزرگ باشد.
در این موارد، پزشک، قبل از درمان، آزمایش‌هایی را به منظور یافتن علت زمینه‌ای درخواست می‌کند که معمولاً عبارتنداز: آزمایش خون (به ویژه از نظر اندازه‌گیری کلسیم خون یا رد اختلالات التهابی، متابولیک و سایر موارد)؛ آزمایش (رادیوگرافی) تنقیه باریم (barium enema) به منظور قابل مشاهده شدن راست روده (رکتوم) و روده بزرگ (کولون)؛ آزمایش عملکرد مقعد و رکتوم و رادیوگرافی در هنگام دفع مدفوع (در موارد وجود علایم تشدید یا تغییرات ناگهانی در تعداد دفعات اجابت مزاج یا در صورت وجود خون در مدفوع)، سیگموییدوسکوپی یا کولونوسکوپی (به دلیل افزایش موارد بروز سرطان کولون و رکتوم در سنین بالا)؛ آزمایش مانومتری مقعد و رکتوم به منظور بررسی عملکرد اسفنکتر و عضله مقعد؛ دفکوگرافی (Defecography) یا رادیوگرافی در هنگام دفع مدفوع که برای تشخیص ناهنجاری‌های دفع و اختلالات مقعد و رکتوم و بررسی انقباض و شل شدن عضله رکتوم انجام می‌شود. معمولاً قبل از درخواست هر یک از این آزمایشات، سابقه پزشکی بیمار (از قبیل مدت ابتلا به یبوست، علایم همراه با یبوست، غذاهایی که معمولاً بیمار مصرف می‌کند، داروهای مصرفی بیمار، وجود بیماری‌های دیگر، سابقه استفاده از مسهل یا تنقیه) پرسیده می‌شود و معاینه فیزیکی (معاینه رکتوم به وسیله انگشت) به عمل می‌آید.
پس از بررسی بیمار، طرح درمانی مناسب به وسیله پزشک ارائه می‌شود. این درمان بیشتر شامل توصیه به خوردن فیبر بیشتر و محدود کردن غذاهای کم‌فیبر یا بدون فیبر، نوشیدن آب و مایعات کافی، انجام وزرش روزانه، قطع داروهای غیرضروری، پرهیز از مصرف زیاد و طولانی مسهل‌ها و یا توصیه به مصرف کوتاه‌مدت آنها در یبوست‌های شدید و مقاوم (به شرطی که بیمار از مسهل استفاده نمی‌کرده) و یا استفاده از تنقیه است.
احتیاط
از مصرف خودسرانه داروها و ترکیبات مسهل، خودداری نمایید.
در بعضی موارد، یبوست به وسیله پزشک، با تجویز مسهل‌های حجیم، اسموتیک، پروکینتیک، ترشحی و محرک، مانند فیبر، پسیلیوم، شیر منیزی، لاکتولوز، پلی‌اتیلن، گلیکون (محلول شستشوی کولون) لوبیپروستون و بیزا کودیل درمان می‌شود.
چنان‌چه 3 تا 6 ماه درمان طبی یبوست، بی‌اثر بود و بیمار هم‌چنان از یبوست (بدون وجود انسداد مدفوعی) رنج می‌برد باید کولکتومی لاپاروسکوپیک (برداشتن روده بزرگ با استفاده از دستگاه لاپاروسکوپ)، همراه با ایلئئورکتوستومی (اتصال انتهای ایلئوم به راست روده) به وسیله پزشک جراح انجام شود.
درمان تغذیه‌ای
مصرف مواد غذایی پرفیبر، و نوشدین مایعات زیاد در طول روز می‌تواند موجب پیش‌گیری و درمان یبوست شود.
مواد حاوی فیبر زیاد عبارتنداز: غلات، حبوبات (نخود، لوبیا، باقلا، عدس)، سبوس گندم و جو، سبزیجات (مثل گل کلم، هویج، نخود سبز)، گردو، فندوق، بادام، میوه‌های تازه (به ویژه گلابی و سیب) و میوه‌های خشک (مثل کشمش، برگه زردآلو)، کاهو (به ویژه به شکل سالاد همراه با یک قاشق غذاخوری سبوس گندم به اضافه روغن زیتون و آب لیمو).
بهتر است مصرف روزانه برنج، محدود و به جای آن نان جو یا سنگک خورده شود.
روان‌درمانی
در برخی افراد، روان‌درمانی می‌تواند موجب بهبود یبوست شود. عوامل روانی اجتماعی یا فرهنگی نقش مهمی در ایجاد بعضی از موارد یبوست دارند. به عنوان مثال فردی که والدینش اهمیت زیادی به دفع مدفوع مرتب و روزانه فرزند خود می‌دهند ممکن است چنان‌چه در یک روز اجابت مزاج نداشته باشد دچار تشویش و نگرانی شدید شود، و یا بعضی کودکان به دلیل جلب توجه یا در اثر ترس از دید ناحیه مقعد در هنگام دفع مدفوع از رفتن به توالت خودداری می‌کنند؛ بعضی از بزرگ‌سالان نیز به طور عادتی زمان رفتن به توالت برای دفع مدفوع را تاخیر می‌اندازند.
یبوست چه عوارضی دارد؟
عوارض یبوست عبارتنداز: بواسیر (همورویید؛ اتساع واریسی سیاهرگ‌های ناحیه مقعد)؛ شقاق (فیشر) مقعد (پارگی پوست اطراف مقعد در اثر کشیده شدن عضله اسفنکر مقعد به وسیله مدفوع سفت)؛ متراکم شدن مدفوع در کولون ورکتوم، به نحوی که انقباض معمولی کولون قادر به دفع آن نیست و گاهی لازم می‌شود پزشک با وارد کردن یک یا دو انگشت به داخل مقعد بیمار، به آرامی مدفوع را خارج کند؛ بیرون‌زدگی (پرولاپس) راست روده در اثر زور زدن شدید برای دفع مدفوع.
