احیای نوستالژی کودکی شخصی: نمایش تلویزیونی (تله تئاتر) «ماه پنهان است»
تا دیروز، بارها پیش آمده بود که یک خاطره محو دوران کودکی به یادم آمده بود. یادم می‌آمد که یک تله‌تئاتر را از تلویزیون خانه‌مان و نیز خانه پدربزرگ می‌دیدم. تصور می‌کنم که این تله‌تئاتر چندقسمتی بود.
تنها چیزی که از آن به یادم مانده بود این بود که کلیت تله‌تئاتر در مورد مقاومت در مقابل آلمان نازی در کشوری نامعلوم بود و احتمالا در این تله‌تئاتر سکانس تیرباران وجود داشت و نام سریال و نیز قسمتی از تیتراژ آن اشاره به پنهان بود ماه و پایدار نبودن این حالت داشت.
اما نمی‌دانم چرا جستجوهای من به جایی نمی‌رسید. شاید در آن زمان هنوز دیتایی در این مورد در اینترنت قرار داده نشده بود.
اما دیروز که در مورد نمایش رادیویی ظلمت در نیمروز می‌نوشتم، به ناگاه متوجه شدم که یکی از تله‌تئاترهایی که احمد آقالو در آن بازی کرده بود، همین تله‌تئاتر بود.
بله اشتباه می‌کردم. نام تله‌تئاتر «ماه پنهان است» بود و در سال 1362 از تلویزیون ایران پخش شده بود. مسعود فروتن کارگردان این سریال بود و در آن تعداد زیادی از هنرمندان نامی ایران مثل اسماعیل شنگله – رضا بابک- جمیله شیخی-جمشید لایق-احمد آقالو- علیرضا مجلل – فهیمه راستکار – ناصر هاشمی- آتیلا پسیانی- حسین محب‌اهری و رضا رویگری بازی کرده بودند.
این نمایش اقتباسی بود از کتاب ماه پنهان است، نوشته جان استاین‌بک و جالب است که فیلمی هم بر مبنای این اثر در سال 1943 با بازیگری سدریک هاردویک، لی. جی.کاب و هنری تراورز ساخته شده بود. در یوتیوب ببینید.
هنر، فیلم و ادبـیات غـالبا بـینش‌هایی در اختیار انسان می‌گذارد که موقعیت‌ها و اوضاع را خیلی بهتر از تاریخ، تشریح و تبیین می‌کنند. “ماه پنهان است، به نوعی تعامل اشغالگران و اشغال‌شدگان را بررسی می‌کند.
ماجرای داستان دربارهٔ تهاجم آلمان بـه شهر کوچکی در نروژ در سال 1940 و واکنش اهالی شهر به نازی‌ها است که برای اطمینان از استمرار ارسال زغال سنگ به ماشین جنگی رایش سوم ماجراهایی بین آنها و مردم شهر به وجود می‌آید. در این داستان حتی ستون پنجمی هم داریم، شخصیتی که به تصور اینکه مـردم از او تـشکر می‌کنند ترتیبی می‌دهد تا شهر بدون مقاومت و خونریزی به دست اشغالگران بیفتد.
اما درگیری محوری داستان بین شهردار اوردن و فرماندهٔ آلمانی، سرهنگ لانسر است. وی شهردار را به جای خشونت و مقابله تـوصیه بـه همکاری می‌کند. چرا که به گفتهٔ او هر خشونتی از طرف مردم شهر قطعا با اقدام خشن‌تر و مقابله به مثل نیروهای آلمانی روبرو خواهد شد. آنچه که در پیرنگ داستان بافته شـده افـزایش حـملات مردم است. اوایل، ذهن لانـسر مـتوجه پیـرزن سپید موی بلژیکی می‌شود که رفتار دوستانه دارد. اما پیش از دستگیری و اعدام توانسته بود با یک سنجاق کلاه دوازده اینچی دوازده آلمانی را بکشد. لانـسر هـنوز هـم آن سنجاق را در خانه‌اش نگه داشته است.
البته خشونت، نـاگهانی آغـاز می‌شود و آلمانی‌ها نیز با اقدامی شدیدتر به مردم نروژ پاسخ می‌دهند. در این زمان بسیاری از نیروهای آلمانی که مشتاق بـازگشت بـه وطـن و دیدار با خانواده‌هایشان هستند دچار استرس‌های روانی می‌شوند. آلمانی‌ها نـیز مانند فاتحان امپراتوری‌های روم و پیش از آن، می‌کوشند اشغالگری خود را در نظر مردم مشروعیت ببخشند. آنان بخوبی می‌فهمیدند که وطن‌فروشان در بلندمدت بـه دردشـان نـخواهند خورد.
نسخه سینمای کتاب”ماه پنهان است”برای تبیین معنای جـنگ جـهانی دوم بـا نقل عبارتی از فرانکلین روزولت دربارهٔ مقاومت نروژ آغاز می‌شود. شخصیت وطن‌فروش که از فرماندهی نازی‌ها در اسـلو اخـتیارات کـامل گرفته است. در پایان فیلم به سرهنگ لانسر دستور می‌دهد که اگر مردم برای تـخریب مـعدن زغال‌سنگ از دینامیت‌هایی استفاده کنند که هواپیماهای انگلیسی با چتر پرتاب کرده‌اند، شهردار پیـر و پزشـک شـهر را اعدام کنند. با آغاز انفجارات، هردو اعدام می‌شوند. شهردار در حالی که عباراتی از سخنرانی گـذشته‌اش بـرای مردم شهر را-آخرین کلمات سقراط به مردم آتن-زیر لب تکرار می‌کند به مـسلخ مـی‌رود. روشـن است که اشغالگران در دل مردم آتش نفرت کینه را روشن می‌سازند و سرنوشتی خونین در انتظارشان است.
خوشبختانه این کتاب به فارسی ترجمه شده است:
ماه پنهان است
نوینسده: جان استاین‌بک – john steinbeck
ترجمه: شهرزاد بیات‌موحد
انتشارات: ماهی
تعداد صفحات: ۱۶۰
قطع جیبی
و در پایان به قسمت کوتاهی از تله‌تئاتر توجه کنید. نمی‌دانم جایی می‌شود نسخه کامل این تله‌تئاتر را دید یا نه.
