بیماری کبد چرب چیست و چه عوارضی دارد؟ چطور تشخیص داده میشود و درمانش چیست؟
ما اینجا در مورد بیماری کبد چرب غیر الکلی یا استئاتوهپاتیت غیر الکلی می‌خواهیم کمی صحبت کنیم. مقوله بیماری کبد چرب ناشی از مصرف الکل، چیز جدایی است.
شیوع، بروز و سیر بیماری کبد چرب
– بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) در اغلب مناطق جهان شایعترین بیماری مزمن کبدی است.
– بیماری کبد چرب ارتباط بسیار قوی با چاقی، اضافه وزن و مقاومت به انسولین دارد. البته این به این معنی نیست که اگر اضافه وزن قابل توجهی نداشته باشید، کبد چرب ندارید. اما به هر حال افزایش شاخص توده بودن و دور کمر زیاد، باعث مستعد شدن به بیماری کبد چرب میشود.
– پس کبد چرب می‌تواند در افراد لاغر هم دیده شود، مثلا در افراد مبتلا به لیپودیستروفی این حالت را داریم.
– کبد چرب در نژادهای مختلف هم شیوع متفاوتی دارد به طوریکه در سیاه پوستان کمتر و سفید پوستان بیشتر است.
تعریف دو اصطلاح:
استئاتوز کبدی به حالتی گفته میشود که فقط ذرات چربی (TG) در کبد وجود دارد و التهاب در بافت کبد نداریم.
اما اگر علاوه بر چربی، سلول‌های التهابی هم در کبد دیده شوند، استئاتوهپاتیت یا NASH داریم.
حالا فرض کنید من کبد چرب دارم. مگر چه میشود و چرا باید به فکر درمان و تشخیص زودهنگام آن باشم؟!
مشکل اینجاست که کبد چرب می‌توانند به سیروز یعنی از کار افتادن کبد منجر شوند و در نهایت حتی به سرطان کبد HCC ختم شوند. این احتمالات در NASH یعنی وقتی که التهاب کبد وجود دارد بیشتر از استئاتوز است.
آیا رسوب چربی و التهاب کبد، یعنی همان NASH می‌تواند پسرفت کند؟
بله! این حالت می‌تواند به استئاتوز و حتی حالت نرمال برگردد ولی از طرف دیگر می‌تواند پیشرفت کرده و به سمت فیبروز و سیروز پیش برود.
اهمیت چک کردن آنزیم‌های کبد در کبد چرب چیست؟
فزایش آنزیم‌های کبدی در صورتی که ناشی از چیز دیگری مانند هپاتیت‌های ویروسی، اتوایمیون، متابولیک، مصرف الکل و داروها در بیماری که کبد چرب دارد؛ نباشد می‌تواند نشانه‌ای از آسیب کبدی ناشی از NASH باشد و باید جدی در نظر گرفته شود.
در حال حاضر به نظر می‌رسد که حدود ۲۵% بیمارانی که کبد چرب دارند هم زمان دچار NASH باشند و در ضمن حدود ۶٪ افراد NAFLD درجاتی از سیروز را داشته باشند.
خطر سیروز و فیبروز در بیماران کبد چرب در صورت وجود سن بالای ۵۰-۴۵ سال و چاقی / اضافه وزن یا ابتلا به دیابت تیپ ۲ افزایش می‌یابد.
– در حال حاضر شایعترین علت پیوند کبد در آمریکا سیروز ناشی از HCV است ولی عقیده بر این است که در دهه‌های آینده سیروز ناشی از کبد چرب جای آن را بگیرد.
– NASH و NAFLD و سیروز ناشی از آنها حتی در بچه‌ها هم دیده میشود.
– HCC و کلانژیوکارسینوم داخل کبدی می‌توانند در NAFLD بدون NASH هم ایجاد شوند.
بیماری کبد چرب چطور تشخیص داده میشود؟
تجمع چربی در کبد با سونوگرافی تشخیص داده میشود. در این صورت اگر شخص الکلی نباشد و چیزهای دیگر مانند داروها، هپاتیت‌های ویروسی، خودایمنی، ویلسون، هموکروماتوز و کمبود a1 آنتی تریپسین هم نداشته باشیم، تشخیص بیماری کبد چرب گذاشته میشود.
– در کبد چرب معمولا در ابتدا سونوگرافی پیشنهاد میشود.اما میشود از CTاسکن هم استفاده کرد.
توجه: در بیمار مبتلا به کبد چرب، سایز کبد و تستهای کبدی می‌تواند کاملا نرمال باشد.پس برخلاف عقیده رایج اگر آزمایش خون دادید و آنزیم‌های کبدی‌تان نرمال بود، نمی‌توانید بگویید که کبد چرب در شما رد شده است.
مرحله‌بندی کبد چرب
– مرحله‌بندی را میتوان به صورت تستهای غیر تهاجمی (آزمایش خون، معاینه بالینی، تصویر برداری) و یا روش‌های تهاجمی (بیوپسی کبد) انجام داد.
– تستهای خونی که به نفع آسیب کبدی اند شامل افزایش بیلی‌روبین، کاهش آلبومین، PT طولانی، کاهش پلاکت و نشانه‌های افزایش فشار جریان پورت هستند.
– بیوپسی کبد استاندارد طلایی آسیب کبدی بوده و حساسیت و ویژگی‌اش بالاتر از روش‌های ذکر شده است. ولی بیوپسی کبد روش تهاجمی با عوارضی نظیر درد، خونریزی و … است. در ضمن بیوپسی کبد ممکن است با خطای نمونه برداری همراه باشد و در ضمن در یک بار نمونه‌گیری نمی‌توان فهمید که آسیب کبدی در حال پیشرفت است یا پسرفت
– باز هم تاکید می‌کنیم که تستهای کبدی نظیر ALT و AST نه قادرند بین NAFLD و NASH افتراق بگذارند و نه قادرند شدت آسیب کبدی را تخمین بزنند، به همین دلیل آزمایشات جدیدی در حال معرفی شدن است.
-استفاده از مقیاس‌های مختلف و ترکیب آنها با تصویربرداری‌های غیر تهاجمی اندازه‌گیری چربی کبد ( MRI – PDFF ) یا سفتی کبد (فیبرواسکن، MR الاستوگرافی) می‌تواند در پیش بینی شدت استئاتوز موثر باشد.
آیا کبد چرب علایم خاصی دارد که از روی آن شک کنیم و بررسی را شروع کنیم؟!
اغلب بیماران بدون علامتند. گاهی در بررسی علت درد مبهم در قسمت راست و بالای شکم و یا بزرگی کبد تشخیص داده می‌شوند.
– تشخیص اغلب با افزایش آنزیم‌های کبدی و تصویربرداری کبد است.
– اختلالات دیگری که می‌توانند با کبد چرب مرتبط باشند شامل: خستگی مزمن، تغییرات خلق، آپنه انسدادی خواب، اختلال تیروئید و سندرم درد مزمن.
پس اگر اضافه وزن یا دیابت داشتید و علایمی مانند خستگی بدون توجیه و دردهای مبهم شکم داشتید ، یک سونوگرافی کبد و چک آنزیم‌های کبدی انجام بدهید.
درمان کبد چرب چیست؟
درمان‌های عجیب و غریب مطرح شده را فراموش کنید و به اصول درمان زیر توجه کنید:
اساس درمان کبد چرب تغییرات شیوه زندگی و نحوه تغذیه است.حداقل ۵-۳ درصد کاهش وزن باعث بهبود کبد چرب خواهد شد و تا ۱۰٪ کاهش وزن باعث بهبود کبد چرب همراه با التهاب به صورت بهبود آنزیم‌های کبدی و کاهش چربی کبد خواهد شد.
– برای کمک به کاهش وزن میشود از داروهایی نظیر اورلیستات و فنترامین Orlistat Topiramate و Phentermine استفاده کرد. اما به صورت کلی بهتر است شما کاهش وزن را با رژیم غذایی برنامه‌ریزی شده توسط متخصص تغذیه و نیز افزایش فعالیت فیزیکی انجام بدهید. به ویژه سرخود از این داروها استفاده نکنید.
آیا دارویی برای درمان کبد چرب وجود دارد؟
تبلیغات ماهواره‌ای را رها کنید. هیچ دارویی تا به حال در درمان کبد چرب توسط FDA یا سازمان غذا و داروی آمریکا پذیرفته نشده است.
– متفورمین که یک داروی ضد مقاومت به انسولین است در مطالعات باعث بهبود بافت‌شناسی کبد چرب نشده و به همین دلیل به طور روتین توصیه نمی‌شود.
– پیوگلیتازون و روزیگلتازون هم ضد مقاومت به انسولین عمل می‌کنند. پیوگلیتازون ۳۰mg روزانه می‌تواند باعث بهبود شرایط آزمایشگاهی و بافت‌شناسی کبد چرب شود، ولی از عوارض آن افزایش وزن است و در ضمن روی فیبروز کبدی بی‌تأثیر است. پیوگلیتازون از روزیگلیتازون ایمن‌تر است و به طور کلی باعث کاهش مرگ و میر ، سکته قلبی و سکته مغزی میشود. اثرات روزیگلیتازون کمتر بوده و در ضمن مرگ و میر ناشی از حوادث قلبی عروقی را افزایش می‌دهد.
– ویتامین E به عنوان یک آنتی اکسیدان تأثیرات مفیدی در NASH دارد، ولی ممکن است مرگ و میر قلبی عروقی را افزایش دهد. لذا توصیه میشود در افراد دیابتی و افراد با سابقه مشکلات قلبی عروقی استفاده نشود.
– UDCA و betaine تأثیری در بهبود هیستولوژیک NASH ندارند.
– امگا-۳ هم در بهبود بافت‌شناسی NASH بی‌تأثیر است.
– استاتین‌ها مثلا آترواستاتین و روز واستاتین داروهای بسیار مؤثری در درمان دیس لیپیدمی و کاهش مورتالیتی قلبی عروقی‌اند و در صورت وجود دیس لیپیدمی در بیماران NAFLD / NASH، استفاده از آنها توصیه میشود. این داروها هیچ آثار سوئی در بیماران با مشکلات کبدی و حتى NASH ندارند و به راحتی قابل تجویز هستند.
خلاصه ساده کبد چرب:
بیماری کبد چرب خیلی شایع است. به خصوص اگر اضافه وزن و دیابت دارید با کوچک‌ترین علامتی مانند خستگی و درد شکمی مبهم، بررسی از نظر کبد چرب انجام بدهید. اگر معلوم شد که کبد چرب دارید، اساسی‌ترین کار تغییر سبک زندگی، کاهش اضافه وزن است. داروهای کمکی مانند آتروواستاتین، ویتامین E اگر مشکل قلبی ندارید، می‌توانند به صورت کمکی توسط شما استفاده شوند.
کبد چرب را جدی بگیرید، چون اگر مداخله‌ای انجام ندهید ممکن است دچار سیروز و فیبروز و از کار افتادن کبد و حتی سرطان کبد بشوید.
