آشنایی با انواع آزمایشهای پزشکی
معمولا نمونه خون از سیاهرگها گرفته میشود اما گاهی هم نمونه از مویرگها توسط (سوزن مخصوص خون‌گیری از نوک انگشتان و در موارداندکی از سرخرگها گرفته میشود. شایع‌ترین آزمایشهای خونی انجام شده آزمایشهای مربوط به سلول‌های خونی و مواد شیمیایی خون است. آزمایشهای مربوط به سلول‌های خونی شامل اندازه‌گیری تعداد گلبولهای سفید، گلبولهای قرمز و پلاکتها است.
آزمایشهای مربوط به موادشیمیایی آزمایشهای مربوط به مواد شیمیایی خون قادرند میزان آنها را اندازه‌گیری کنند این آزمایشهای برای شناسایی آسیب کبدی کلیوی، عضلاتی و برخی اختلالات استخوانی و نیز بررسی التهابات و… مورداستفاده قرار می‌گیرد. اندازه‌گیری میزان کلسترول خون نیز یکی از انواع این آزمایشهای است. همچنین آزمایشهای مرتبط باغدد و اندازه‌گیری هورمون‌ها نیز به وسیله خون انجام میشود.
آزمایش‌هایی که نتیجه آن از ادرار حاصل میشود
عفونت‌های دستگاه ادراری و ارزیابی عملکرد کلیه از بهترین موارد انجام آزمایش ادرار است آزمایشهای ادرار معمولا با نوار تست ادراری انجام میشود و تغییرات هر قسمت آن حاکی از وجود عوامل خاص در ادرار است (مثل کتون، پروتئین و…. اگر آزمایش انجام شده حاکی از عفونت باشد، می‌توان میکروارگانیسمهای موجود در ادرار را کشت داده تا رشد کنند و نوع آن حتی آنتی بیوتیک مؤثر به درمان آن مشخص شود که به این کار کشت ادرار می‌گویند. البته نوعی آزمایش ادرار جهت تعیین هورمون تولید شده در بارداری جهت تأثیر بارداری هم انجام میشود. انجام آزمایش ۲۴ ساعته جهت تعیین حجم و میزان دفع پروتئین و کراتینین و…هم از آزمایشهای مهم کلینیکی خصوصا در افراد با مشکلات کلیوی یا در معرض مشکلات کلیوی مانند بیماران دیابتی است.
آزمایش‌هایی که روی مایعات بدن انجام میشود
مثلا مایعات حاصل از زخمها و نواحی غیر طبیعی پوست و غشاهای مخاطی مثل مخاط بینی، گلو، مایع نخاعی، مایع مفصلی و نواحی اطراف مغز. این آزمایشهای جهت جستجوی میکروارگانیسمهای عفونی، سلول‌های غیر طبیعی مثل سلول‌های سرطانی یامقادیر غیرطبیعی مواد شیمیایی انجام میشود البته بررسی اسپرم در آقایان نیز در این گروه است.
آزمایش‌هایی که بر روی سلول‌ها و بافت‌ها انجام میشود
بررسی میکروسکوپی تک تک سلول‌ها با نمونه‌های حاوی انواعی از سلول‌ها می‌تواند موجب تشخیص قطعی بسیاری از اختلالات شود. معمولا از آزمایش روی نمونه‌های سلولی برای تشخیص سرطان و غربالگری اختلالات ژنتیک استفاده میشود. می‌توان سلول را از مایعات بدن (مثل خلط) یا تراشه‌های به دست آورده از بافتهای سطحی مثل گردن رحم (تست پاپ اسمیر به دست آورد. کشیدن سلول باسوزن که به آن اسپیراسیون می‌گویندنیز جز این دسته است که در غده تیروئید یا توده‌های پستانی انجام میشود. آزمایش‌هایی که روی نمونه مدفوع انجام میشود، نمونه مدفوع را می‌توان برای بررسی میکروارگانیسمهای عفونی یا انگلی یا وجود شواهدی دال بر اختلالات گوارشی انجام داد. مقادیر اندک خون که در چشم غیرمسلح قادر به دیدن آن نیست را نیز مشخص می‌کند. در صورت شک پزشک به خونریزی گوارشی یا غربالگری سرطان روده بزرگ و راست روده این آزمایش خصوصا در سن بالای ۴۰ سال تأکید میشود از این غربالگری برای مدفوع از نظر خون مخفی یا(OB OccultBlood گویند.
آزمایش بررسی تعداد سلول‌های خونی که با cbc مشخص میشود CBC است که در آن تعداد گلبولهای قرمز-سفید-هموگلوبین وهماتوکریت و پلاکتها سنجیده می‌شوند. البته تعدادی از مواد دیگر هم وجود دارد که تخصصی‌تر است. از طرفی تفکیک انواع گلبولهای سفید و درصد حجم آنها (مانند نوتروفیل لنفوسیت – ائوزینوفیل – بازوفیل) هم نشان داده میشود که قبلا در بیماری‌های عفونی در صد نوتروفیل و در گروهی بیماری‌های خونی مانند لنفام یا ALL یا CLL تعداد لنفوسیتها بالا می‌روند و یا در آلرژی هاهم ائوزنیفیلها تغییر می‌کند. تعداد گلبول قرمز و هموگلوبین و هماتوکریت هم ۳ پارامتر مهم در کم خونی‌ها یا خونریزی هاو حتی در مواردی که فرد مثلا به دنبال مصرف سیگار زیاد دچار غلظت خون است، هست. پلاکتها از فاکتورهای انعقاد هستند که مثلا در سرطان‌های مغز استخوان‌های آنمی آپلاستیک کاهش می‌یابد. دقت در تغییر آزمایش CBC باوجود آسان بودن می‌تواند بسیار مهم و تشخیص دهنده باشد.
آزمایش قند خون
آزمایش قند خون ناشتاجهت غربالگری دیابت شیرین استفاده میشود در دیابت به علت فقدان یا کاهش انسولین سطح گلوکز افزایش می‌یابد. که می‌توان آن را در خون و حتی در ادرار مشاهده کرد. قند خون طبیعی باشتا در افراد بالغ بین ۶۰-۱۰۵ (حداکثر ۱۱۰) است بالاتر بودن این عدد باید مورد بررسی قرار گیرد‌گاه قند بدون ناشتا بودن انجام میشود که تا ۱۴۰ مورد قبول است. به گروهی از افراد پس از گرفتن آزمایش قند خون، توصیه به مصرف صبحانه یا حجمی آب و قند می‌کنند و ۲ ساعت بعد آن را می‌سنجند که به آن قند ۲ ساعته ۲hpp گویند که در افراد مشکوک به دیابت دیابت نهفته) با قند ناشتای طبیعی مورداستفاده دارد.
آزمایش چربی خون
کلسترول کلسترول ماده ساختمانی غشاء سلولی است و نقش مهمی در حیات سلولی دارد. این ماده از طریق رژیم حیوانی وارد بدن میشود و توسط کبد و سایر بافتهای بدن هم ساخته میشود انجام آزمایش تعیین سطح کلسترول جهت بررسی خطر تصلب شرایین و یا گرفتگی عروق قلب و همچنین کنترل روند درمان با داروهای کاهنده کلسترول لازم است. کلسترول خون شامل چند زیرمجموعه است که دو مورد HDL و LDL آن بسیار مهم است اندازه‌گیری LDL که به آن کلسترول بد و HDL که به آن کلسترول خوب هم گویند علاوه بر بررسی میزان کلسترول تام باید انجام شوند، کلسترول خوب HDL هر چه بالاتر از عدد ۳۵ باشد بهتر است و به عکس کلسترول بر LDL هرچه پایین‌تر باشد فرددر وضعیت مناسب‌تری قرار دارد. کلسترول خوب بالا از عوارض کلسترول بر پیشگیری و محافظت می‌کند. توجه داشته باشید که نسبت این دو کسترول به هم بسیار مهم است و در اصل این عدد می‌تواند تعیین‌کننده میزان بروز تصلب شرایین باشد. با وجود آنکه کلسترول بالای ۲۰۰ خطرناک است ولی همان طور که گفته شد نسبت کلسترول خوب و بد تعیین‌کننده اصلی بیماری هست.
تری گلیسرید نوع دیگری از چربی موجود در خون است این ماده انرژی لازم برای مصرف سلول‌ها را حمل و به شکل چربی در بدن ذخیره می‌کند جهت این آزمایش هم لازم است مشابه کلسترول ۱۴ ساعت ناشتا باشید.
آنزیم‌های کبدی
AST- ALT که به آنها Sgot و Sgpt هم گویند و آلکالان فسفاتاز در تست‌های رایج جهت بررسی کبد است. مقدار این آنزیمها در بیماران مبتلا به کبد چرب، هپاتیت و … افزایش می‌یابد. در صورت مصرف گروهی از داروها به میزان زیاد هم این تستها دچار اختلال می‌شوند. در صورت بالا بودن این آنزیمها بررسی‌های کامل‌تر لازم است.
اوره – کراتینین
از آزمایشهای روتین جهت بررسی عملکرد کلیه‌اند. مقدار اوره و کراتنین خون زمانی که کلیه توانایی پالایش کافی خون رانداشته باشد افزایش می‌یابد. بنابراین اولین علامت اختلال در کار کلیه با افزایش این ۲ ماده در خون خود را نشان میدهند.
آزمایش کامل ادرار
بهترین نمونه ادراری، ادرار صبحگاهی است. البته نمونه‌های دیگر در طی روز هم قابل بررسی است
ولی اگر مبتلا به دیابت هستید حتی الامکان اول صبح در حالت ناشتا ادرار خود را آزمایش دهید تا داروها و مواد غذایی کمترین تأثیر را روی آن بگذارد. در هنگام کشت ادرار که جهت بررسی میکروارگانیسم موجود در ادرار انجام میشود رعایت نکات زیر الزامی است. محل خروج ادرار را کاملاشستشو دهید، یک سوم ابتدای ادرار را بیرون ریخته و یک سوم وسط را داخل ظرف جمع کنید وتوجه داشته باشید که سطح داخل ظرف باچیزی آلوده نشود. توجه داشته باشید که در صورت مصرف آنتی بیوتیک حتما آزمایشگاه را مطلع نمایید
آزمایش مدفوع
این آزمایش جهت بررسی نمونه میکروبی، انگلی و وجود خون و موکوس انجام میشود توجه داشته باشید که در هنگام آزمایش از مصرف روغن کرچک، ترکیبات حاوی منیزیوم و ترکیبات ضداسهال و آنتی بیوتیک قبل از خون‌گیری جدا پرهیز کنید. اگر اسهال دارید پس از نمونه‌گیری حتما سریعا آن را به آزمایشگاه برسانید. زیرا بعضی تک یاخته‌ها پس از مدتی کوتاه از بین می‌روند. در صورتی که نمونه مدفوع شما از نظر بررسی خون مخفی خواسته شده است از خوردن گوشت، جگر، ماهی، لبو، غذاهای حاوی رنگدانه و داروهایی مثل آهن، سالیسیلات‌ها و ویتامین‌ها ۴۸ ساعت تا ۷۲ ساعت قبل از آزمایش حتما پرهیز کنید.
موارد مهمی که باعث اختلال در جواب آزمایشهای میشود
جهت انجام آزمایش چربی خون (کلسترول و‌تری گلیسرید) لازم است ۱۲ تا ۱۴ ساعت ناشتا باشید در طی این مدت از خوردن هرگونه غذایی پرهیز کنید نوشیدن آب به مقدار کم تا آخرشب مانعی ندارد. بهتر است برای هر گونه آزمایشی ناشتا باشید. در صورت مصرف دارو حتما آزمایشگاه را مطلع کنید. خصوصا داروهای هورمونی و آنتی بیوتیک
در صورتی که از آن دسته افرادی هستید که هنگام نمونه‌گیری دچار افت فشار خون و حالت غش و بیهوشی می‌شوید قبل از نمونه‌گیری موضوع را به مسئول آزمایشگاه اطلاع دهید. پس از نمونه‌گیری، محل آن را به مدت
۳- ۲ دقیقه کاملا فشار دهید و از مالش دادن آن پرهیز کنید. در صورت کبودی، محل کبودی را با حوله گرم کمپرس کنید. غلظت بسیاری از مواد موجود در خون به طور طبیعی در طی شبانه روز نوسان دارند مثلا بهترین نمونه جهت آزمایشهای قند خون، نمونه‌ای است که بین ساعات ۷ الی و صبح گرفته شود و یا جهت انجام آزمایش پرولاکتین لازم است حداقل 1.5 ساعت از بیدار شدن خواب شما گذشته باشد. با توجه به چرخه قاعدگی در خانمها و تغییرات هورمونی (استروژن و پروژسترون) در صورت داشتن آزمایشهای هورمونی مثل پروژسترون، پرولاکتین و … حتما زمان قاعدگی خود را در هنگام آزمایش به خاطر داشته باشید. البته گروهی از آزمایشهای روتین مانند کلسترول خون نیز می‌تواند تاحدی تحت تأثیر این چرخه قرار گیرد مثلا کلسترول خون در خانمها در زمان تخم گذاری کمی کاهش می‌یابد.
