تفسیر و کاربرد آزمایش ساده ادرار و آزمایش کشت ادرار U/A و U/C چیست و چه اطلاعاتی به ما می‌دهد؟
نام آزمایش:
Urine Analysis and Culture
نام‌های دیگر آزمایش با نام‌های اختصاری:
U/A، U/A and U/C، Urine Culture، Urine Test
چرا و چه موقع درخواست می‌شود؟
جهت بررسی عملکرد کلیه، سوخت و ساز بدن و بیماری‌های مربوط به آن، بررسی وجود عفونت مجاری ادراری و در صورت وجود نشانه‌هایی همچون درد شکم، پشت و پهلو‌ها این آزمایش در خواست می‌گردد.
نمونه مورد نیاز: یک یا چند نوبت نمونه ادرار.
آمادگی قبل از انجام آزمایش:
بهتر است نمونه ادرار صبحگاهی باشد و در صورت نیاز نمونه‌گیری باید در شرایط ناشتایی گرفته شود. در این آزمایش لازم است محل خروج ادرار (مخصوصا در بانوان) تمیز باشد، مقداری از ابتدای ادرار را دور ریخته، می‌انه ادرار در ظرف مخصوص جمع‌آوری و تحویل آزمایشگاه می‌شود. رعایت شرایط استاندارد نمونه‌گیری به علت حساس بودن این آزمایش نسبت به آلودگی‌های باکتریایی بسیار مهم می‌باشد.
بررسی ادرار آزمایش بررسی ادرار، گروهی از آزمایش‌های شیمیایی، فیزیکی و میکروسکوپی است که تولیدات طبیعی و غیر طبیعی بدن، سلول‌ها و محصولات سلولی و وجود باکتری را بررسی می‌نمایند.
ادرار به وسیله کلیه‌ها تولید می‌شود. کلیه‌ها مسئول جمع‌آوری مواد زائد خون، تنظیم میزان آب بدن و باز جذب موادی که بدن می‌تواند دوباره از آنها استفاده کند هستند. رنگ ادرار در حالت طبیعی زرد و نمای ظاهری آن شفاف است. رنگ و ظاهر ادرار به عوامل مختلفی از جمله مقدار، غلظت و محتوای شیمیایی آن بستگی دارد. خیلی از بیماری‌ها را می‌توان در مراحل اولیه با بررسی نمونه ادرار تشخیص داد.
به طور مثال در صورت وجود عفونت، گلبول‌های سفید در ادرار دیده می‌شوند و در صورت ابتلا به بیماری دیابت، قند از طریق ادرار دفع خواهد شد. در این مرحله ادرار در سه حالت مورد بررسی قرار می‌گیرد. الف – بررسی خواص فیزیکی ادرار، ب- بررسی شیمیایی ادرار و ج- بررسی میکروسکوپی ادرار.
الف – بررسی خواص فیزیکی ادرار: در این مرحله خواصی از جمله رنگ، شفافیت و غلظت ادرار بررسی می‌شوند. بعضی از دارو‌ها و یا غذا‌ها می‌توانند رنگ ادرار را تغییر دهند. به طور مثال مصرف چغندر می‌تواند رنگ ادرار را قرمز نماید که جای نگرانی نیست و وجود خون در ادرار نیز می‌تواند ادرار را قرمز رنگ کند که می‌تواند نشانگر بیماری باشد. در صورتی که نمونه ادرار در شرایط مناسب گرفته نشود می‌تواند آلوده شود مثلا در صورتی که فرد مبتلا به هموروئید باشد یا در دوره خونریزی عادت ماهیانه باشد، خون موجود می‌تواند وارد ادرار شده و رنگ آن را تغییر دهد. رنگ و غلظت غیر طبیعی ادرار باعث می‌شود در مراحل بعدی بررسی‌های دقیق‌تری روی نمونه صورت گیرد. ب- بررسی شیمیایی ادرار: معمولا آزمایشگاه‌ها جهت بررسی شیمیایی ادرار از نوار‌هایی استفاده می‌کنند.
البته در حال حاضر دستگاه‌هایی نیز موجود می‌باشند که نمونه ادرار را به صورت اتوماتیک بررسی می‌نمایند. شایع‌ترین عواملی که در بررسی شیمیایی مد نظر قرار می‌گیرند:
۱- Glucose -۳ Protein -۲ PH
۴- Leukocyte -۶ Blood (Hemoglobin) -۵ Ketones (گلبول‌های سفید)
۷- Urobilinogen – Bilirubin -۸ Nitrite می‌باشند.
۱-PH: کلیه نقش مهمی در برقراری تعادل اسید و باز بدن بازی می‌کند بنابراین هر شرایطی که تعادل اسید و باز بدن را به هم بزند باعث تغییر PH ادرار می‌شود. بعضی از غذا‌ها و دارو‌ها نیز می‌توانند PH ادرار را تغییر دهند. بعضی مواد غیر قابل حل در ادرار در شرایط اسیدی و یا بازی رسوب می‌کنند و تشکیل کریستال می‌دهند
. ۲- Protein: در این آزمایش میزان Albumin دفع شده توسط ادرار مورد بررسی قرار می‌گیرد. آلبومین پروتئین کوچکی است و به علت فراوانی و اندازه‌اش در صورت بروز مشکل در کلیه اولین پروتئینی است که دفع می‌گردد از این رو می‌تواند پیش آگهی خوبی برای تشخیص نارسایی‌های کلیه باشد.
۳- Glucose: قند در حالت طبیعی در ادرار وجود ندارد. معمولا در ادرار افراد دیابتی قند دیده می‌شود. زمانی که غلظت قند در خون بالا می‌رود کلیه‌ها قند را از
طریق ادرار دفع می‌نمایند.
۴– Ketones کتون‌ها محصول متابولیسم چربی‌ها هستند و در حالت طبیعی در ادرار دیده نمی‌شوند. زمانی که افراد مقادیر مناسبی از کربوهیدرات را در رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنند یا به علت مشکلاتی (نبود انسولین) بدن نمی‌تواند از کربوهیدرات‌ها استفاده کند، با تجزیه چربی‌ها قند مورد نیاز خود را تأمین می‌نماید و به همین علت کتون در ادرار یافت می‌شود.
۵- Hemoglobin) Blood): هموگلوبین ماده‌ای است که در گلبول‌های قرمز وجود دارد. در حالت طبیعی تعداد بسیار اندکی از گلبول‌های قرمز ممکن است در ادرار دیده شوند. افزایش تعداد گلبول‌های قرمز در ادرار شاخصی مهم جهت تشخیص بیماری‌های کلیوی و مجاری ادراری می‌باشد.
۶- Leukocyte (گلبول‌های سفید): در حالت طبیعی تعداد بسیار اندکی از گلبول‌های سفید در ادرار موجود می‌باشند. زمانی که تعداد گلبول‌های سفید در ادرار بالا می‌رود، می‌تواند به معنی عفونت مجاری ادراری، کلیوی و یا مثانه باشد. ۷- Nitrite: زمانی که باکتری‌ها مجاری ادراری را آلوده نمایند باعث تبدیل نیترات به نیتریت می‌گردند که از طریق ادرار دفع می‌شود. در این حالت وجود نیتریت در ادرار می‌تواند یکی از علائم عفونت ادراری باشد. البته بعضی از باکتری‌ها هستند
که نمی‌توانند این تبدیل را انجام دهند ولی باعث عفونت مجاری ادراری می‌شوند. ۸- Bilirubin: بیلی روبین یکی از مواد اضافی است که بعد از تجزیه هموگلوبین در کبد به وجود می‌آید. این ماده یکی از ترکیبات صفرا است که جهت هضم غذا‌ها به داخل روده‌ترشح می‌شود. در برخی از بیماری‌ها مانند هپاتیت یا انسداد مجاری صفراوی، بیلی روبین وارد جریان خون می‌شود و بعد از فیلتراسیون از طریق کلیه‌ها، توسط ادرار دفع می‌شود.
۹- Urobilinogen: این ماده به میزان ناچیز در ادرار وجود دارد. این ماده در روده از بیلی روبین ساخته می‌شود و وارد جریان خون می‌شود. بیماری‌هایی مانند سیروز، هپاتیت، نارسایی‌های کبدی، تخریب بیش از حد گلبول‌های قرمز (کم خونی همولیتیک) و انسداد مجاری صفراوی باعث وجود اوروبیلینوژن در ادرار می‌شوند.
ج- بررسی میکروسکوپی ادرار: در این مرحله از نمونه ادرار رسوبی تهیه می‌شود و زیر میکروسکوپ مشاهده می‌گردد. در این بخش، ادرار از نظر وجود ١- گلبول‌های قرمز ۲- گلبول‌های سفید ۳- سلول‌های اپتیلیال ۴ میکروارگانیسم‌ها ۵- کست‌ها (Casts) ۶- کریستال‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
١- گلبول‌های قرمز: التهاب، جراحات و بیماری‌های مثانه و مجاری ادراری و کلیوی می‌توانند باعث دفع گلبول‌های قرمز از طریق ادرار باشند (رعایت شرایط استاندارد آزمایش در بدست آمدن نتایج صحیح بسیار کمک‌کننده می‌باشد).
۲- گلبول‌های سفید: وجود تعداد بالای گلبول‌های سفید در رسوب ادرار نشانه عفونت یا التهاب بخشی از مجاری ادراری و کلیوی یا مثانه می‌باشد.
٣- سلول‌های اپتیلیال: در حالت طبیعی تعداد بسیار کمی از این سلول‌ها در رسوب ادرار مشاهده می‌شوند اما عفونت، التهاب و سرطان باعث می‌شوند تعداد بالایی از این سلول‌ها از طریق ادرار دفع گردند.
۴- میکروارگانیسم‌ها (باکتری‌ها و قارچ‌ها): در حالت طبیعی به علت استریل بودن مجاری ادراری، میکروارگانیسمی در ادرار دیده نمی‌شود. در صورتی که مجاری ادراری، کلیوی و مثانه آلوده به باکتری باشند این باکتری‌ها یا میکروارگانیسم‌های دیگر در ادرار مشاهده می‌شوند. جمع‌آوری صحیح نمونه در ارائه گزارش صحیح این آزمایش تأثیر به سزایی دارد. در صورتی که باکتری در رسوب ادرار مشاهده شود انجام آزمایش کشت ادرار لازم می‌باشد. عفونت‌های قارچی ادرار، بیشتر در زنان شایع است.
۵- کست‌ها (Casts): کست‌ها ذرات استوانه‌ای شکل هستند که از پروتئین تشکیل شده‌اند و درون آنها می‌تواند از سلول‌های کلیه پر شده با خالی باشد. وجود کست‌ها شاخص مهمی برای تشخیص اختلال عملکرد کلیه می‌باشد. کست‌ها می‌توانند حاوی گلبول‌های سفید یا گلبول‌های قرمز باشند که هر کدام بیانگر وجود مشکل خاصی در کلیه می‌باشند.
۶- کریستال‌ها: مواد شیمیایی غیر قابل حل در آب به صورت کریستال در ادرار رسوب می‌نمایند. کریستال‌ها به وسیله شکل، رنگ و PH ادرار متمایز می‌شوند. در صورتی که کریستال‌ها به میزان زیادی در کلیه رسوب نمایند احتمال ابتلا به سنگ کلیه افزایش می‌یابد. بعضی از دارو‌ها و عکس‌برداری با اشعه X نیز می‌تواند میزان کریستال در ادرار را افزایش دهد.
کشت ادرار: در این آزمایش باکتری‌هایی که باعث عفونت می‌شوند شناسایی می‌شوند و حساسیت آنها نسبت به دارو‌ها (آنتی بیوتیک‌ها) بررسی می‌شود. در این آزمایش مقدار بسیار کمی از ادرار را روی محیط کشت مخصوصی انتقال می‌دهند که حاوی مواد مغزی جهت رشد انواع باکتری‌ها می‌باشد. سپس آنها را ۲۴ تا ۴۸ ساعت در دستگاهی که شرایط دمایی بدن انسان را شبیه‌سازی می‌کند قرار می‌دهند و با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، شناسایی و گزارش می‌شوند.
Antibiogram و آزمایش تعیین حساسیت (Sensitivity): بعد از رشد باکتری‌ها روی محیط‌های مغذی، آنها را به محیط دیگری انتقال می‌دهند که در آنها مقادیر مختلفی از آنتی بیوتیک‌های متنوع وجود دارد. به وسیله این آزمایش می‌توان میزان حساسیت باکتری به هر کدام از آنتی بیوتیک‌ها را به پزشک گزارش کرد.