همه چیز در مورد ضربان‌ساز یا پیس‌میکر قلب

۱ پیس‌میکر (ضربان‌ساز) دستگاهی با اندازه کوچک است که در قفسه‌سینه یا شکم برای کنترل ریتم‌های غیرطبیعی قلب کار گذاشته می‌شود. این وسیله با به‌کارگیری ضربان الکتریکی کم‌انرژی، قلب را وادار می‌کند ضربان طبیعی داشته باشد.

۲ دستگاه ضربان‌ساز برای درمان آریتمی‌ها به کار می‌رود. آریتمی‌ها شامل اختلالات ضربان قلبی چه به‌صورت اشکال در تعداد ضربان، چه اشکال در ریتم قلبی هستند. حین آریتمی، قلب ممکن است ضربان خیلی سریع، یا خیلی آهسته یا نامنظم داشته باشد.

۳ دستگاه ضربان‌ساز بعضی از علائم آریتمی‌ها را بهبود می‌بخشد، مانند ضعف یا احساس غش یا سرگیجه. این دستگاه می‌تواند شیوه زندگی شخصی را که اختلال ریتم قلب دارد، بهتر کند.

۴ پزشکان دستگاه ضربان‌ساز را در برخی موارد توصیه می‌کنند. شایع‌ترین علت، کندی ضربان و بلوک قلبی است. بلوک قلبی هنگامی به وجود می‌آید که اشکالی در سیستم الکتریکی هدایتی قلب ایجاد می‌شود.

۵ پزشک قبل از توصیه به نصب دستگاه ضربان‌ساز، بررسی می‌کند که آیا شخص دچار علائم آریتمی هست یا نه. علائم شامل سرگیجه، غش کردن بدون علت یا نفس تنگی زودرس است. همچنین پزشک سابقه بیماری قلبی، داروهای مصرفی بیمار و وقت‌های قبلی بیمار را بررسی می‌کند.

۶ دستگاه ضربان‌ساز از یک باتری، ژنراتور رایانه‌ای و حسگر به‌نام الکترود تشکیل شده است. الکترودها فعالیت الکتریکی قلب را دریافت و اطلاعات مربوطه را از طریق سیم‌ها به رایانه ژنراتور ارسال می‌کنند. جریان الکتریکی‌ای که دستگاه تولید می‌کند از طریق سیم‌های مخصوصی که به آن «لید» گفته می‌شود و داخل قلب قرار می‌گیرد، به عضله قلب هدایت می‌شود. این سیم‌ها همچنین به دستگاه کمک می‌کنند تا از چگونگی ضربان قلب آگاه شود و بتواند زمان نیاز جریان الکتریکی لازم را بفرستد.

۷ دستگاه‌های ضربان‌ساز جدید می‌توانند دمای خون، تنفس و عوامل دیگر مربوط را سنجش و تعداد ضربان قلب را متناسب با فعالیت بدنی شخص تنظیم کنند.

۸ قرار دادن دستگاه ضربان‌ساز در بدن نیازمند یک جراحی کوچک است. این جراحی ساده و چند ساعته است، ولی بیمار باید شب را در بیمارستان بماند تا تیم پزشکی مطمئن شوند که دستگاه خوب کار می‌کند. عوارض جراحی (مانندعفونت) نادر است و بیشتر بیماران ظرف چند روز می‌توانند با آرامش بیشتر به فعالیت‌های معمول و روزمره خود بپردازند.

۹ پزشک ممکن است برای ۱ ماه فعالیت‌های شدید و ورزش یا بلند کردن وزنه سنگین را برای شما منع کند. بعد از بهبود کامل جراحی، با پزشک خود در مورد میزان فعالیت بدنی و ورزش‌های مجاز مشورت کنید.

۱۰ زمانی که شما دارای دستگاه ضربان‌ساز هستید، باید از تماس طولانی یا نزدیک با بعضی دستگاه‌های الکتریکی یا دستگاه‌هایی که میدان مغناطیسی قوی تولید می‌کنند، خودداری کنید. وسایلی که ممکن است با دستگاه ضربان‌ساز تداخل کنند عبارت‌اند از: ۱- ژنراتورهای الکتریکی ۲- سیم‌های فشار قوی ۳- بعضی وسایل برقی خانگی مانند مایکروویو ۴- فلزیاب‌ها ۵- گوشی همراه و دستگاه‌های ام‌پی‌تری‌پلیر ۶- جوشکارهای صنعتی.

۱۱ شما باید از انجام بعضی آزمایش‌های پزشکی که در کار دستگاه ضربان‌ساز اختلال ایجاد می‌کنند، خودداری کنید.

۱۲ شما باید هنگام مراجعه به پزشکان، دندان‌پزشکان و تکنیسین‌های پزشکی به آنها اطلاع دهید که دستگاه ضربان‌ساز دارید. پزشکتان یک کارت به شما می‌دهد که در آن اطلاعات مربوط به دستگاه ضربان‌ساز در آن درج شده است. این کارت را همیشه باید در کیف خود همراه داشته باشید.

۱۳ شما باید به‌صورت منظم و در دوره‌های زمانی معین برای تنظیم دستگاه ضربان‌ساز خود به بیمارستان یا پزشک مراجعه کنید.

۱۴ باتری‌ها بین ۱۵-۵ سال کار می‌کنند (به‌طور متوسط ۷-۶ سال)، البته با توجه به میزان فعال بودن دستگاه ضربان‌ساز.

۱۵ پزشکان آریتمی‌ها را با دستگاه دیگری به‌نام دفیبریلاتور قابل‌کاشت قلبی (IUD) نیز درمان می‌کنند. IUD شبیه دستگاه ضربان‌ساز است، با این تفاوت که علاوه بر ایجاد ضربان کم‌انرژی، ضربان‌های پرانرژی‌ای تولید می‌کند که می‌تواند آریتمی‌های خطرناک و مرگ‌آفرین ناگهانی را کنترل کند.

۱۶ بعضی از کارشناسان توصیه می‌کنند گوشی تلفن‌همراه خود را در جیب پیراهن روی محل دستگاه ضربان‌ساز قرار ندهید. احتمال اینکه این‌گونه وسایل بتوانند دستگاه ضربان‌ساز را دچار اختلال کنند بستگی دارد که چه مدت فرد در معرض آن میدان الکتریکی قرار گرفته و اینکه چقدر نزدیک به آن میدان الکتریکی بوده است.

۸ سوالی که درباره ضربان‌سازها می پرسند

۱ آیا باتری قلب، زندگی طبیعی را مختل می‌کند؟

اگر پزشک دستگاه ضربان‌ساز را برای شما توصیه کرده، نگران نباشید. شما یکی از بیش از ۲ میلیون نفری هستید که برای آنها دستگاه ضربان‌ساز تعبیه شده است. در گذشته دستگاه‌های ضربان‌ساز را فقط در موارد مرگبار و برای نجات جان بیمار به‌کار می‌بردند، ولی امروزه دستگاه‌های ضربان‌ساز قادرند علاوه بر افزایش طول عمر، کیفیت زندگی بیماران را هم بهبود بخشند. به کمک دستگاه ضربان‌ساز بیماران می‌توانند به زندگی عادی خود بازگردند، کار خود را

از سر بگیرند، از فرزندان و نوه‌های خود مراقبت کنند و حتی به تفریحات و ورزش خود ادامه دهند.

۲ وظیفه باتری قلب چیست؟

قلب طبیعی در هر دقیقه بین ۶۰ تا ۱۰۰ بار می‌زند. این ضربان‌ها منظم هستند و فواصل بین آنها تقریبا برابر است. با توجه به نیاز بدن به اکسیژن، ضربان قلب می‌تواند کند یا تند شود. در واقع بدن به قلب می‌گوید که به چه میزان اکسیژن نیاز دارد. وظیفه قلب تحویل اکسیژن و موادغذایی به تمام ارگان‌ها و بافت‌های بدن است. این کار به‌وسیله قلب با پمپ کردن خون از ریه‌ها (محل برداشت اکسیژن) به تمام نواحی بدن (محل تحویل اکسیژن) انجام می‌گیرد. سپس خون به‌وسیله قلب به ریه‌ها بازمی‌گردد و درنتیجه جریانی به‌صورت مدار شکل می‌گیرد که شما را طی شبانه‌روز و برای سال‌ها زنده نگه می‌دارد. به همین دلیل به قلب اصطلاح «پمپ» گفته می‌شود. قلب از ۴ حفره مرتبط به هم تشکیل شده که هرکدام در عمل پمپ کردن خون نقش دارند. خون با اکسیژن کم، از تمام نواحی مختلف بدن به دهلیز راست می‌ریزد. دهلیز راست که پر شد، خون را به حفره زیرین خود یعنی بطن راست می‌فرستد. این حفره بزرگ‌تر خون را از طریق سرخرگ ریوی به ریه‌ها می‌فرستد. در ریه، خون از اکسیژن غنی می‌شود و از طریق سیاهرگ‌های ریوی به قلب (دهلیز چپ) بازمی‌گردد. وقتی دهلیز چپ پر شد، خون را به حفره زیرین خود می‌فرستد. این حفره، یا همان بطن چپ، با استفاده از عضلات قوی خود خون را به سرتاسر بدن پمپ می‌کند. تمام میلیون‌ها سلول موجود در قلب، به امواج کوچک الکتریسیته واکنش نشان می‌دهند. امواج الکتریسیته‌ای در قلب به‌وسیله قسمت مخصوصی در ناحیه فوقانی دهلیز راست ساخته می‌شوند (معروف به گره سینوسی- دهلیزی) اما گاهی این ریتم منظم به‌هم می‌خورد. مثلا کند یا تند می‌شود. حالا این ریتم باید با دستگاه تنظیم شود، وگرنه قلبی که در تمام اوقات خیلی کند می‌زند می‌تواند باعث خستگی و سرگیجه شخص شود زیرا با کند شدن ضربان قلب، خون کافی به ارگان‌های مختلف بدن نمی‌رسد.

۳ چرا قلب به باتری نیاز پیدا می‌کند؟

اینکه چرا ریتم طبیعی قلب به‌هم می‌خورد، جوابی ساده ندارد. بسیاری از شرایط و مواد ریتم قلب را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. بیماری‌هایی مانند دیابت، فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های ریوی و پرکاری تیرویید می‌توانند باعث آریتمی شوند. مصرف بعضی از داروها و سیگار کشیدن نیز می‌توانند باعث بی‌نظمی در ضربان قلب شوند. پی بردن به‌علت آریتمی بسیار اهمیت دارد زیرا نوع درمان وابسته به‌علت است، بنابراین پزشک برای پی بردن به‌علت آریتمی ممکن است آزمایش‌هایی درخواست کند.

۴ آیا تنظیم باتری قلب به جراحی‌های مکرر نیاز دارد؟

بعداز اینکه دستگاه ضربان‌ساز در بدن تعبیه شد، پزشک می‌تواند با استفاده از «پروگرامر» آن را از خارج از بدن تنظیم کند. پروگرامر یک رایانه مخصوص است که می‌تواند دستورات لازم را ازطریق امواج خاص و از روی پوست به دستگاه ضربان‌ساز منتقل کند. این کار بدون درد است و پروگرامر می‌تواند اطلاعات موجود در مورد قلب بیمار را در دستگاه ضربان‌ساز در اختیار پزشک قرار دهد.

۵ آیا فردی که باتری گذاشته، کارکردن باتری را حس می‌کند؟

افراد نمی‌توانند موج الکتریکی ناشی از دستگاه ضربان‌ساز را احساس کنند. موج الکتریکی یک دستگاه ضربان‌ساز بسیار کوچک است. اگر شما آن را احساس کردید، پزشکتان با تغییر برنامه‌ریزی دستگاه ضربان‌ساز می‌تواند آن را برطرف کند.

۶ با پایان یافتن عمر باتری قلب چه اتفاقی می‌افتد؟

همیشه قبل از اتمام عمر باتری زمان کافی برای تعویض آن وجود دارد. پزشکان در هر ویزیت طول عمر باتری را بررسی خواهند کرد. زمانی که انرژی دستگاه ضربان‌ساز نزدیک به پایان باشد باید با یک دستگاه ضربان‌ساز جدید تعویض شود بنابراین یک عمل کوچک دیگر باید انجام شود.

۷ آیا باتری می‌تواند همه مشکلات قلب را حل کند؟

دستگاه ضربان‌ساز بیماری قلبی را درمان نمی‌کند؛ یعنی علت ضربان قلب کند یا نامنظم را رفع نمی‌کند، ولی می‌تواند برای سال‌های متمادی ضربان قلب را به‌طور طبیعی حفظ کند و در نتیجه به‌طور قابل‌توجهی کیفیت زندگی را در افراد مبتلا به آریتمی قلب بالا می‌برد. بعداز عمل جراحی شما به اتاق خود منتقل خواهید شد و پرستاران از شما مراقبت خواهند کرد. در همان روز نیز مرخص خواهید شد. البته بعضی بیماران برای بهبود به زمان بیشتری نیاز دارند.

۸ آیا موبایل و مایکروفر و لوازمی از این قبیل، کارکرد باتری قلب را مختل می‌کنند؟

نه! شما می‌توانید بدون اینکه دچار مشکل خاصی شوید، از تلفن‌همراه استفاده کنید. البته بعضی دستگاه‌های ضربان‌ساز قدیمی ممکن است با تلفن‌همراه تداخل داشته باشند که در این مواقع می‌توانید از پزشک خود اطلاعات لازم را کسب کنید. استفاده از اغلب وسایل برقی خانگی که نقص فنی نداشته باشند، مثل مایکروویو، تلویزیون و ویدئو بی‌خطر است. اگر ماشین ریش‌تراشی یا برخی وسایل الکتریکی دیگر مستقیم روی دستگاه ضربان‌ساز قرار گیرند، ممکن است عملکرد دستگاه ضربان‌ساز را تحت‌تاثیر قرار دهند. وسایل اداری و اغلب وسایل پزشکی نیز بی‌خطر هستند. دستگاه ضربان‌ساز حین عکسبرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه یا دندان‌ها، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، ماموگرافی و فلوروسکوپی به خوبی کار خواهد کرد.