عفونت معده با هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) چطور تشخیص داده می‌شود و درمان آن به چه صورت است؟
عفونت هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) زمانی رخ می‌دهد که باکتری H. pylori معده شما را آلوده کند. عفونت H. pylori یکی از علل شایع زخم معده یا گاستریت (التهاب معده) است و برآورد می‌شود ک در بیش از نیمی از مردم جهان وجود داشته باشد.
هلیکوباکتر پیلوری یک باسیل گرم منفی، خمیده و تاژک‌دار است که در لایه پوششی اپی‌تلیوم معده یافت می‌شود. هلیکوباکتر پیلوری یک ارگانیسم غیرمهاجم است که در لایهٔ ترشحات موکوسی که روی اپی‌تلیوم معده را پوشانده، تجمع می‌یابد. عواملی که در توانایی ارگانیسم برای تجمع در معده دخالت دارند شامل تحرک باکتری، توانایی چسبیدن به لایه موکوس، و تولید آنزیم اوره‌آز هستند.
اکثر مردم متوجه عفونت هلیکوباکتر پیلوری نمی‌شوند، زیرا هرگز از آن بیمار نمی‌شوند. در صورت بروز علائم و نشانه‌های زخم معده، پزشک احتمالاً آزمایش عفونت H. pylori را برای شما درخواست می‌کند. در صورت ابتلا به عفونت H. pylori، می‌توان آن را با آنتی بیوتیک درمان کرد.
علائم عفونت معده با هلیکوباکتر پیلوری
اکثر افراد مبتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری هرگز هیچ گونه علائم و نشانه‌ای احساس نمی‌کنند . دلیل این امر مشخص نیست، اما برخی از افراد ممکن است با مقاومت بیشتری در برابر اثرات مضر H. pylori متولد شوند.
هنگامی که علائم یا نشانه‌هایی با عفونت H. pylori ظاهر می‌شود، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد یا سوزش در شکم
- درد شکم زمانی که معده شما خالی است بدتر می‌شود
- حالت تهوع
- از دست دادن اشتها
- آروغ زدن مکرر
- نفخ
- کاهش وزن ناخواسته
زمان مراجعه به پزشک
در صورت مشاهده علائم و نشانه‌های مداوم که شما را نگران می‌کند، با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید. در صورت مشاهده موارد زیر، فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید:
- درد شدید یا مداوم شکمی
- مشکل در بلع
- مدفوع قیری خونی یا سیاه
- استفراغ یا استفراغ خونین یا سیاه که شبیه تفاله قهوه یا قیر است
علل
باکتری H. pylori ممکن است از طریق تماس مستقیم با بزاق، استفراغ یا مدفوع از فردی به فرد دیگر منتقل شود. H. pylori همچنین ممکن است از طریق آب یا غذای آلوده پخش شود.
عوامل خطر
عفونت H. pylori اغلب در دوران کودکی ایجاد می‌شود. عوامل خطر عفونت H. pylori مربوط به شرایط زندگی در دوران کودکی شما هستند، مانند:
- زندگی در شرایط شلوغ. اگر در خانه‌ای با افراد دیگر زندگی می‌کنید، خطر ابتلا به عفونت H. pylori بیشتر است.
- زندگی بدون منبع قابل اطمینان آب تمیز. داشتن منبع قابل اطمینان از آب پاکیزه به کاهش خطر ابتلا به H. pylori کمک می‌کند.
- زندگی در یک کشور در حال توسعه. افرادی که در کشور‌های در حال توسعه زندگی می‌کنند، یعنی جاهایی که شرایط زندگی شلوغ و غیربهداشتی شایع‌تر است، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت H. pylori هستند.
- زندگی با فردی که عفونت H. pylori دارد. اگر فردی که با او زندگی می‌کنید عفونت H. pylori داشته باشد، به احتمال زیاد عفونت H. pylori نیز دارید.
عوارض
عوارض مرتبط با عفونت H. pylori عبارتند از:
- زخم‌ها: H. pylori می‌تواند به پوشش محافظ معده و روده کوچک شما آسیب برساند. این می‌تواند به اسید معده اجازه دهد یک زخم ایجاد شود. حدود 10 درصد از مبتلایان به پیلوری دچار زخم می‌شوند.
- التهاب مخاط معده. عفونت H. pylori می‌تواند معده شما را تحریک کند و باعث التهاب (گاستریت) شود.
- سرطان معده. عفونت H. pylori یک عامل خطر قوی برای انواع خاصی از سرطان معده است.
پیشگیری
در مناطقی از جهان که عفونت H. pylori و عوارض ناشی از آن شایع است، پزشکان گاهی افراد سالم را برای تشخیص H. pylori آزمایش می‌کنند. اما این که آیا واقعا در افرادی که هیچ علامتی یا نشانه‌ای ندارند ، آزمایش عفونت H. pylori فایده‌ای دارد یا خیر، در میان پزشکان بحث برانگیز است.
اگر نگران عفونت هلیکوباکتر پیلوری هستید یا فکر می‌کنید احتمال ابتلا به سرطان معده در شما بالاست، با پزشک خود مشورت کنید تا تصمیم بگیرید که آیا از غربالگری H. pylori سود می‌برید یا خیر.
تشخیص عفونت معده با هلیکوباکتر پیلوری
چندین آزمایش و روش برای تعیین اینکه آیا شما مبتلا به عفونت H. pylori هستید استفاده می‌شود.
- آزمایشات مدفوع. رایج‌ترین آزمایش مدفوع برای تشخیص H. pylori، آزمایش آنتی ژن مدفوع نام دارد که به دنبال پروتئین‌های خارجی (آنتی ژن) مرتبط با عفونت H. pylori در مدفوع شما می‌باشد.
آنتی بیوتیک‌ها، داروهای سرکوب‌کننده اسید‌ها که به عنوان مهار‌کننده‌های پمپ پروتون (PPI) (مانند امپرازول یا پنتوپرازول) شناخته می‌شوند و ساب سالیسیلات بیسموت (Pepto-Bismol) می‌توانند در صحت این آزمایشات تداخل ایجاد کنند. در صورتی که قبلاً تشخیص داده شده و برای H. pylori درمان شده‌اید، پزشک شما به طور کلی حداقل چهار هفته پس از اتمام درمان آنتی بیوتیکی برای آزمایش مدفوع منتظر می‌ماند. اگر از PPI استفاده می‌کنید، پزشک از شما می‌خواهد که مصرف PPI را متوقف کنید.
یک آزمایش آزمایشگاهی به نام واکنش زنجیره‌ای پلیمراز مدفوع (PCR) می‌تواند عفونت H. pylori در مدفوع و جهش‌هایی را که ممکن است در برابر آنتی بیوتیک‌هایی که برای درمان آن استفاده می‌شود مقاوم باشد، تشخیص دهد. این آزمایش گرانتر است و ممکن است در همه مراکز درمانی موجود نباشد. این آزمون برای بزرگسالان و کودکان در دسترس است.
- تست تنفسی. در طول یک آزمایش تنفسی، یک قرص، مایع یا پودر را حاوی مولکول‌های کربن نشاندار قورت می‌دهید. در صورت ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری، هنگامی که محلول در معده شما تجزیه می‌شود، کربن آزاد می‌شود. بدن شما کربن را جذب کرده و هنگام بازدم آن را دفع می‌کند. شما در یک کیسه بازدم می‌کنید و پزشک شما از دستگاه خاصی برای تشخیص مولکول‌های کربن استفاده می‌کند.
همانند آزمایش مدفوع، PPIها، بیسموت ساب سالیسیلات (Pepto-Bismol) و آنتی بیوتیک‌ها می‌توانند در صحت این آزمایش تداخل ایجاد کنند. اگر از PPI استفاده می‌کنید، پزشک از شما می‌خواهد که مصرف داروهای PPI را برای یک یا دو هفته قبل از آزمایش متوقف کنید. اگر قبلاً تشخیص داده شده بود که برای H. pylori درمان شده و تحت درمان قرار گرفته‌اید، پزشک به طور کلی حداقل چهار هفته پس از اتمام درمان آنتی بیوتیکی برای انجام آزمایش تنفسی منتظر می‌ماند. این آزمون برای بزرگسالان و کودکان در دسترس است.
- آندوسکوپی تشخیصی. در آندوسکوپی فوقانی پزشک یک لوله انعطاف‌پذیر طولانی مجهز به دوربین کوچک (آندوسکوپ) را از راه گلو و مری می‌گذراند و وارد معده و اثنی عشر (دوازدهه – قسمت ابتدایی روده باریک) وارد می‌کند. این ابزار به پزشک اجازه می‌دهد تا هرگونه بی‌نظمی در دستگاه گوارش فوقانی شما را مشاهده کرده و نمونه‌های بافت را برداشته (بیوپسی). این نمونه‌ها از نظر عفونت H. pylori تجزیه و تحلیل می‌شوند.
این آزمایش برای بررسی علائمی است که ممکن است در اثر سایر بیماری‌هایی مانند زخم معده یا گاستریت ایجاد می‌شود که ممکن است به دلیل H. pylori باشد.
بسته به آنچه در اولین آندوسکوپی یافت می‌شود یا اگر علائم بعد از درمان با هلیکوباکتر پیلوری همچنان ادامه داشته باشد، ممکن است آزمایش بعد از درمان تکرار شود. در این امتحان دوم، می‌توان بیوپسی انجام داد تا مطمئن شویم که H. pylori از بین رفته است. اگر قبلاً تشخیص داده شده بود که برای H. pylori درمان شده و تحت درمان قرار گرفته‌اید، پزشک شما به طور کلی حداقل چهار هفته پس از اتمام درمان آنتی بیوتیکی برای انجام آزمایش تنفسی منتظر می‌ماند. اگر از PPI استفاده می‌کنید، پزشک از شما می‌خواهد که مصرف داروهای PPI را برای یک یا دو هفته قبل از آزمایش متوقف کنید.
این آزمایش همیشه فقط برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری توصیه نمی‌شود زیرا تهاجمی‌تر از آزمایش تنفسی یا مدفوع است. اما ممکن است برای انجام آزمایشات دقیق برای تعیین دقیق آنتی بیوتیک برای درمان H. pylori مورد استفاده قرار گیرد، به ویژه اگر درمان آنتی بیوتیکی شکست بخورند یا چنانچه لازم باشد سایر بیماری‌های گوارشی رد شوند.
درمان
عفونت‌های هلیکوباکتر پیلوری معمولاً با حداقل دو آنتی بیوتیک مختلف به طور همزمان درمان می‌شوند تا از ایجاد مقاومت باکتری در برابر یک آنتی بیوتیک خاص جلوگیری شود. همچنین پزشک شما داروی سرکوب‌کننده اسید را تجویز یا توصیه می‌کند تا به بهبود دیواره معده کمک کند.
دارو‌هایی که می‌توانند اسید را سرکوب کنند عبارتند از:
- مهار‌کننده‌های پمپ پروتون (PPI). این دارو‌ها از تولید اسید در معده جلوگیری می‌کنند. برخی از نمونه‌های PPI عبارتند از امپرازول ، اسومپرازول ، لانسوپرازول و پنتوپرازول .
- مسدود‌کننده‌های هیستامین (H-2). این دارو‌ها ماده‌ای به نام هیستامین را که باعث تولید اسید می‌شود، مسدود می‌کنند. یک مثال سایمتیدین است.
- بیسموت ساب سالیسیلات این دارو که بیشتر با نام تجاری Pepto-Bismol شناخته می‌شود، با پوشاندن زخم و محافظت از آن در برابر اسید معده عمل می‌کند.
شکست درمان هلیکوباکترپیلوری:
شایع‌ترین علت شکست درمانی در بیمارانی که رژیم درمانی هلیکوباکترپیلوری را به طور صحیح مصرف می‌کنند، گونه‌های مقاوم به آنتی بیوتیک است.
در صورت شکست درمان سه دارویی قدم بعدی درمان چهاردارویی و جایگزین کردن کلاریترومایسین به جای مترونیدازول یا بالعکس است.
ترکیب PPI یعنی امپرازول یا پنتوپرازول، آموکسی سیلین و ریفابوتین به مدت ۱۰ روز، با موفقیت (میزان درمان ۸۶٪) در درمان مبتلایان به سوش‌های مقاوم مورد استفاده قرار گرفته است.
رژیم های دیگری که به عنوان درمان خط دوم استفاده می شوند عبارتند از:
درمان ۳ دارویی برپایه لووفلوکسین (لووفلوکسین، آموکسی سیلین و PPI) به مدت ۱۰ روز
و درمان ۳ دارویی بر پایه فورازولیدون (فورازولیدون، آموکسی سیلین و PPI) به مدت ۱۴ روز برای افرادی که به دو دوره درمان پاسخ نمی دهند، رژیم دیگری توصیه نگردیده است.
عوامل دیگری که شانس ریشه‌کن شدن عفونت را کم می کنند؛ عبارتند از:
۱- کشور زادگاه (در آسیای شمال شرقی شایع تر از دیگر مناطق آسیا و اروپا)،
۲- کشیدن سیگار.
چنانچه باز هم H . Pylori ریشه کن نشود، کشت و تعیین حساسیت ارگانیسم باید صورت گیرد.
از آنجایی که ۲۵-۱۵% بیمارانی که با داروهای خط اول درمان می‌شوند باز هم دچار عفونت می‌شوند یک روش جدید در حال بررسی است. این روش یک درمان زنجیره ای یا Sequential است و شامل ۵ روز آموکسی سیلین و PPI و سپس ۵ روز PPI به همراه تینیدازول و کلاریترومایسین یا لووفلوکساسین است.
یک درمان جدید نویدبخش که مزیت آن، طول مدت کوتاهتر، مصرف ساده‌تر و هزینه کمتر می‌باشد عبارت است از: ۵ روز درمان همزمان با ۴ داروی زیر می باشد که به میزان ۹۰٪ عفونت را ریشه کن می کند:
PPI دو بار در روز، آموکسی سیلین (یک گرم دو بار در روز)، لووفلوکساسین (mg ۵۰۰ دو بار در روز) و تینیدازول (mg ۵۰۰ دو بار در روز).
