میکیس تئودوراکیس، هنرمند مبارز با حکومت سرهنگ‌ها و خالق موسیقی متن فیلم‌های زد، زوربای یونانی و سرپیکو درگذشت
ساعاتی پیش خبرگزاری‌های معتبر دنیا اعلام کردند که میکیس تئودوراکیس، آهنگساز سرشناس یونانی و خالق موسیقی برای فیلم‌های مشهوری چون «زوربای یونانی»، «حکومت نظامی» و «زد» در ۹۶سالگی درگذشته است. (روز پنجشنبه ۱۱ شهریور 1400 خورشیدی)
به گزارش خبرگزاری رویترز، با انتشار خبر درگذشت این آهنگساز، پارلمان یونان یک دقیقه سکوت در سراسر کشور اعلام کرد.
لینا مندونی، وزیر فرهنگ یونان، در این باره گفت: «ما امروز بخشی از روح یونان را از دست دادیم. میکیس تئودوراکیس، میکیس آموزگار، روشنفکر و انقلابی، میکیس ما درگذشته است».
صحنه‌ها و آواهای زیادی از تئودوراکیس در ذهن ما جاودان مانده‌اند. اما شاید تاثیرگذارترین آنها را از دید من، یک شبکه تلویزیون آلمانی ثبت کرده باشد. زمانی که آزادی بعد از سال‌ها تحمل دیکتاتوری نظامیان یونانی به این کشور برگشته بود. استادیوم ملی این کشور پر از جمعیت شده بود و تئودوراکیس آزادی‌خواه به همراه دیگر هنرمندان برنامه‌ای بی‌نظیر در آن اجرا می‌کرد. ویدئوی کم کیفیت این کنسرت در یوتیوب پیدا می‌شود و دست‌های گشوده تئودوراکیس در این کنسرت گویی کل مهین و مردمش و شادی آزادی را می‌خواهند در آغوش بگیرند. این صحنه‌ها شاید منتهای آرزوی مردم کشورهایی باشند که علیرغم شکیبایی زیاد، هنوز در بازتکرار تحمل رنج و خودکامگی‌ها هستند.
میکیس تئودوراکیس در 29 ژوییه 1925 در جزیرهٔ کیوس یونان به دنیا آمد. از همان کودکی افسون موسیقی شد و بدون داشتن دسترسی به هیچ سازی، به خودآموزی موسیقی پرداخت. نخستین درس‌های موسیقی خود را در پیرگوس و پاتراس گرفت و در تریپولیس، گروه همسرایی تشکیل داد و در 17 سالگی اولین کنسرت خود را اجرا کرد.
پس از مبارزات طولانی با اشغالگران و شکنجهٔ شدید در زمان جنگ جهانی دوم و پس از آن، در جنگ داخلی یونان، در کنسرواتوآر آتن، در کلاس فیلوکتیتیس اکونومیدیس Philoktitis Economidis و در کنسرواتور پاریس به تحصیل پرداخت. در پاریس در کلاس الیور مسین Oliver Messiaen به آموزش تحلیل موسیقی پرداخت و از اورن بیژو Eugene Bigot درس رهبری گرفت. دوران اقامتش در پاریس، دورهٔ خلاقیت شدید هنری بود.
نخستین آثار سنفونیکش، کنسرتو برای پیانو، سوئیت اول، سمفونی اول، با استقبال جهانی روبه‌رو شد. در 1957 مدال طلای فستیوال موسیقی مسکو را از آن خود ساخت؛ در 1959 پس از اجرای بالهٔ «آنتیگون» در کوونت گاردن داریوش میلهو او را به عنوان بهترین آهنگساز سال اروپا، برای جایزهٔ آمریکایی موسیقی کوپلی Copley پیشنهاد کرد.
مهم‌ترین آثار تا 1960
قطعه‌یی برای پیانو، ویولون و ویولن‌سل؛ «جشن آسی‌گونیا» سنفونی شمارهٔ 1؛ «کارناول یونانی»(باله)؛ سونات برای پیانو؛ سوئیت شمارهٔ 1،2 و 3 باری ارکستر؛ سونات شمارهٔ 1 و 2 برای ویولون و پیانو؛ «آنتیگون» (باله)، زندگی و مرگ (برای صدا و سازهای زهی)؛ «ادیپ تیرانوس»(برای سازهای زهی)، کنسرت برای پیانو.
تئودوراکیس به یونان و به ریشه‌هایش بازگشت، به موسیقی اصیل یونان و با ترانهٔ «ایپتافیوس» Epitaphios، انقلابی فرهنگی را در کشورش آغاز کرد. با آثار خارق العاده‌اش که براساس بهترین اشعار یونانی و جهان ساخته شدند. با «اپینفانیا»، «لیکادس کوچولو» «اکزیون استی»، «ماتوسن»، «رومیوسینی»، «رومانسروجیتان»…بزرگ‌منشی را به موسیقی یونان بازگردانید
او در مقام موسیقیدانی نابغه، آوازهٔ جهانی یفات. تئودوراکیس به راستی بزرگترین آهنگساز زندهٔ یونان است. او ارکستر کوچک آتن، و انجمن موسیقی پیرائوس را بنیان گذاشت و کنسرت‌های بی‌شماری ارائه داد. در 1963 گروه جوانان دمکراتیک لامبراکیس را بنیان گذاشت و خود به عنوان دبیر آن انتخاب شد. در 1964 عضو مجلس یونان شد.
آثار مهم این دوره:
1. ترانه‌ها
2. موسیقی برای صحنه
3. موسیقی فیلم
4. موسیقی نیمه‌نمایشی
اما در 1967 ، حزب فاشیست به قدرت رسید. تئودوراکیس مخفی شد و جبههٔ وطن‌پرستان را بنیان گذاشت. سرهنگ‌ها فرمان شمارهٔ 13 نظامی را منتشر کردند که نواختن و حتی گوش دادن به موسیقی را ممنوع اعلام می‌کرد. تئودوراکیس دستگیر، زندانی و همراه با همسرش میرتو و دو فرزندشان مارگاریتا و یورگوس به به زانوتا تبعید شد. پس از مدتی به اردوگاه کار اجباری اوروپوس فرستاده شد. در 1970 حرکت همبستگی بین المللی به رهبری شخصیت‌هایی نظیر دمیتری شاستاکویچ، هانری آیسلر، لئونارد برنشتاین، آرتور میلر و هاری بلافونته توانست تئودوراکیس را آزاد و زندانش را به تبعید تبدیل کند.
آثار مهم دوران دیکتاتوری
1. ترانه‌ها
2. آثار نیمه‌نمایشی
3. موسیقی فیلم: z (کوستا گاوراس)
تئودوراکیس در تبعید برای سرنگونی سرهنگ‌ها و وحدت نیروهای مقاومت جنگید. به عنوان بخشی از مبارزاتش برای احیای دمکراسی در یونان صدها کنسرت در سراسر جهان اجرا کرد و به نماد مقاومت علیه دیکتاتوری تبدیل شد.
آثار نوشته شده در تبعید
1. ترانه‌ها
2. آثار نیمه‌نمایشی
3. موسیقی فیلم:
پس از سرنگونی سرهنگ‌ها، تئودوراکیس پیروزمندانه به یونان بازگشت و به کار و ارائهٔ کنسرت در یونان و خارج از یونان ادامه داد. همزمان در امور اجتماعی شرکت داشت. بارها نمایندهٔ مجلس شد و به مدت دو سال از 1990 تا 1992 در دولت کنستانتین میتسوتاکیس وزیر بود. پس از آن به مدت دو سال دیگر رهبر موسیقی ارکستر سنفونی و گروه همسرایان رادیو و تلویزیون شد.
تئودوراکیس همواره استعداد استثنایی هنری را با عشق ژرف و شدید به کشورش درهم آمیخته. همچنین در بالا بردن آگاهی بین المللی نسبت به حقوق بشر، مسائل مربوط به محیط زیست و نیاز به صلح، نقش چشمگیری ایفا کرده است. با همین هدف بود که انجمن دوستی یونان و ترکیه را همراه با موسیقیدان و خوانندهٔ پرآوازهء ترک زولفو لیوانلی بنیان گذاشت.
آثار مهم پس از 1974
1. ترانه‌ها
2. موسیقی برای صحنه
3. موسیقی فیلم:
4. آثار نیمه‌نمایشی
5. موسیقی سنفونی و آوازی
6. اپرا
در کنسرت هفتاد سالگی که در آتن برگزار شده بود، کمابیش تمامی آوازخوان‌های تئودوراکیس آواز خواندند. چندین هزار یونانی و خارجی درحالی‌که شمع‌های روشنی در دست داشتند در استادیوم سنگ مرمر آتن که نخستین بازی‌های نوین المپیک در آن برگزار شد، جمع شدند تا به تعدادی از بهترین آثار آهنگساز گوش بسپارند.
برنامهٔ این کنسرت قطعاتی از زوربای یونانی، فیلمی که در دههٔ شصت میلادی آوازهٔ بین المللی برای او آورد. تا قطعاتی جدی‌تر نظیر «آکزیون استی» Axion Esti، قطعهٔ همسرایی جاه‌طلبانه‌ای که براساس شعری از بندهٔ جایزهٔ نوبل ادیسیوس الیتیس Adysseue Elytis ساخته شده بود، دربر می‌گرفت.
تئودوراکیس مانند همیشه با قدرت تمام روی سکوی رهبری قرار گرفت-اندامی تنومند در پیراهن فراخ سیاهی که بیشتر با دستش رهبری می‌کند تا چوب رهبری. او از کار با گروه بزرگ همسرایان و ارکستر بزرگی که تعداد نوازندگان بوزوکی و سایر سازهای سنتی یونان آن بر تعداد ویولونیست‌ها برتری دارد، به وضوح لذت بردند.
می‌گفت که: «یک آهنگساز اصیل و راستگو کسی است که زایندهٔ ملودی‌های اصیل و حقیقی باشد»
میکیس تئودوراکیس از لحاظ سیاسی چپ‌گرا بوده و به مدت طولانی با عضو حزب کمونیست یونان در ارتباط بود. او یک فعال سیاسی برجسته بود که بخش زیادی از عمر خود را صرف مبارزه حکومت دیکتاتوری کرد. از تحمل حبس و تبعید برای فعالیت‌اش علیه حکومت حاکم تا فعالیت به عنوان نماینده پارلمان و وزیر دولت پس از سرنگونی حکومت دیکتاتوری، مبارزه با مواد مخدر و تروریسم، تلاش برای بهبود روابط فرهنگی و آموزشی بین ترکیه و یونان، اعتراض به جنگ ایران و عراق و وضعیت فلسطینیان، برگزاری کنسرت با اهداف صلح‌طلبانه و مبارزه مستمر با رژیم‌های دیکتاتوری همگی از فعالیت‌‌های مهم تئودوراکیس در زندگی شخصی‌اش هستند.
برای مردم یونان تئودوراکیس تنها سازنده موسیقی فیلم‌های مشهوری مانند زورباری یونانی و سرپیکو نبود، بلکه یک آزاد اندیش، روشنگر، سَمبُل موسیقی یونان و یکی از بزرگترین و تاثیرگذارترین آهنگ‌سازان تاریخ این کشور بود.
حکومت نظامی (State of Siege) فیلمی فرانسوی به کارگردانی کوستا گاوراس محصول ۱۹۷۲ با بازی ایو مونتان و رناتو سالواتوری است. موسیقی به یاد ماندنی و بسیار زیبای فیلم حکومت نظامی ساخته‌‌ی میکیس تئودوراکیس است. این فیلم هفت سال قبل از انقلاب ایران ساخته شده و تئودوراکیس در زمان انقلاب بین دانشجویان و روشنفکران ایرانی بسیار محبوب بوده‌است. قطعه‌ای بسیار زیبا و شنیدنی به نام Paola 11099 از موسیقی فیلم حکومت نظامی یکی از شاهکارهای جاویدان تئودوراکیس است که برای خیلی از جوان‌های دهه‌ی پنجاه و شصت خاطره‌انگیز است. می‌گویند هنر در سادگیست، خب این قطعه هم هنر خالص است، ملودی غمگینِ به یاد ماندنی و دوست‌داشتنی این اثر هرگز تکراری نمی‌شود. این آهنگ دقیقاً همان چیزی است که یک قطعه موسیقی بی‌کلام باید باشد.
گزیده موسیقی‌های متن اصلی
۱۹۶۰: ماه عسل (مایکل پاول)
۱۹۶۱: فدرا (ژول داسن)
۱۹۶۲: پنج مایل مانده به نیمه‌شب (آناتول لیتواک)
۱۹۶۲: الکترا (مایکل کاکویانیس)
۱۹۶۴: زوربای یونانی (مایکل کاکویانیس)
۱۹۶۹: زد (کوستا گاوراس)
۱۹۷۲: حکومت نظامی (کوستا گاوراس)
۱۹۷۳: نبرد سوتیسکا (Stipe Delić)
۱۹۷۳: سرپیکو (سیدنی لومت)
۱۹۷۶: نامه‌هایی از ماروسیا (میگل لیتین)
۱۹۷۷: ایفیگنیا (مایکل کاکویانیس)
آهنگ Paola پائولا اثر به یاد ماندنی میکیس تئودوراکیس
بشنوید:
