آنسفالیت چیست؟ انواع و روش تشخیص و درمان آن

آنسفالیت Encephalitis التهاب مغز است. دلایل مختلفی وجود دارد، اما شایع‌ترین آن عفونت ویروسی است.

انسفالیت اغلب فقط علائم و نشانه‌های خفیف شبیه آنفولانزا ایجاد می‌کند – مانند تب یا سردرد – یا اصلاً علائمی ندارد. گاهی اوقات علائم شبه آنفولانزا شدیدتر است. انسفالیت همچنین می‌تواند باعث آشفتگی تفکر، تشنج یا مشکلات حرکتی یا حواس مانند بینایی یا شنوایی شود.

در برخی موارد، آنسفالیت می‌تواند تهدید‌کننده زندگی باشد. تشخیص و درمان به موقع مهم است زیرا پیش بینی اینکه چگونه آنسفالیت بر هر فرد تأثیر می‌گذارد دشوار است.

علائم آنسفالیت

فونتانل برآمده کادر گفتگوی پاپ آپ را باز کنید

اکثر افراد مبتلا به آنسفالیت ویروسی دارای علائم خفیف شبیه آنفولانزا هستند، مانند:

• سردرد
• تب
• درد در عضلات یا مفاصل
• خستگی یا ضعف

گاهی اوقات علائم و نشانه‌ها شدیدتر هستند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• گیجی، آشفتگی یا توهم
• تشنج
• از دست دادن حس یا فلج در نواحی خاصی از صورت یا بدن
• ضعف عضلانی
• مشکلات در گفتار یا شنوایی
• از دست دادن هوشیاری (از جمله کما)

در نوزادان و کودکان خردسال، علائم و نشانه‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• برآمدگی در نقاط نرم (فونتانل) جمجمه نوزاد
• تهوع و استفراغ
• سفتی بدن
• تغذیه ضعیف یا بیدار نشدن برای تغذیه
• تحریک‌پذیری

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگر هر یک از علائم شدیدتر مرتبط با آنسفالیت را تجربه می‌کنید، فوراً مراقبت کنید. سردرد شدید، تب و تغییر هوشیاری نیاز به مراقبت فوری دارد.

نوزادان و کودکان خردسال با هر گونه علائم یا نشانه‌های آنسفالیت باید تحت مراقبت‌های فوری قرار گیرند.

علل آنسفالیت

علت دقیق آنسفالیت اغلب ناشناخته است. اما زمانی که علت مشخص شود، شایع‌ترین آن عفونت ویروسی است. عفونت‌های باکتریایی و شرایط التهابی غیر عفونی نیز می‌توانند باعث انسفالیت شوند.

دو نوع اصلی آنسفالیت وجود دارد:

• آنسفالیت اولیه این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که یک ویروس یا عامل دیگر به طور مستقیم مغز را آلوده کند. عفونت ممکن است در یک ناحیه متمرکز یا گسترده باشد. عفونت اولیه ممکن است فعال شدن مجدد ویروسی باشد که پس از یک بیماری قبلی غیر فعال بوده است.
• آنسفالیت ثانویه این وضعیت ناشی از واکنش سیستم ایمنی معیوب به عفونت در سایر نقاط بدن است. سیستم ایمنی بدن به جای اینکه فقط به سلول‌های عامل عفونت حمله کند، به اشتباه به سلول‌های سالم مغز نیز حمله می‌کند. آنسفالیت ثانویه که به عنوان آنسفالیت پس از عفونت نیز شناخته می‌شود، اغلب دو تا سه هفته پس از عفونت اولیه رخ می‌دهد.

علل شایع ویروسی

چرخه انتقال ویروس نیل غربی کادر گفتگوی پاپ آپ را باز کنید

ویروس‌هایی که می‌توانند باعث انسفالیت شوند عبارتند از:

• ویروس هرپس سیمپلکس (HSV). هر دو HSV نوع 1 – همراه با تبخال و تاول‌های تب در اطراف دهان – و HSV نوع 2 – مرتبط با تبخال تناسلی – می‌توانند باعث انسفالیت شوند. انسفالیت ناشی از HSV نوع 1 نادر است اما می‌تواند منجر به آسیب قابل توجه مغز یا مرگ شود.
• سایر ویروس‌های تبخال این‌ها شامل ویروس اپشتین بار است که معمولاً باعث مونونوکلئوز عفونی می‌شود و ویروس‌واریسلا زوستر که معمولاً باعث آبله مرغان و زونا می‌شود.
• انتروویروس‌ها این ویروس‌ها شامل ویروس فلج اطفال و کوکساکی ویروس هستند که معمولاً باعث بیماری با علائمی شبیه آنفولانزا، التهاب چشم و درد شکم می‌شوند.
• ویروس‌های منتقله از پشه این ویروس‌ها می‌توانند باعث عفونت‌هایی مانند غرب نیل، لا کراس، سنت لوئیس، وسترن اسب و آنسفالیت اسب شرقی شوند. علائم عفونت ممکن است در عرض چند روز تا چند هفته پس از قرار گرفتن در معرض یک ویروس منتقله از پشه ظاهر شود.
• ویروس‌های منتقل شده از طریق کنه ویروس Powassan توسط کنه‌ها حمل می‌شود و باعث ایجاد آنسفالیت در غرب می‌انه ایالات متحده می‌شود. علائم معمولاً حدود یک هفته پس از گزش کنه‌های آلوده ظاهر می‌شوند.
• ویروس هاری عفونت با ویروس هاری که معمولاً از طریق نیش حیوان آلوده منتقل می‌شود، پس از شروع علائم باعث پیشرفت سریع آنسفالیت می‌شود. هاری یک علت نادر آنسفالیت در ایالات متحده است.
• عفونت‌های دوران کودکی عفونت‌های رایج دوران کودکی – مانند سرخک (سرخچه)، اوریون و سرخک آلمانی (سرخچه) – از علل نسبتاً شایع آنسفالیت ثانویه بودند. این علل در حال حاضر در ایالات متحده به دلیل در دسترس بودن واکسن برای این بیماری‌ها نادر است.

عوامل خطر آنسفالیت

هر کسی ممکن است به آنسفالیت مبتلا شود. عواملی که ممکن است خطر را افزایش دهند عبارتند از:

• سن. برخی از انواع آنسفالیت در گروه‌های سنی خاص شایع‌تر یا شدیدتر هستند. به طور کلی، کودکان خردسال و افراد مسن در معرض خطر بیشتر انواع آنسفالیت ویروسی هستند.
• سیستم ایمنی ضعیف شده. افرادی که اچ آی وی/ایدز دارند، دارو‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند یا بیماری دیگری دارند که باعث ضعف سیستم ایمنی می‌شود، در معرض خطر ابتلا به انسفالیت هستند.
• مناطق جغرافیایی ویروس‌های منتقله از طریق پشه یا کنه در مناطق جغرافیایی خاص رایج هستند.
• فصل سال. بیماری‌های منتقله از طریق پشه و کنه در تابستان در بسیاری از مناطق ایالات متحده شایع‌تر است.

عوارض آنسفالیت

عوارض آنسفالیت بسته به عواملی مانند:

• سن شما
• علت عفونت شما
• شدت بیماری اولیه شما
• زمان از شروع بیماری تا درمان

افراد مبتلا به بیماری نسبتاً خفیف معمولاً طی چند هفته بدون عوارض طولانی مدت بهبود می‌یابند.

عوارض بیماری شدید آنسفالیت

التهاب می‌تواند به مغز آسیب برساند و احتمالاً منجر به کما یا مرگ شود.

سایر عوارض – که شدت آن‌ها بسیار متفاوت است – ممکن است برای ماه‌ها باقی بماند یا دائمی باشد. این عوارض می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• خستگی مداوم
• ضعف یا عدم هماهنگی عضلات
• شخصیت تغییر می‌کند
• مشکلات حافظه
• فلج
• نقص شنوایی یا بینایی
• اختلالات گفتاری

جلوگیری از آنسفالیت

بهترین راه برای پیشگیری از آنسفالیت ویروسی، انجام اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از قرار گرفتن در معرض ویروس‌هایی است که می‌توانند باعث بیماری شوند. سعی کنید:

• بهداشت را خوب رعایت کنید. دست‌ها را به طور مکرر و کامل با آب و صابون بشویید، به خصوص بعد از استفاده از توالت و قبل و بعد از غذا.
• ظروف را به اشتراک نگذارید ظروف غذاخوری و نوشیدنی را به اشتراک نگذارید.
• عادات خوب را به فرزندان خود بیاموزید. اطمینان حاصل کنید که آن‌ها بهداشت را رعایت می‌کنند و از استفاده از ظروف مشترک در خانه و مدرسه خودداری می‌کنند.
• واکسن بزنید واکسن‌های خود و فرزندانتان را در جریان نگه دارید. قبل از سفر، با پزشک خود در مورد واکسیناسیون‌های توصیه شده برای مقاصد مختلف صحبت کنید.

محافظت در برابر پشه و کنه

برای به حداقل رساندن قرار گرفتن در معرض پشه و کنه:

• برای محافظت از خود لباس بپوشید. اگر بین غروب و سحر که پشه‌ها بیشترین فعالیت را دارند، و زمانی که در یک منطقه جنگلی با علف‌های بلند و درختچه‌هایی که کنه‌ها در آن شایع‌تر است، هستید، پیراهن‌های آستین بلند و شلوار بلند بپوشید.
• از ماده دافع پشه استفاده کنید. مواد شیمیایی مانند DEET را می‌توان هم برای پوست و هم برای لباس استفاده کرد. برای استفاده از ماده دافع به صورت، آن را روی دستان خود اسپری کنید و سپس روی صورت خود پاک کنید. اگر هم از ضدآفتاب و هم از ضدآفتاب استفاده می‌کنید، ابتدا از ضد آفتاب استفاده کنید.
• از حشره کش استفاده کنید. آژانس حفاظت از محیط زیست استفاده از محصولات حاوی پرمترین را توصیه می‌کند که کنه‌ها و پشه‌ها را دفع و از بین می‌برد. این محصولات را می‌توان روی لباس، چادر و سایر وسایل فضای باز اسپری کرد. پرمترین را نباید روی پوست مالید.
• از پشه‌ها دوری کنید. از فعالیت‌های غیرضروری در مکان‌هایی که پشه‌ها در آن‌ها شایع است خودداری کنید. در صورت امکان، از غروب تا سحر، زمانی که پشه‌ها بیشتر فعال هستند، از بیرون رفتن خودداری کنید. تعمیر شیشه و صفحه نمایش شکسته.
• از شر منابع آب خارج از خانه خلاص شوید. آب ایستاده را در حیاط خود حذف کنید، جایی که پشه‌ها می‌توانند تخم‌های خود را بگذارند. مشکلات رایج عبارتند از گلدان‌های گل یا سایر ظروف باغبانی، سقف‌های صاف، لاستیک‌های قدیمی و گرفتگی ناودان‌ها.
• به دنبال علائم بیماری ویروسی در فضای باز باشید. اگر متوجه پرندگان یا حیوانات بیمار یا در حال مرگ شدید، مشاهدات خود را به بخش بهداشت محلی خود گزارش دهید.

محافظت برای کودکان خردسال

دارو‌های دافع حشرات برای استفاده در نوزادان کمتر از 2 ماه توصیه نمی‌شود. در عوض، کالسکه نوزاد یا کالسکه را با پشه‌بند بپوشانید.

برای نوزادان و کودکان بزرگ‌تر، دافع‌ها با 10% تا 30% DEET ایمن در نظر گرفته می‌شوند. محصولات حاوی DEET و ضد آفتاب برای کودکان توصیه نمی‌شود زیرا استفاده مجدد – که ممکن است برای جزء ضد آفتاب لازم باشد – کودک را در معرض DEET بیش از حد قرار می‌دهد.

نکاتی در مورد استفاده از مواد دافع پشه برای کودکان عبارتند از:

• همیشه در استفاده از مواد دافع پشه به کودکان کمک کنید.
• روی لباس و پوست در معرض اسپری کنید.
• برای کاهش خطر استنشاق ماده دافع، در بیرون از منزل از دافع استفاده کنید.
• اسپری دافع را روی دستان خود اسپری کنید و سپس آن را روی صورت کودک خود بمالید. مراقب اطراف چشم و گوش باشید.
• برای دست کودکان خردسال که ممکن است دست خود را در دهان خود قرار دهند از مواد دافع استفاده نکنید.
• هنگامی که به داخل خانه می‌آیید، پوست درمان شده را با آب و صابون بشویید.

تشخیص آنسفالیت

پزشک شما با معاینه فیزیکی کامل و سابقه پزشکی شروع می‌کند.

سپس پزشک ممکن است توصیه کند:

• تصویربرداری از مغز. تصاویر MRI یا CT می‌توانند تورم مغز یا شرایط دیگری را که ممکن است باعث علائم شما شوند، مانند تومور، نشان دهند.
• تپ ستون فقرات (پنکسیون کمری). سوزنی که در قسمت پایین کمر شما وارد می‌شود، مقدار کمی از مایع مغزی نخاعی (CSF) را از بدن خارج می‌کند، مایع محافظی که مغز و ستون فقرات را احاطه کرده است. تغییرات در این مایع می‌تواند نشان دهنده عفونت و التهاب در مغز باشد. گاهی اوقات می‌توان نمونه‌هایی از CSF را برای شناسایی ویروس یا سایر عوامل عفونی آزمایش کرد.
• سایر آزمایشات آزمایشگاهی نمونه‌های خون، ادرار یا دفع از پشت گلو را می‌توان برای ویروس‌ها یا سایر عوامل عفونی آزمایش کرد.
• الکتروانسفالوگرام (EEG). الکترود‌هایی که روی پوست سر شما چسبانده می‌شوند، فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند. برخی الگو‌های غیر طبیعی ممکن است نشان دهنده تشخیص آنسفالیت باشد.
• بیوپسی مغز به ندرت ممکن است نمونه کوچکی از بافت مغز برای آزمایش برداشته شود. بیوپسی مغز معمولاً تنها در صورتی انجام می‌شود که علائم بدتر شوند و درمان‌ها تأثیری نداشته باشند.

درمان آنسفالیت 

درمان آنسفالیت خفیف معمولاً شامل موارد زیر است:

• استراحت در رختخواب
• مایعات فراوان
• دارو‌های ضدالتهابی – مانند استامینوفن (تیلنول، سایرین)، ایبوپروفن (ادویل، موترین IB، دیگران) و ناپروکسن سدیم (Aleve) – برای تسکین سردرد و تب

دارو‌های ضد ویروسی

انسفالیت ناشی از برخی ویروس‌ها معمولاً نیاز به درمان ضد ویروسی دارد.

دارو‌های ضد ویروسی که معمولا برای درمان آنسفالیت استفاده می‌شوند عبارتند از:

• آسیکلوویر (زویراکس)
• گانسیکلوویر (سیتوون)
• فوسکارنت (فوسکاویر)

برخی از ویروس‌ها، مانند ویروس‌های منتقله از حشرات، به این درمان‌ها پاسخ نمی‌دهند. اما از آنجایی که ویروس خاص ممکن است بلافاصله یا اصلاً شناسایی نشود، پزشکان اغلب درمان فوری با آسیکلوویر را توصیه می‌کنند. آسیکلوویر می‌تواند در برابر HSV موثر باشد، که در صورت عدم درمان به موقع می‌تواند منجر به عوارض قابل توجهی شود.

دارو‌های ضد ویروسی معمولاً به خوبی تحمل می‌شوند. به ندرت، عوارض جانبی می‌تواند شامل آسیب کلیه باشد.

مراقبت حمایتی

افرادی که با آنسفالیت شدید در بیمارستان بستری می‌شوند ممکن است نیاز داشته باشند:

• کمک به تنفس، و همچنین نظارت دقیق بر تنفس و عملکرد قلب
• مایعات داخل وریدی برای اطمینان از هیدراتاسیون مناسب و سطوح مواد معدنی ضروری
• دارو‌های ضد التهابی مانند کورتیکواستروئید‌ها برای کاهش تورم و فشار داخل جمجمه
• دارو‌های ضد تشنج مانند فنی توئین (دیلانتین) برای توقف یا جلوگیری از تشنج

پیگیری درمانی

اگر عوارض آنسفالیت را تجربه کردید، ممکن است به درمان اضافی نیاز داشته باشید، مانند:

• فیزیوتراپی برای بهبود قدرت، انعطاف‌پذیری، تعادل، هماهنگی حرکتی و تحرک
• کاردرمانی برای توسعه مهارت‌های روزمره و استفاده از محصولات سازگاری که به فعالیت‌های روزمره کمک می‌کند
• گفتار درمانی برای یادگیری مجدد کنترل و هماهنگی عضلات برای تولید گفتار
• روان درمانی برای یادگیری راهبرد‌های مقابله‌ای و مهارت‌های رفتاری جدید برای بهبود اختلالات خلقی یا رسیدگی به تغییرات شخصیتی

آماده شدن برای ویزیت

بیماری جدی همراه با آنسفالیت معمولاً شدید و نسبتاً ناگهانی است، بنابراین به دنبال مراقبت‌های اورژانسی باشید. تیم مراقبت‌های اورژانسی احتمالاً شامل متخصصان بیماری‌های عفونی و مغز و سیستم عصبی (متخصص مغز و اعصاب) خواهد بود.

سوالات از پزشک شما

ممکن است لازم باشد به این سؤالات پاسخ دهید یا از طرف فرزندتان یا شخص دیگری که بیماری شدید دارد به آن‌ها پاسخ دهید:

• علائم از چه زمانی شروع شد؟
• آیا اخیراً شروع به مصرف دارو‌های جدید کرده‌اید؟ اگر بله، دارو چیست؟
• آیا در چند هفته گذشته توسط پشه یا کنه گزیده شده‌اید؟
• آیا اخیرا سفر کرده‌اید؟ جایی که؟
• آیا اخیراً سرماخوردگی، آنفولانزا یا بیماری دیگری داشته‌اید؟
• آیا در مورد واکسیناسیون خود به روز هستید؟ آخرین مورد شما کی بود؟
• آیا اخیراً در معرض حیوانات وحشی یا سموم شناخته شده قرار گرفته‌اید؟
• آیا رابطه جنسی محافظت نشده با شریک جنسی جدید یا طولانی مدت داشته‌اید؟
• آیا بیماری دارید یا دارو‌هایی مصرف می‌کنید که منجر به ضعف سیستم ایمنی شود؟