زندگینامه آرتور سی کلارک به مناسبت زادروز او
سر آرتور چارلز کلارک Arthur C. Clarke در دسامبر 1917، در انگلستان به دنیا آمد. از همان دوران کودکی علاقهٔ وافری به داستانهای علمی-تخیلی و نجوم داشت. جنگ جهانی دوم که آغاز شد، به خدمت نیروی هوایی انگلستان درآمد و بهعنوان تکنسین مسائل راداری، طرح پیشگام و تازهای به نام سیستم هشدار سریع راداری ابداع کرد. همین موضوع باعث علاقهٔ جدی او به مسائل ارتباطات راداری شد که بعدها محور اصلی داستان «میعاد با راما» قرار گرفت.
پس از جنگ جهانی، سی کلارک که نتوانسته بود در پایان دبیرستان تحصیل دانشگاهی خود را در رشتهٔ مورد علاقهاش ادامه دهد، به کالج کینگس لندن رفت و با درجهٔ ممتاز در رشتهٔ ریاضیات و فیزیک از آن دانشگاه فارغالتحصیل شد. با این حال علاقهٔ جدی آرتور به مسائل فضا و آیندهٔ انسان در فضا او را رها نکرد. همین مسأله باعث شد وی به انجمن بینالمللی علوم سیارهای بپیوندد و در یک دوره نیز ریاست آن را به عهده گرفت.
علاقهٔ او به فضا باعث شد تا پیش از آنکه عصر فضا آغاز شود، وی ایدههایی جذاب در این خصوص ارائه کند. این ایده در مقالهای با نام «رلههای فرازمینی» در سال 1945 توسط مجلهٔ دنیای بیسیم منتشر شد. وی در این مقاله با بررسی مدارهای اطراف زمین پیشنهاد کرده بود که اگر ماهوارههایی را بتوان در ارتقاع مشخص 35786 کیلو متری از سطح آزاد دریا و دقیقا برفراز استوار قرار داد، آنگاه دورهٔ تناوب این ماهوارهها به دور زمین در حدود 943/23 ساعت طول میکشد. این زمان دقیقا برابر یک دور گردش زمین به دور خودش است. بنابراین این ماهوارهها برای ناظری روی سطح زمین همواره در نقطهٔ ثابتی در آسمان دیده خواهند شد و میتوان از آن برای انتقال امواج و کاربردهای مخابراتی و رادیو تلوزیونی استفاده کرد؛ ایدهای که امروزه ابزاری کارآمد و روزمره به حساب میآید و تمام ارتباطات رادیو تلوزیونی و مخابراتی با کمک چنین ماهوارهخهایی صورت میگیرد. دوازده سال پس از درج این مقاله بود که برای نخستین بار در تاریخ بشر، در 15 اکتبر 1957، اسپوتنیک 1(اولین قمر مصنوعی) در مدار زمین قرار گرفت. به عبارت دیگر، کلارک کاربرد مداری را پیشبینی کرده بود که دو دهه بعد در استفاده از آن و امکان به واقعیت رساندن آن رؤیا مهیا میشد. به همین دلیل است که کلارک و اندیشهٔ او را ادراکی آیندهنگرانه و با اهمیت میدانند.
سی کلارک در کنار فعالیتهای علمی خود، سالهای زیادی را به اقامت در سریلانکا و تلاش برای ارتقای سطح زندگی مردم این جزیره صرف کرد و به این دلیل لقب «سر» را دریافت کرد.
-------
علت و عوارض مشکل پزشکی از چیست؟
کلارک معتقد است: «انسان میتواند بدون غذا زندگی کند، اما بدون اطلاعات خواهد مرد». سی کلارک در روزهای پایانی عمر، در حالی که بر صندلی چرخدار قرار داشت و عمدهٔ توانایی جسمی خود را از دست داده بود، هنوز در راه علم میکوشید. وی در 29 اسفندماه سال 1386 دار فانی را وداع گفت و آثار ارزشمندی را از خود به جا گذاشت.
هومر در فضا!
«2001 ادیسهٔ فضایی» مشهورترین کتاب کلارک، اثری هوشمندانه از سفرهای امروزی بشر در جهان ناشناختهٔ فضا و نیز درونکاوی خود است که با تأکید بر ادیسهٔ هومر به نگارش درآمده است.
وی در کنار فعالیتهای علمی، یکی از مؤثرترین نویسندگان در عرصهٔ داستانهای علمی-تخیلی است. او به دلیل وارد کردن جزئیات علمی دقیق، اندیشههای فلسفی و انسانی قابل اعتنا، پیشبینیهای آیندهنگرانه و ارائهٔ انتقادهایی از روند رشد فناوری و بحرانهای انسانی که بشر در آستانهٔ قرن 21 با آن روبهرو خواهد بود، مورد توجه منتقدان ادبی دورهی خود قرار گرفت؛ واقعهای که معمولا پس از مرگ نویسندگان یا دوران میانسالی آنها اتفاق میافتد.
تعداد زیادی رمان و داستانهای کوتاه علمی-تخیلی، ثمرهٔ بیش از سه چهارم قرن نوشتن اوست. اما در این میان شاید برخی داستانهایش به واسطهٔ مفاهیم مطرح شده، از جایگاه بالاتری برخوردار باشند.2001 ادیسهٔ فضایی و 3 داستان «پیامد آن»، «مجموعهٔ راماها» و «پایان کودکی» را باید در زمرهٔ این نوشتههای تأثیر گذار دانست که هریک در بستر داستانی علمی-تخیلی و جذاب، مفاهیم وسیعی را مورد توجه قرار میدهد. البته شاید بیشتر مخاطبان، او را با داستان 2001 ادیسه فضایی بیشتر بشناسند که کارگردان پرآوازهی جهان، استانلی کوبریک آن را به پردهٔ سینما آورد تا از همکاری ارزشمند سی کلارک و کوبریک، اثری جاودانه در سینما خلق شود.
«پایان کودکی»(1953)، «شهر و ستارگان»(1956)، «ملاقات با راما»(1973)، «زمین پادشاهی»(1975) و «ترانههای زمین دور افتاده»(1986) از آثار علمی-تخیلی وی به شمار میروند.
انسان و ماشین
داستانهای سی کلارک در زمینهٔ آثار علمی-تخیلی مؤلفههای خود را دارند. به همین دلیل تفاوت ساختاری و محتوایی زیادی با دیگر نویسندگان اینگونهٔ ادبینظیر برادبری، آسیموف، ادگار رایس، باروز، ژول ورن و پیتر دیکینسون دارند. در عمدهٔ قصههای این نویسنده، شخصیتها مقهور شرایط به وجود آمدهای هستند که معمولا به ایزوله شدن آنها شرایط به وجود آمدهای هستند که معمولا به ایزوله شدن آنها میانجامد و این تنهایی منجر به جنونی چند مرحلهای میشود.
سیطرهٔ ماشینیسم بر طبیعت، دغدغهٔ دیگری است که در آثار وی وجود دارد. این موضوع به خوبی در کتاب «2001 ادیسهٔ فضایی» مشاهده میشود و مضمون اصلی داستان را تشکیل میدهد. ضربآهنگ داستان را دستمایهٔ رمانی بلند و حجیم قرار دهد. ضربآهنگ داستان به شدت کند است، اما از آنجا که نویسنده بهطور مرتب درگیریهای ذهنی را به تصویر میکشد، جذابیت لازم را برای خواندن ادامهٔ داستان ایجاد میکند.
یک اقتباس موفق
فیلم «2001 ادیسهٔ فضایی» ساختهٔ استنلی کوبریک، یکی از موفقترین اقتباسهای سینمایی از ادبیات است. در طول تاریخ سینما، فیلمهای زیادی را داستانهای مشهور اقتباس شدهاند، اما تعداد انگشتشماری از آنها موفقتر از رمان بودهاند یا دست کم همسطح داستان حرکت کردهاند. فیلم کوبریک یکی از آنهاست. کوبریک در این فیلم بسیار هوشمندانه عمل میکند و به جای توصیف حالات تنهایی و ترس قهرمان فیلم که در داستان با ارائهٔ تراوشات فکری وی بروزز پیدا میکند، به فضاسازی رو میآورد. او در واقع کنشها و واکنشهای درونی را با بهرهگیری از فضاسازی، دکور، نور و قرار دادن بازیگر در موقعیتهای صحنهای شبه تئاتری، به تصویر میکشد. همین موضوع باعث موفقیت جهانی وی در قرار گرفتن این فیلم در فهرست صد فیلم برتر تاریخ سینما میشود.
دانشمند دستداشتنی
سی کلارک جدا از قابلیتهای ویژهٔ علمی و ادبی و افتخارات مختلف اجتماعی، انسانی دست داشتنی بود. با وجود خلق و خوی به ظاهر جدی، بهترین دوست بچهها بود. او نیمی از عمر خود را با مردم زیست که گرچه هموطن وی نبودند، اما همه یک وجه مشترک داشتند که همان انسانیت بود. کلارک هیچگاه مقهور قدرتهای سیاسی و استکباری نشد. سعی وی در زندگی نزدیک به یک قرنش، آزاد اندیشی و آزاد زیستی بود و همین باعث شد تا بین همهٔ مردم محبوبیت ویژهای داشته باشد.
اکتشاف وی در زیر دریا-که در سه دههٔ پایانی عمر به آن همت ورزید-بستر جدیدی در ارتباط با علوم زیستشناسی و حتی نجوم پدید آورد که هنوز برخی از آنها اعلام نشده و شاگردانش در حال جمعآوری آنها هستند.