از نظر پزشکی معاینه درست و دقیق پستان‌ها باید چگونه صورت بگیرد و چرا اهمیت دارد؟
بهترین روش تشخیص زودرس سرطان پستان، ترکیبی از معاینه پستان توسط پزشک و انجام ماموگرافی با زمانبندی مناسب است. مراحل معاینه پستان به صورت زیر است:
مشاهده (Inspection): قدم اول معاینه، مشاهده پستان هاست. بازو‌های بیمار ابتدا باید در دو طرف بدنش قرار گیرند و سپس دو دستش را روی کمر قرار دهد و یا بازو‌ها را به بالای سر ببرد. از بیمارانی که پستان‌های بزرگ و آویزان دارند، بهتر است بخواهیم به جلو خم شوند تا مشاهده پستان‌ها راحت‌تر شود. نکات زیر در مشاهده پستان‌ها حائز اهمیت هستند
١- تومور‌ها معمولا نظم بافت پستان را به هم می‌زنند و موجب بی‌نظمی در شکل یا غیرقرینگی در بافت پستان یا محل قرارگیری نوک پستان می‌شوند.
۲- غیرقرینگی پستان‌ها ممکن است به طور شایع دیده شود اما تغییرات واضح یا تغییراتی که اخیرا ایجاد گردیده‌اند، نیاز به بررسی بیشتر دارند.
۳- هرگونه تغییر رنگ یا زخم شدگی در پوست پستان‌ها، آرئول یا نوک پستان یا هرگونه ادم لنفاتیک که موجب چروک خوردگی چرمی شکل یا ظاهر پوست پرتقالی شود، غیرطبیعی بوده و باید بررسی شود.
۴- به‌ترشح آبکی شفاف یا شیری رنگ از نوک پستان گالاکتوره گفته می‌شود که در اغلب موارد دوطرفه بوده و در اثر تحریک پستان یا افزایش سطح پرولاکتین رخ می‌دهد.
۵-ترشح خونی از پستان غیرطبیعی بوده و معمولا یکطرفه است و در اغلب موارد به علت التهاب ساختار پستان در اثر پاپیلومای داخل مجرایی اینتراداکتال پاپیلوما ایجاد می‌شود. علت کمتر شایع برای‌ترشح خونی ممکن است کارسینوم پستان باشد. در صورت وجود‌ترشح خونی، ارزیابی جهت Rule out بدخیمی ضرورت دارد.
۶-ترشح چرکی از پستان اغلب نشانه عفونت است؛ اگرچه ممکن است یک تومور زمینه‌ای، علت آن باشد.
۷- پستان‌های خیلی بزرگ ممکن است منجر به ایجاد کمردرد و شانه‌های خمیده شوند و در این صورت می‌تواند اندیکاسیون جراحی کوچک کردن پستان (Reduction mammoplasty) باشد.
لمس (Palpation): بعد از مشاهده، نوبت به لمس کردن پستان‌ها می‌رسد.
۱- ابتدا لمس پستان‌ها در وضعیتی که بازو‌ها در دو طرف بدن بیمار قرار دارند و بیمار به پشت خوابیده است، انجام می‌شود. سپس بیماربازو‌ها را روی سر قرار می‌دهد.
۲- برای معاینه زیربغل بیمار بهتر است بنشیند و معاینه در حالت نشسته انجام گیرد، در وضعیتی که بازوی بیمار روی شانه فرد معاینه‌کننده یا روی سر خود بیمار قرار گیرد.
٣- لمس پستان‌ها باید آهسته، دقیق و با پالپ انگشتان انجام شود نه با نوک انگشت. حرکت انگشتان باید به طرف بالا و پائین باشد و بافت پستان در بین انگشتان لمس شود. الگوی لمس توسط پزشک تعیین می‌شود مثلا الگوی دایره‌ای، شعاعی یا طولی که کل پستان را در بر بگیرد و در نهایت ناحیه آگزیلا نیز لمس می‌شود.
۴- در صورت لمس هرگونه توده باید اندازه، شکل، قوام، تحرک یا عدم تحرک و محل دقیق آن مشخص شود.
۵- در زنانی که پستان‌های بزرگ دارند ممکن است در زیر پستان هایک بافت سفت به صورت عرضی لمس شود که به آن خط زیر پستان (Inframammary ridge) می‌گویند و به عنوان یافته طبیعی در نظر گرفته می‌شود.
۶- در پایان معاینه پستان، آرئول جهت بررسی خروج مایع از نوک پستان فشار داده می‌شود و در صورت خروج مایع، باید آنرا جهت کشت و سیتوپاتولوژی ارسال نمود.
شاوره در مورد آگاهی نسبت به پستان خود: امروزه توصیه می‌شود که زنان تشویق شوند که نسبت به پستان خود آگاهی داشته باشند. یکی از راه‌های تشویق زنان برای آگاهی بیشتر، توصیه به معاینه پستان خود است. تمام زنان باید در مورد ظاهر طبیعی پستان‌ها و تغییراتی که ممکن است نامطلوب باشد، آگاهی داشته باشند.
معاینه پستان توسط خود فرد به تمام زنان توصیه نمی‌گردد بلکه فقط به زنان High risk مثل کسانی که یکی از بستگان درجه اول آن‌ها به سرطان مبتلا شده است، توصیه می‌شود. این بیماران باید با نگاه کردن به آینه و با بالا بردن بازو‌ها، ظاهر پستان‌ها و زیربغل را مشاهده کنند و هرگونه تغییر در ظاهر پستان، فرورفتگی، برآمدگی یا تغییر رنگ را به پزشک گزارش دهند. همچنین معاینه ملایم پستان‌ها و زیربغل جهت لمس هرگونه توده یا برآمدگی را انجام دهند و در نهایت فشردن ملایم نوک سینه جهت مشاهده هرگونه‌ترشح چرکی، خونی یا شیری از نوک پستان‌ها