مثانه بیش‌فعال چیست و چه علائمی دارد؟ شیوه درمان آن

مثانه بیش فعال، که OAB یا Overactive bladder نیز نامیده می‌شود، باعث می‌شود مکرر و ناگهانی ادرار شود که ممکن است کنترل آن دشوار باشد. ممکن است احساس کنید که در طول روز و شب بار‌ها نیاز به دفع ادرار دارید و همچنین ممکن است از دست دادن غیر عمدی ادرار (بی‌اختیاری فوریتی) را تجربه کنید.

اگر مثانه بیش فعال دارید، ممکن است احساس خجالت کنید، خود را منزوی کنید یا زندگی کاری و اجتماعی خود را محدود کنید. خبر خوب این است که یک ارزیابی کوتاه می‌تواند تعیین کند که آیا علت خاصی برای علائم مثانه بیش فعال شما وجود دارد یا خیر.

ممکن است بتوانید علائم مثانه بیش فعال را با استراتژی‌های رفتاری ساده، مانند تغییرات رژیم غذایی، دفع ادرار به موقع و تکنیک‌های نگه داشتن مثانه با استفاده از عضلات کف لگن خود مدیریت کنید. اگر این تلاش‌های اولیه به اندازه کافی به علائم مثانه بیش فعال کمک نکند، درمان‌های اضافی در دسترس هستند.

علائم

اگر مثانه بیش فعال دارید، ممکن است:

• احساس میل ناگهانی برای ادرار کردن که کنترل آن دشوار است
• از دست دادن ناخواسته ادرار بلافاصله پس از نیاز فوری به ادرار (بی‌اختیاری فوری)
• ادرار مکرر، معمولاً هشت بار یا بیشتر در 24 ساعت
• بیش از دو بار در شب بیدار شوید تا ادرار کنید (شب ادراری)

حتی اگر بتوانید در زمانی که احساس می‌کنید میل به ادرار کردن دارید به موقع به توالت بروید، تکرر ادرار و ادرار شبانه غیرمنتظره می‌تواند زندگی شما را مختل کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

اگرچه در میان افراد مسن غیر معمول نیست، مثانه بیش فعال بخشی طبیعی از پیری نیست. ممکن است بحث در مورد علائم شما آسان نباشد، اما اگر آن‌ها شما را ناراحت می‌کنند یا زندگی شما را مختل می‌کنند، با پزشک خود صحبت کنید. درمان‌هایی در دسترس هستند که ممکن است به شما کمک کند.

علل

عملکرد طبیعی مثانه

کلیه‌ها ادرار تولید می‌کنند که به مثانه شما تخلیه می‌شود. وقتی ادرار می‌کنید، ادرار از مثانه از طریق لوله‌ای به نام مجرای ادرار یا یورترا عبور می‌کند. ماهیچه‌ای در مجرای ادرار به نام اسفنکتر باز می‌شود تا ادرار را از بدن خارج کند.

در زنان، دهانه مجرای ادرار درست بالای دهانه واژن قرار دارد. در مردان، دهانه مجرای ادرار در نوک آلت تناسلی قرار دارد.

هنگامی که مثانه شما پر می‌شود، سیگنال‌های عصبی ارسال شده به مغز در نهایت نیاز به ادرار را تحریک می‌کند. وقتی ادرار می‌کنید، این سیگنال‌های عصبی شل شدن عضلات کف لگن و عضلات مجرای ادرار (عضلات اسفنکتر ادرار) را هماهنگ می‌کنند. ماهیچه‌های مثانه منقبض می‌شوند و ادرار را به بیرون هل می‌دهند.

انقباضات غیر ارادی مثانه

مثانه بیش فعال به این دلیل رخ می‌دهد که ماهیچه‌های مثانه به طور غیرارادی شروع به انقباض می‌کنند حتی زمانی که حجم ادرار در مثانه شما کم است. این انقباضات غیر ارادی نیاز فوری به ادرار ایجاد می‌کند.

شرایط متعددی ممکن است به علائم و نشانه‌های مثانه بیش فعال کمک کنند، از جمله:

• اختلالات عصبی، مانند سکته مغزی و‌ام اس
• دیابت
• عفونت‌های دستگاه ادراری که می‌توانند علائمی مشابه مثانه بیش فعال ایجاد کنند
• تغییرات هورمونی در دوران یائسگی در زنان
• ناهنجاری‌های مثانه، مانند تومور‌ها یا سنگ‌های مثانه
• عواملی که مانع خروج مثانه می‌شوند – بزرگ شدن پروستات، یبوست یا اعمال قبلی برای درمان سایر اشکال بی‌اختیاری

عوامل دیگری که ممکن است با علائم شما مرتبط باشد عبارتند از:

• دارو‌هایی که باعث افزایش سریع تولید ادرار می‌شوند یا نیاز دارند که آن‌ها را با مایعات زیاد مصرف کنید
• مصرف بیش از حد کافئین یا الکل
• کاهش عملکرد شناختی به دلیل افزایش سن، که ممکن است درک سیگنال‌های دریافتی از مغز مثانه را برای مثانه دشوارتر کند.
• مشکل در راه رفتن، که اگر نتوانید سریع به دستشویی بروید، می‌تواند منجر به فوریت مثانه شود.
• تخلیه ناقص مثانه، که ممکن است منجر به علائم مثانه بیش فعال شود، زیرا فضای کمی برای ذخیره ادرار باقی مانده است.

علت خاص مثانه بیش فعال ممکن است ناشناخته باشد.

عوامل خطر

با افزایش سن، در معرض خطر ابتلا به مثانه بیش فعال هستید. شما همچنین در معرض خطر ابتلا به بیماری‌ها و اختلالاتی مانند بزرگ شدن پروستات و دیابت هستید که می‌تواند به سایر مشکلات مربوط به عملکرد مثانه کمک کند.

بسیاری از افراد مبتلا به زوال شناختی – به عنوان مثال، کسانی که سکته مغزی کرده‌اند یا بیماری آلزایمر دارند – دچار مثانه بیش فعال می‌شوند. بی‌اختیاری ناشی از موقعیت‌هایی مانند این را می‌توان با برنامه‌های مایعات، دفع ادرار به موقع و تحریک شده، لباس‌های جاذب و برنامه‌های روده مدیریت کرد.

برخی از افراد مبتلا به مثانه بیش فعال نیز مشکلات کنترل روده دارند. اگر این مشکل برای شماست به پزشک خود بگویید.

عوارض

هر نوع بی‌اختیاری می‌تواند بر کیفیت کلی زندگی شما تأثیر بگذارد. اگر علائم مثانه بیش فعال شما باعث اختلال در زندگی شما شود، ممکن است این موارد را نیز داشته باشید:

• ناراحتی عاطفی یا افسردگی
• اضطراب
• اختلالات خواب و وقفه در چرخه خواب
• مسائل مربوط به تمایلات جنسی

در برخی موارد، درمان این شرایط مرتبط ممکن است به علائم ادراری شما کمک کند.

زنانی که دارای مثانه بیش فعال هستند نیز ممکن است دچار اختلالی به نام بی‌اختیاری مختلط شوند، زمانی که بی‌اختیاری فوری و استرسی رخ می‌دهد. بی‌اختیاری استرسی عبارت است از از دست دادن غیر عمدی ادرار ناشی از حرکات فیزیکی یا فعالیتی که بر مثانه شما فشار وارد می‌کند، مانند سرفه، عطسه، خندیدن یا ورزش. درمان بی‌اختیاری استرسی به احتمال زیاد به علائم مثانه بیش فعال کمک نمی‌کند. به طور مشابه، درمان مثانه بیش فعال احتمالاً علائم بی‌اختیاری استرسی را بهبود نمی‌بخشد.

برخی از افراد ممکن است ترکیب مشترکی از مشکلات ذخیره‌سازی مثانه و مشکلات تخلیه مثانه داشته باشند. مثانه ممکن است باعث اضطرار زیاد و حتی بی‌اختیاری شود، اما به خوبی تخلیه نمی‌شود. ممکن است یک متخصص بتواند در این ترکیب از مشکلات مثانه به شما کمک کند.

پیشگیری

این انتخاب‌های سبک زندگی سالم ممکن است خطر ابتلا به مثانه بیش فعال را کاهش دهد:

• وزن سالم را حفظ کنید.
• فعالیت بدنی و ورزش منظم و روزانه داشته باشید.
• مصرف کافئین و الکل را محدود کنید.
• سیگار کشیدن را ترک کن.
• شرایط مزمن مانند دیابت را که ممکن است به علائم مثانه بیش فعال کمک کند، مدیریت کنید.
• محل قرارگیری عضلات کف لگن خود را بیاموزید و سپس با انجام تمرینات کگل آن‌ها را تقویت کنید – ماهیچه‌ها را سفت کنید (انقباض کنید)، انقباض را برای دو ثانیه نگه دارید و ماهیچه‌ها را به مدت سه ثانیه شل کنید. انقباض را به مدت پنج ثانیه و سپس هر بار 10 ثانیه نگه دارید. هر روز سه ست 10 تکراری انجام دهید.

تشخیص

اگر میل غیرطبیعی برای ادرار کردن دارید، پزشکتان بررسی می‌کند که آیا عفونت یا خون در ادرار شما وجود ندارد. پزشک شما همچنین ممکن است بخواهد هنگام ادرار کردن، مطمئن شود که مثانه خود را به طور کامل تخلیه می‌کنید.

پزشک شما به دنبال سرنخ‌هایی می‌گردد که ممکن است فاکتور‌های کمک‌کننده را نیز نشان دهند. قرار ملاقات شما احتمالاً شامل موارد زیر خواهد بود:

• تاریخچه پزشکی
• معاینه فیزیکی، که ممکن است شامل معاینه رکتوم و معاینه لگن در زنان باشد
• نمونه ادرار برای آزمایش عفونت، آثار خون یا سایر ناهنجاری‌ها
• معاینه عصبی متمرکز که ممکن است مشکلات حسی یا رفلکس‌های غیر طبیعی را شناسایی کند

تست‌های عملکرد مثانه

پزشک شما ممکن است آزمایشاتی را برای ارزیابی عملکرد مثانه و توانایی آن برای تخلیه مداوم و کامل (تست‌های یورودینامیک) تجویز کند. این آزمایشات معمولاً نیاز به ارجاع به متخصص دارد و ممکن است برای تشخیص یا شروع درمان لازم نباشد. تست‌های یورودینامیک شامل:

• اندازه‌گیری ادرار باقی مانده در مثانه اگر نگرانی در مورد توانایی شما برای تخلیه کامل مثانه هنگام ادرار وجود دارد، این آزمایش مهم است. باقی ماندن ادرار در مثانه (ادرار باقیمانده پس از خالی شدن ادرار) ممکن است علائمی مشابه علائم مثانه بیش فعال ایجاد کند.

برای اندازه‌گیری ادرار باقی‌مانده پس از تخلیه، پزشک ممکن است از مثانه شما درخواست سونوگرافی کند. اسکن اولتراسوند امواج صوتی را به تصویر تبدیل می‌کند و نشان می‌دهد که پس از ادرار کردن چه مقدار ادرار در مثانه شما باقی مانده است. در برخی موارد، یک لوله نازک (کاتتر) از مجرای ادرار و داخل مثانه عبور داده می‌شود تا ادرار باقیمانده را تخلیه کند، که سپس می‌توان آن را اندازه‌گیری کرد.

• اندازه‌گیری میزان جریان ادرار برای اندازه‌گیری حجم و سرعت دفع ادرار، ممکن است از شما خواسته شود که در دستگاه (اوروفلومتر) ادرار کنید. یک اوروفلومتر ادرار را می‌گیرد و اندازه می‌گیرد و داده‌ها را به نموداری از تغییرات نرخ جریان شما تبدیل می‌کند.
• تست فشار مثانه سیستومتری آزمایشی است که فشار را در مثانه و ناحیه اطراف آن هنگام پر شدن مثانه اندازه‌گیری می‌کند. در طول این آزمایش، پزشک از یک لوله نازک (کاتتر) استفاده می‌کند تا مثانه شما را به آرامی با مایع گرم پر کند. کاتتر دیگری با سنسور اندازه‌گیری فشار در رکتوم یا برای زنان در واژن قرار می‌گیرد. سنسور می‌گوید که مثانه شما چقدر باید فشار وارد کند تا کاملا تخلیه شود.

این روش می‌تواند تشخیص دهد که آیا انقباضات غیرارادی عضلانی دارید یا مثانه سفتی که قادر به ذخیره ادرار در فشار کم نیست.

پزشک شما نتایج هر آزمایشی را با شما بررسی می‌کند و یک استراتژی درمانی را پیشنهاد می‌کند.

درمان

ترکیبی از استراتژی‌های درمانی ممکن است بهترین رویکرد برای تسکین علائم مثانه بیش فعال باشد.

درمان‌های رفتاری

مداخلات رفتاری اولین انتخاب برای کمک به مدیریت مثانه بیش فعال است. آن‌ها اغلب موثر هستند و هیچ عارضه جانبی ندارند. مداخلات رفتاری ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تمرینات عضلات کف لگن. تمرینات کگل عضلات کف لگن و اسفنکتر ادرار شما را تقویت می‌کند. این عضلات تقویت شده می‌توانند به شما کمک کنند تا انقباضات غیرارادی مثانه را متوقف کنید.

پزشک یا فیزیوتراپیست می‌تواند به شما کمک کند تا نحوه صحیح انجام تمرینات کگل را یاد بگیرید. درست مانند هر برنامه ورزشی دیگر، اینکه تمرینات کگل چقدر برای شما مفید است بستگی به این دارد که آیا آن‌ها را به طور منظم انجام دهید یا خیر.

• بیوفیدبک در طول بیوفیدبک، شما به حسگر‌های الکتریکی متصل هستید که به شما کمک می‌کند اطلاعات بدن خود را اندازه‌گیری و دریافت کنید. حسگر‌های بیوفیدبک به شما می‌آموزند که چگونه تغییرات ظریفی را در بدن خود ایجاد کنید، مانند تقویت عضلات لگن تا زمانی که احساس فوریت دارید بهتر بتوانید آن‌ها را سرکوب کنید.
• وزن متناسب. اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن ممکن است علائم را کاهش دهد. اگر بی‌اختیاری ادرار استرسی نیز دارید، کاهش وزن ممکن است به شما کمک کند.
• سفر‌های برنامه‌ریزی شده توالت. تنظیم یک برنامه برای توالت کردن – به عنوان مثال، هر دو تا چهار ساعت – باعث می‌شود به جای اینکه منتظر بمانید تا احساس می‌کنید میل به ادرار کردن داشته باشید، هر روز در زمان‌های مشخصی ادرار کنید.
• کاتتریزاسیون متناوب اگر نمی‌توانید مثانه خود را به خوبی تخلیه کنید، استفاده از کاتتر به طور دوره‌ای برای تخلیه کامل مثانه به مثانه کمک می‌کند تا کاری را که به تنهایی نمی‌تواند انجام دهد. از پزشک خود بپرسید که آیا این روش برای شما مناسب است یا خیر.
• لنت‌های جاذب. پوشیدن پد‌های جاذب یا لباس زیر می‌تواند از لباس شما محافظت کند و به شما کمک کند از حوادث شرم‌آور جلوگیری کنید، به این معنی که مجبور نخواهید بود فعالیت‌های خود را محدود کنید. لباس‌های جاذب در اندازه‌ها و سطوح جذبی متفاوت هستند.
• آموزش مثانه. تمرین مثانه شامل آموزش دادن به خود برای به تاخیر انداختن دفع ادرار در زمانی است که احساس می‌کنید میل به ادرار کردن دارید. شما با تأخیر‌های کوچک مانند 30 دقیقه شروع می‌کنید و به تدریج به دفع ادرار هر سه تا چهار ساعت یکبار ادامه می‌دهید. تمرین مثانه تنها در صورتی امکان‌پذیر است که بتوانید عضلات کف لگن خود را با موفقیت سفت کنید (انقباض کنید).

دارو‌ها

پس از یائسگی، استروژن درمانی واژینال می‌تواند به تقویت عضلات و بافت‌های مجرای ادرار و ناحیه واژن کمک کند. استروژن واژینال به شکل کرم، شیاف، قرص یا حلقه وجود دارد و می‌تواند به طور قابل توجهی علائم مثانه بیش فعال را بهبود بخشد.

دارو‌هایی که مثانه را شل می‌کنند می‌توانند برای تسکین علائم مثانه بیش فعال و کاهش دوره‌های بی‌اختیاری فوری مفید باشند. این دارو‌ها عبارتند از:

• تولترودین (دترول)
• اکسی بوتینین، که می‌تواند به صورت قرص (دیتروپان ایکس ال) یا به عنوان چسب پوستی (اکسیترول) یا ژل (ژلنیک) مصرف شود.
• تراسپیوم
• سولیفناسین (وزیکر)
• داریفناسین (Enablex)
• فزوترودین (تویاز)
• میرابگرون (Myrbetriq)

عوارض جانبی رایج اکثر این دارو‌ها شامل خشکی چشم و خشکی دهان است، اما نوشیدن آب برای رفع تشنگی می‌تواند علائم مثانه بیش فعال را تشدید کند. یبوست – یکی دیگر از عوارض جانبی بالقوه – می‌تواند علائم مثانه شما را تشدید کند. اشکال با رهش طولانی این دارو‌ها، از جمله چسب پوستی یا ژل، ممکن است عوارض جانبی کمتری ایجاد کنند.

ممکن است پزشک به شما توصیه کند که مقدار کمی آب بنوشید یا یک تکه آب نبات بدون قند بمکید یا آدامس بدون قند بجوید تا خشکی دهان را از بین ببرید و از قطره‌های چشمی برای مرطوب نگه داشتن چشم استفاده کنید. دارو‌های بدون نسخه مانند محصولات Biotene می‌توانند برای خشکی طولانی مدت دهان مفید باشند. برای جلوگیری از یبوست، پزشک ممکن است رژیم غذایی غنی از فیبر یا استفاده از نرم‌کننده‌های مدفوع را توصیه کند.

تزریق به مثانه

OnabotulinumtoxinA  نوعی بوتاکس است و پروتئینی ساخته شده توسط باکتری‌ها است که بیماری بوتولیسم ایجاد می‌کند. این پروتئین که در دوز‌های کوچک مستقیماً به بافت‌های مثانه تزریق می‌شود، ماهیچه‌ها را شل می‌کند.

مطالعات نشان می‌دهد که ممکن است برای بی‌اختیاری شدید فوری مفید باشد. اثرات موقت معمولاً شش ماه یا بیشتر طول می‌کشد، اما تکرار تزریق ضروری است.

عوارض جانبی این تزریق‌ها شامل عفونت ادراری و احتباس ادراری است. اگر به درمان بوتاکس فکر می‌کنید، باید بتوانید در صورت بروز احتباس ادراری، خود را کاتتریز کنید.

تحریک اعصاب

تنظیم تکانه‌های عصبی به مثانه می‌تواند علائم مثانه بیش فعال را بهبود بخشد.

یک روش از سیم نازکی استفاده می‌کند که نزدیک به اعصاب خاجی قرار می‌گیرد – که سیگنال‌ها را به مثانه شما منتقل می‌کند – جایی که از نزدیک استخوان دنبالچه شما عبور می‌کند.

این روش کم تهاجمی اغلب با آزمایش یک سیم موقت در زیر پوست در قسمت پایین کمر شما انجام می‌شود. گاهی اوقات ممکن است به عنوان یک روش پیشرفته انجام شود که در آن الکترود دائمی کاشته می‌شود و آزمایش طولانی‌تری انجام می‌شود. سپس پزشک شما از یک دستگاه دستی متصل به سیم برای رساندن تکانه‌های الکتریکی به مثانه استفاده می‌کند، مشابه کاری که ضربان ساز برای قلب انجام می‌دهد. اگر به علائم شما کمک کند، یک ژنراتور پالس دائمی با باتری کار گذاشته می‌شود تا به تنظیم ریتم عصبی کمک کند.

تحریک عصب تیبیا از راه پوست (PTNS)

در این روش از سوزن نازکی استفاده می‌شود که از طریق پوست نزدیک مچ پا قرار می‌گیرد تا تحریک الکتریکی را از یک عصب در ساق پا (عصب تیبیال) به ستون فقرات ارسال کند، جایی که با اعصاب کنترل‌کننده مثانه متصل می‌شود.

درمان‌های PTNS یک بار در هفته به مدت 12 هفته برای کمک به درمان علائم مثانه بیش فعال ارائه می‌شود. شما احتمالاً هر سه تا چهار هفته یکبار به درمان‌های نگهدارنده نیاز خواهید داشت تا علائم را تحت کنترل داشته باشید.

عمل جراحی

جراحی برای درمان مثانه بیش فعال برای افرادی که علائم شدید دارند و به درمان‌های دیگر پاسخ نمی‌دهند اختصاص دارد. هدف بهبود توانایی مثانه برای ذخیره ادرار و کاهش فشار در مثانه است. با این حال، این روش‌ها به تسکین درد مثانه کمکی نمی‌کنند. این رویه‌ها عبارتند از:

• جراحی برای افزایش ظرفیت مثانه. در این روش از تکه‌هایی از روده شما برای جایگزینی بخشی از مثانه استفاده می‌شود. این جراحی فقط در موارد بی‌اختیاری شدید اورژانسی استفاده می‌شود که به هیچ روش درمانی محافظه کارانه دیگری پاسخ نمی‌دهد. اگر این جراحی را انجام می‌دهید، ممکن است برای تخلیه مثانه به طور متناوب نیاز به استفاده از کاتتر برای بقیه عمر داشته باشید.
• برداشتن مثانه. این روش به عنوان آخرین راه حل مورد استفاده قرار می‌گیرد و شامل برداشتن مثانه و ایجاد یک مثانه جایگزین (مثانه جدید) یا سوراخی در بدن (استوما) برای چسباندن کیسه‌ای روی پوست برای جمع‌آوری ادرار می‌شود.

شیوه زندگی و درمان‌های خانگی

این استراتژی‌های سبک زندگی ممکن است علائم مثانه بیش فعال را کاهش دهد:

• وزن سالم را حفظ کنید. اگر اضافه وزن دارید، کاهش وزن ممکن است علائم شما را کاهش دهد. افراد چاق‌تر نیز در معرض خطر بی‌اختیاری استرسی ادرار هستند که ممکن است با کاهش وزن بهبود یابد.
• مقدار کافی مایعات بنوشید. از پزشک خود بپرسید که روزانه چه مقدار مایعات نیاز دارید. نوشیدن بیش از حد مایعات می‌تواند علائم شما را بدتر کند، اما ننوشیدن کافی می‌تواند ادرار شما را غلیظ کند و پوشش مثانه را تحریک کند. این باعث افزایش میل به ادرار می‌شود.
• غذا‌ها و نوشیدنی‌هایی را که ممکن است مثانه شما را تحریک کنند محدود کنید. برخی از غذا‌ها و نوشیدنی‌هایی که ممکن است مثانه را تحریک کنند عبارتند از کافئین، الکل، چای، نوشیدنی‌های گازدار، آب مرکبات و میوه، شکلات، غذا‌های تند و گوجه فرنگی. اگر هر یک از این‌ها علائم شما را بدتر می‌کند، ممکن است عاقلانه باشد که از آن‌ها اجتناب کنید.