درباره‌ی کتاب «برج و میدان» (جدال سلسه‌مراتب و شبکه بر سر قدرت جهانی)
رپورتاژ
قرن بیست و یکم را «عصر شبکه‌ای» خوانده‌اند. اما نیل فرگسن در کتاب برج و میدان استدلال می‌کند که شبکه‌ها به‌هیچ‌وجه پدیده‌ی جدیدی نیستند. از چاپخانه‌دارها و مبلّغانی که اصلاحات دینی را موجب شدند گرفته تا فراماسون‌هایی که انقلاب امریکا را هدایت کردند، همانا شبکه‌سازان بودند که نظم و سامانِ دیرینه‌ی پاپ‌ها و پادشاهان را بر هم زدند. عصر کنونی نه‌تنها نوظهور نیست بلکه دومین عصر شبکه‌ای است و کامپیوترهای شخصی در آن همان نقش دستگاه چاپ را دارند.
بخش اعظم تاریخ سلسله‌مراتبی است؛ درباره‌ی پاپ‌ها و رئیس‌جمهورها و نخست‌وزیرهاست. اما اگر صرفاً دلیلش این باشد که بایگانی‌های تاریخی را خود سلسله‌مراتب‌ها ایجاد می‌کنند چه؟ اگر به شبکه‌هایی به همین اندازه پرقدرت ولی نه‌چندان قابل رؤیت بی‌توجه باشیم و بررسی آن‌ها را به نظریه‌پردازان توطئه ـــ با آن خواب و خیال‌هایشان درباره‌ی ایلومیناتیِ برخوردار از قدرت مطلق ـــ واگذار کنیم، چه پیش می‌آید؟
کسانی که بی‌صبرانه منتظر آرمان‌شهری متشکل از «شهروندان اینترنتیِ» درهم‌تنیده‌اند شاید سرخورده شوند، زیرا شبکه‌ها در معرض «خوشه‌بندی» و «شیوع» و حتی «قطع شدن» هستند. و جدال‌های قرون شانزدهم و هفدهم هم‌اکنون در عصر «فیس‌بوک» و «دولت اسلامی» و «قلمرو ترامپ» نمونه‌های مشابه بس هراس‌انگیزی دارند.
نیل فرگسن، که تایمز او را «برجسته‌ترین تاریخ‌دان بریتانیایی نسل خود» نامیده است، در کتاب برج و میدان به سراغ پستوهای پنهان‌آشکار تاریخ رفته است. تاریخ را معمولاً بر طبق اسناد و مدارک منظم و مدونی می‌نویسند که بایگانی‌های دولتی در اختیار افراد قرار می‌دهند اما جای اسناد یا روایاتی که راه به این بایگانی‌ها پیدا نمی‌کنند معمولاً خالی است و راهی به آثار تاریخ‌نویسان پیدا نمی‌کنند. فرگسن راه دیگری در پیش گرفته است و وقایع و ساختارهای مهمِ ناپیدا را به‌دقتِ یک جراح و به‌جذابیت اخبار سر شب پیش روی خواننده گذاشته است.
او سراغ شبکه‌هایی رفته است که معمولاً در نزد کسانی که به نظریه‌های توطئه علاقه‌مندند، شبکه‌هایی با قدرت بی‌پایان و تأثیرگذاری ابدی به نظر می‌رسند و زمام امور جهان را در دست دارند: بانکداران، صاحبان قدرت، نظام حاکم، یهودیان، فراماسون‌ها، ایلومیناتی. او به‌وضوح نشان می‌دهد که چرا و چگونه چه مزخرفاتی حول این شبکه‌ها در اذهان مردم پدید آمده است و البته از طرفی نشان می‌دهد که اگر این شبکه‌ها اصلاً وجود نمی‌داشتند، این تخیلات هم پدید نمی‌آمد.
با این وصف، آیا بهتر است که در جهان امروز در دل شبکه باشی و نفوذ کسب کنی یا آن‌که جزئی از سلسله‌مراتب باشی و قدرت به دست بیاوری؟ نویسنده نشان می‌دهد که هر یک از ما همین حالا هم عضو یک یا چند شبکه هستیم و البته عضو یک یا چند سلسله‌مراتب نیز هستیم! او در این کتاب تلاش می‌کند تا قصور عمده‌ی تاریخ‌نویسان و تحلیلگران را در ندیدن یا به رسمیت نشناختن شبکه‌ها، از زمان قدیم تا همین امروز، نشان بدهد. در این کار از درک و دریافت رشته‌های گوناگون کمک گرفته است: از اقتصاد گرفته تا جامعه‌شناسی و از عصب‌پژوهی گرفته تا رفتار سازمانی. شاید بپرسید که چرا چنین تلاش گسترده‌ای را برای شناخت و تحلیل شبکه‌ها به کار برده است. پاسخ روشن است: او شبکه‌ها را از مهمترین پدیده‌های جهان می‌داند، خصوصاً در دو برهه‌ی تاریخی: یکی دوران آغاز صنعت چاپ و دیگری همین امروز، در عصر سیلیکون وَلی و توییتر و اینستاگرام. او حتی این کتاب درخشان را نیز حاصل شبکه‌ها می‌داند!
_ درباره‌ی نیل فرگسن، نویسنده‌ی کتاب برج و میدان:
نیل فرگوسن (Niall Ferguson) متولد ۱۹۶۴ مورخ مشهور و متخصص تاریخ اقتصاد اسکاتلندی است. او استاد دانشگاه هاروارد است. فرگوسن در سال ۲۰۰۸ از مشاوران جان مک کین بود و یک جمهوری‌خواه است. فرگوسن یک مورخ انگلیسی و مفسر سیاسی محافظه‌کار است. او یکی از کارشناسان ارشد در کالج «عیسی»، آکسفورد بود و استاد مهمان کالج جدید علوم انسانی است. او همچنین عضو ارشد مؤسسه‌ی هوور، دانشگاه استنفورد است. پیش از استنفورد، او پروفسور تاریخ در دانشگاه هاروارد بود.
_ سطرهایی از کتاب «برج و میدان»:
اما در ژوئن ۱۷۸۴ دولت بایرن نخستین حکم از احکام سه گانه‌ای را صادر کرد که با محکوم کردن ایلومیناتی به «خیانت به دین و خصومت با آن» عملاً فعالیت این انجمن را ممنوع می‌کرد. کمیته‌ی تحقیق و تفصی با جدیت به دنبال پاک‌سازی دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اداری از اعضای ایلومیناتی رفت، برخی از بایرن گریختند. عده‌ای دیگر شغل‌شان را از دست دادند یا تبعید شدند. دست‌کم دو نفر به زندان افتادند، خود بنیان‌گذار ایلومیناتی به گوتا پناهنده شد. در انتهای سال ۱۷۸۷ ایلومیناتی عملاً از فعالیت باز مانده بود. اما بدنامی‌اش تا مدت‌ها باقی ماند. کتاب «برج و میدان» با عنوان فرعی (جدال سلسه‌مراتب و شبکه بر سر قدرت جهانی) نوشته‌ی نیِل فرگسن و با ترجمه‌ی زهرا عالی در فرهنگ نشر نو (با همکاری نشر آسیم) منتشر شده است. برای خرید کتاب با تخفیف به بنوبوک مراجعه فرمایید.