مستند آدم دانا: دیوید چیس و سوپرانوها – معرفی و نقد و تحلیل – Wise Guy: David Chase and the Sopranos

شبکه سازنده: HBO
کارگردان: الکس گیبنی (Alex Gibney)
بازیگران: ادی فالکو (Edie Falco)، لورین براکو (Lorraine Bracco)، مایکل امپریولی (Michael Imperioli)، استیون ون زندت (Steven Van Zandt)، دریا د ماتئو (Drea de Matteo)
طول مستند: سه ساعت (دو قسمت)

ایده ساخت

مستند آدم دانا: دیوید چیس و سوپرانوها به‌مناسبت بیست و پنجمین سالگرد پخش سریال افسانه‌ای سوپرانوها ساخته شده است. این مستند نه‌تنها به بررسی فرایند ساخت این سریال می‌پردازد، بلکه چگونگی تبدیل شدن آن به یکی از مهم‌ترین آثار تلویزیونی تاریخ را نیز به‌تصویر می‌کشد. سوپرانوها که در سال 1999 به‌دست دیوید چیس ساخته شد، یک تغییر اساسی در دنیای تلویزیون ایجاد کرد و مفاهیم جدیدی را در داستان‌سرایی و پرداختن به شخصیت‌های ضدقهرمان معرفی کرد.

ایده ساخت مستند از زمانی شکل گرفت که HBO، شبکه‌ای که خود در تولید سوپرانوها نقش داشت، تصمیم گرفت تا در یک مستند جامع به بررسی این سریال بپردازد. کارگردانی مستند به الکس گیبنی، مستندساز برجسته‌ای که تجربه زیادی در ساخت مستندهای تاثیرگذار دارد، واگذار شد. گیبنی تصمیم گرفت تا به‌جای تکرار روایت‌های معمول، تمرکز خود را بر روی شخصیت دیوید چیس و الهام‌های شخصی او از زندگی‌اش برای خلق سریال قرار دهد. این انتخاب به مستند عمق بیشتری بخشید و آن را به یک اثر روان‌شناختی نیز تبدیل کرد.

مفاهیم و روایت‌های جذاب

مستند آدم دانا از همان ابتدا با ایده جالب استفاده از دفتر روانشناس دکتر ملفی، از سریال سوپرانوها، مخاطب را به‌طور خاص جذب می‌کند. گیبنی چیس را در اتاقی قرار می‌دهد که به دقت شبیه به دفتر دکتر ملفی ساخته شده است و در این فضا چیس به بازگویی داستان زندگی‌اش و تأثیرات آن بر شکل‌گیری شخصیت‌های سوپرانوها می‌پردازد. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در مستند مطرح می‌شود، تأثیر رابطه پیچیده چیس با مادرش بر خلق شخصیت لیویا سوپرانو، مادر تونی سوپرانو، است. چیس اذعان می‌کند که لیویا به‌شدت از مادر خودش الهام گرفته شده و این رابطه پرتنش خانوادگی یکی از پایه‌های اصلی داستان سوپرانوها است.

در بخش دیگری از مستند، مصاحبه‌هایی با بازیگران اصلی سریال انجام می‌شود. ادی فالکو (بازیگر نقش کارملا سوپرانو)، لورین براکو (دکتر ملفی)، مایکل امپریولی (کریستوفر مولتیسانتی) و استیون ون زندت (سیلوویو دانته) هرکدام از تجربه‌های شخصی خود از کار با جیمز گاندولفینی، بازیگر نقش تونی سوپرانو، و تأثیرات روانی نقش بر زندگی واقعی او صحبت می‌کنند. یکی از جنبه‌های جذاب مستند، استفاده از مصاحبه‌های آرشیوی با گاندولفینی است که حضور پررنگ او را در مستند حفظ کرده است. گاندولفینی با نقش تونی سوپرانو، یکی از پیچیده‌ترین شخصیت‌های تلویزیونی را خلق کرد و تأثیر بازی او تا امروز ماندگار است.

پشت‌صحنه سریال و چالش‌های آن

بخش دیگری از مستند به پشت‌صحنه تولید سریال اختصاص دارد و چالش‌های تیم تولید در حفظ کیفیت داستان در طی شش فصل بررسی می‌شود. الکس گیبنی با استفاده از تصاویر آرشیوی و گفتگو با نویسندگان سریال، مخاطبان را به درون اتاق نویسندگان می‌برد؛ جایی که داستان‌های پرتنش و دراماتیک سوپرانوها شکل گرفتند. یکی از جذاب‌ترین روایت‌ها، چگونگی شکل‌گیری ایده‌های خلاقانه و چالش‌های اخلاقی‌ای است که نویسندگان با آن‌ها روبه‌رو بودند. رابین گرین، یکی از نویسندگان اصلی سریال، به چالش‌های موجود در اتاق نویسندگان اشاره می‌کند و از اینکه چگونه فضای نوشتاری سریال مرزهای اخلاقی را پشت سر گذاشته و نویسندگان را مجبور به تفکر در مورد مفاهیمی همچون مرگ، خیانت و وفاداری کرده است، صحبت می‌کند.

مستند همچنین به چالش‌های ساخت فصل‌های پایانی سریال می‌پردازد. با موفقیت سریال در فصل‌های ابتدایی، انتظارات از تیم تولید برای حفظ کیفیت در فصل‌های بعدی به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافت. این افزایش فشار و انتظارات از یک طرف به نوآوری‌های بیشتر در داستان‌پردازی منجر شد، اما از طرف دیگر فشار روانی بیشتری بر بازیگران و عوامل تولید تحمیل کرد. به‌ویژه برای جیمز گاندولفینی، بازی در نقش تونی سوپرانو به‌عنوان شخصیتی که دائماً درگیر خشونت و افسردگی است، فشارهای روحی سنگینی به همراه داشت. این مسائل به‌طور غیرمستقیم به چالش‌های دیگری برای تیم تولید منجر شد، از جمله غیبت‌های مکرر گاندولفینی در محل فیلمبرداری که در مستند به آن‌ها اشاره می‌شود.

نقد مستند

مستند آدم دانا: دیوید چیس و سوپرانوها یکی از بهترین مستندهایی است که درباره ساخت یک سریال تلویزیونی ساخته شده است. گیبنی با ترکیبی هوشمندانه از مصاحبه‌ها، تصاویر آرشیوی و تحلیل‌های شخصی، موفق شده است تا نه‌تنها به بررسی پشت‌صحنه ساخت سریال بپردازد، بلکه به‌طور عمیق‌تری به درون ذهن خالق آن، دیوید چیس، و الهامات شخصی او از زندگی واقعی‌اش وارد شود. این مستند نشان می‌دهد که چگونه سوپرانوها فقط یک سریال تلویزیونی نبود، بلکه یک اثر فرهنگی بزرگ و تاثیرگذار بود که مرزهای داستان‌سرایی را در تلویزیون تغییر داد.

یکی از نقاط قوت اصلی مستند، صداقت در روایت است. مستند به‌جای تمرکز صرف بر موفقیت‌ها و نکات مثبت سریال، به مشکلات و چالش‌هایی که در پشت‌صحنه وجود داشت نیز پرداخته است. از جمله این چالش‌ها، روابط پرتنش چیس با تیم نویسندگان و بازیگران، فشارهای ناشی از موفقیت سریال، و تأثیرات روانی‌ای که نقش تونی سوپرانو بر جیمز گاندولفینی داشت، هستند. مستند از پرداختن به این جنبه‌های منفی هراسی ندارد و این صداقت به آن عمق بیشتری بخشیده است.

با این حال، یکی از نقاط ضعف مستند می‌تواند تمرکز بیش‌ازحد بر روی دیوید چیس باشد. با اینکه چیس بدون شک مهم‌ترین فرد در خلق سوپرانوها است، برخی از مخاطبان ممکن است انتظار داشته باشند که داستان‌های بیشتری از بازیگران و نویسندگان سریال بشنوند. عدم حضور برخی از بازیگران کلیدی سریال مانند جیمی لین سیگلر (بازیگر نقش مدو سوپرانو) و رابرت آیلر (بازیگر نقش ای‌جی سوپرانو) نیز می‌تواند یکی دیگر از نقاط ضعف مستند باشد.