هشت ویژگی شخصیتی «سمی» که باید در خود و دیگران به وجود آنها توجه کنیم

در روابط روزمره‌مان با دیگران، گاهی اوقات با رفتارهایی مواجه می‌شویم که نه‌تنها غیرقابل تحمل هستند، بلکه به تدریج به خودمان و دیگران آسیب می‌رسانند. این رفتارها می‌توانند نشانه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی سمی باشند که در برخی از افراد وجود دارند. تشخیص این ویژگی‌ها به ما کمک می‌کند تا از روابط ناسالم دوری کنیم یا به اصلاح رفتارهای خودمان بپردازیم.

تعریف شخصیت سمی: ویژگی‌های آزاردهنده و مضر

شخصیت سمی به افرادی اشاره دارد که رفتارها و واکنش‌هایشان باعث ایجاد ناآرامی، استرس، و آسیب‌های عاطفی به دیگران می‌شود. این افراد اغلب به‌طور ناخودآگاه یا عمدی، مرزهای شخصی و عاطفی دیگران را نادیده می‌گیرند و از رفتارهای دست‌کاری‌کننده برای کنترل روابط خود استفاده می‌کنند. شخصیت‌های سمی ممکن است در همه‌جا حضور داشته باشند: در محیط کار، خانواده، یا دوستان نزدیک.

دلایل شکل‌گیری ویژگی‌های سمی

چرا برخی افراد به رفتارهای سمی دست می‌زنند؟ به گفته روان‌شناسان، شخصیت هر فرد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و تجربیات یادگرفته شده است. افرادی که در کودکی تحت تأثیر آسیب‌های روانی یا تجربه‌های سختی قرار گرفته‌اند، بیشتر احتمال دارد که رفتارهای سمی از خود نشان دهند. این افراد ممکن است در دوران کودکی خود با احساسات نادیده‌گرفته‌شدن، سوءاستفاده یا کمبود محبت مواجه بوده و در نتیجه، به رفتارهایی دست بزنند که به‌طور ناخودآگاه باعث آسیب به دیگران شود.

دکتر والش معتقد است که بسیاری از شخصیت‌های سمی نتیجه مستقیم تجربیات تروماتیک دوران کودکی هستند. او می‌گوید: «قهرمانان و تبهکاران یک نقطه مشترک دارند: هر دو زخمی هستند. اما قهرمان تلاش می‌کند تا دیگران از تجربه دردش در امان بمانند، در حالی که تبهکار می‌خواهد همه همان درد را احساس کنند.»

ویژگی‌های شخصیتی سمی: آنچه باید بشناسید

برای درک بهتر رفتارهای سمی، روان‌شناسان لیستی از ویژگی‌های رایج این شخصیت‌ها را معرفی کرده‌اند. در اینجا هشت ویژگی شخصیتی سمی که باید به آن‌ها توجه داشته باشیم، آورده شده است:

۱. بی‌توجهی به مرزها

یکی از اولین و بارزترین ویژگی‌های شخصیتی سمی، نقض مرزهای شخصی دیگران است. این افراد معمولاً به حریم شخصی دیگران احترام نمی‌گذارند و به‌راحتی در حریم‌های عاطفی، زمانی، مالی، یا فیزیکی دیگران دخالت می‌کنند. این نوع رفتار باعث ایجاد حس ناامنی و استرس در افراد اطراف می‌شود.

مرزهای سالم به‌عنوان یکی از اصول مهم در سلامت روان شناخته می‌شوند. روان‌شناس‌ها بر این باورند که احترام به مرزها باعث ایجاد حس امنیت و اعتماد می‌شود. نقض این مرزها نشانه واضحی از شخصیت سمی است که دیگران را دچار اضطراب و بی‌اعتمادی می‌کند.

۲. رفتار متکبرانه

یکی دیگر از ویژگی‌های شخصیتی سمی، احساس حق به جانب بودن یا رفتار متکبرانه است. این افراد اغلب خود را برتر از دیگران می‌دانند و باور دارند که مستحق مزایای ویژه‌ای هستند، بدون اینکه برای آن‌ها تلاش کنند. چنین رفتاری باعث می‌شود که دیگران احساس بی‌ارزش بودن و ناچیز شمرده‌شدن داشته باشند.

رفتار متکبرانه نه تنها باعث تخریب روابط اجتماعی می‌شود، بلکه فرد متکبر نیز به تدریج از جمع‌های اجتماعی دور می‌شود. این رفتار باعث ایجاد تنش و استرس در محیط می‌شود و دیگران را از نزدیکی به فرد متکبر بازمی‌دارد.

۳. دست‌کاری روانی (گس‌لایتینگ)

گس‌لایتینگ (Gaslighting) یکی از خطرناک‌ترین و مخرب‌ترین ویژگی‌های شخصیتی سمی است. در این رفتار، فرد تلاش می‌کند تا با دست‌کاری ذهنی و روانی، دیگران را نسبت به خاطرات و احساسات خودشان به شک بیندازد. این نوع دست‌کاری عاطفی به مرور زمان باعث کاهش اعتمادبه‌نفس و ایجاد حس گیجی در قربانی می‌شود.

در این حالت، فرد سمی با تکرار جملاتی نظیر «تو اشتباه به یاد داری» یا «این اتفاق هرگز نیفتاده»، فرد مقابل را به شک درباره صحت حافظه و احساسات خود وادار می‌کند. این رفتار در درازمدت باعث تخریب سلامت روان و ایجاد شک و تردید نسبت به خود می‌شود.

۴. دروغگویی مکرر

افرادی که به‌طور مداوم دروغ می‌گویند، روابط سالم و پایداری با دیگران نمی‌توانند داشته باشند. دروغگویی مکرر یکی از نشانه‌های بارز شخصیت‌های سمی است که باعث بی‌اعتمادی و ناراحتی در روابط می‌شود. این افراد برای پنهان کردن حقیقت یا دستیابی به اهداف شخصی خود، به‌راحتی دروغ می‌گویند و این رفتار به مرور زمان به تخریب روابط منجر می‌شود.

۵. نقش قربانی را بازی کردن

یکی دیگر از ویژگی‌های سمی، بازی‌کردن نقش قربانی است. این افراد دائماً خود را در موقعیت‌های مظلوم و ضعیف قرار می‌دهند تا همدردی و توجه دیگران را به دست آورند. آن‌ها با بیان داستان‌های ناراحت‌کننده یا استفاده از تکنیک‌های روانی دیگران را مجبور می‌کنند که نیازهای خود را نادیده گرفته و به خواسته‌های آن‌ها توجه کنند.

بازی‌کردن نقش قربانی به‌ویژه در افراد خودشیفته رایج است. این افراد از طریق داستان‌های ناراحت‌کننده، دیگران را درگیر مشکلات خود می‌کنند و بدون توجه به نیازهای آن‌ها، انتظار دارند که همه توجه‌ها به آن‌ها معطوف شود.

۶. کینه‌ورزی

کینه‌ورزی یکی از ویژگی‌های سمی است که افراد را در گذشته نگه می‌دارد و مانع از پیشرفت آن‌ها می‌شود. کسانی که به‌طور مداوم کینه می‌ورزند، نمی‌توانند از مسائل گذشته عبور کنند و همیشه در حال تکرار همان موضوعات قدیمی هستند. این افراد نمی‌توانند مشکلات را حل کنند و در نتیجه، روابط آن‌ها به مرور زمان تخریب می‌شود.

۷. سرزنش دائمی دیگران

افراد سمی هیچ‌گاه مسئولیت رفتارهای خود را نمی‌پذیرند و به جای آن، همیشه دیگران را مقصر می‌دانند. این رفتار، که به آن بازی سرزنش می‌گویند، باعث می‌شود که فرد سمی هیچ‌گاه به اشتباهات خود پی نبرد و به اصلاح آن‌ها فکر نکند. این افراد حتی ممکن است احساسات و واکنش‌های خود را نیز به گردن دیگران بیندازند و مسئولیت هیچ چیزی را نپذیرند.

۸. جلب توجه مداوم

جلب توجه مداوم از دیگر ویژگی‌های شخصیتی سمی است. این افراد همیشه به دنبال توجه و تأیید دیگران هستند و هرگاه که به اندازه کافی توجه دریافت نکنند، احساس بی‌ارزش بودن می‌کنند. این رفتار می‌تواند باعث خستگی و فشار روانی برای افرادی شود که با این شخصیت‌ها در ارتباط هستند.

چگونه می‌توان ویژگی‌های سمی را در خود یا دیگران تغییر داد؟

اگر در خود یا دیگران ویژگی‌های سمی را مشاهده می‌کنید، باید بدانید که این رفتارها قابل اصلاح هستند. به گفته دکتر والش، اولین قدم برای تغییر، پذیرش این است که نیاز به تغییر وجود دارد. مراجعه به یک روان‌درمانگر حرفه‌ای می‌تواند به افراد کمک کند تا به دلیل و ریشه این رفتارها پی ببرند و راه‌های بهتری برای مدیریت احساسات و رفتارهای خود بیابند.

با وجود این، اگر فردی که رفتارهای سمی از خود نشان می‌دهد هیچ تمایلی به تغییر ندارد، ممکن است بهترین راه، دوری از آن فرد و قطع رابطه باشد. دکتر والش بر این نکته تأکید دارد که ما به دیگران می‌آموزیم چگونه با ما رفتار کنند و اگر مرزهای ما نقض می‌شوند، باید واکنش نشان دهیم و اجازه ندهیم که این رفتارها تکرار شوند.

نتیجه‌گیری: روابط سالم نیاز به آگاهی و مرزبندی دارند

ویژگی‌های سمی در شخصیت افراد می‌توانند به روابط میان‌فردی آسیب‌های جدی وارد کنند. تشخیص این رفتارها و مرزبندی با افراد سمی، به ما کمک می‌کند تا از سلامت روان خود محافظت کنیم. در عین حال، اگر این رفتارها در خودمان دیده می‌شود، مراجعه به یک مشاور می‌تواند به ما کمک کند تا راه‌های سالم‌تری برای برقراری ارتباط بیاموزیم.