موشک‌های هایپرسونیک یا فراصوت چه هستند و چگونه کار می‌کنند؟

موشک‌های هایپرسونیک به سلاح‌هایی گفته می‌شود که با سرعتی بیش از ۵ برابر سرعت صوت (ماخ ۵) حرکت می‌کنند. این موشک‌ها به دلیل سرعت بالا و مانورپذیری بالا می‌توانند از سیستم‌های دفاعی سنتی فرار کنند و قابلیت حمل کلاهک‌های جنگی، از جمله کلاهک‌های هسته‌ای، را دارند. موشک‌های هایپرسونیک به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. موشک‌های کروز هایپرسونیک: که با یک موتور جت اسکرم (scramjet) کار می‌کنند و در جو زمین حرکت می‌کنند.
2. موشک‌های گلاید هایپرسونیک: که ابتدا توسط یک موشک بالستیک به ارتفاعات بالا پرتاب می‌شوند و سپس در جو به سوی هدف خود گلاید می‌کنند.

تاریخچه

توسعه تکنولوژی هایپرسونیک به دوران جنگ سرد برمی‌گردد، زمانی که آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی به دنبال دستیابی به سرعت‌های بالا در زمینه موشک‌های بالستیک بودند. پروژه‌های اولیه هایپرسونیک شامل برنامه‌های X-15 و Dyna-Soar در آمریکا و پروژه‌های مشابه در شوروی بود. اما به دلیل پیچیدگی‌های فنی، توسعه گسترده این نوع سلاح‌ها در آن زمان امکان‌پذیر نشد. در دهه‌های اخیر، با پیشرفت در مواد و تکنولوژی‌های موتورهای جت، این تکنولوژی بار دیگر به مرکز توجه نظامی کشورها، به ویژه آمریکا، روسیه و چین، بازگشته است.

چگونه کار می‌کند؟

موشک‌های هایپرسونیک برای دستیابی به سرعت‌های بالا از تکنولوژی‌های مختلفی استفاده می‌کنند. در موشک‌های کروز هایپرسونیک، از موتوری به نام اسکرمجت (scramjet) استفاده می‌شود که به جای استفاده از سوخت‌های معمولی، هوا را با سرعت بسیار بالا به داخل موتور می‌کشاند و پس از احتراق آن را با نیروی زیاد به بیرون هدایت می‌کند. این فرایند اجازه می‌دهد که موشک بدون نیاز به سوخت داخلی زیاد، به سرعت‌های بسیار بالا دست یابد.

در موشک‌های گلاید هایپرسونیک، موشک ابتدا با استفاده از یک راکت به سرعت بالا و ارتفاع زیاد می‌رسد و سپس کلاهک در جو به سمت هدف حرکت می‌کند. در این مرحله، کلاهک قابلیت مانورپذیری بالایی دارد و می‌تواند مسیر خود را برای دور زدن سیستم‌های دفاعی تغییر دهد.

استفاده‌های عملی

موشک‌های هایپرسونیک هنوز به طور گسترده در جنگ‌ها استفاده نشده‌اند. اما ایران تا لحظه نگارش پست استفاده محدودی از آن کرده است.

کشورهایی مانند روسیه، چین و آمریکا آزمایش‌های گسترده‌ای روی این سلاح‌ها انجام داده‌اند. روسیه در سال‌های اخیر موشک آوانگارد و کینژال را معرفی کرده که قابلیت‌های هایپرسونیک دارند. این موشک‌ها قادر به حمل کلاهک‌های هسته‌ای بوده و به عنوان سلاح‌های استراتژیک معرفی شده‌اند.

چین نیز با آزمایش‌های موفقیت‌آمیز روی موشک‌های هایپرسونیک، مانند DF-ZF، توانسته به یک بازیگر کلیدی در این زمینه تبدیل شود. آمریکا نیز به دنبال توسعه سامانه‌های هایپرسونیک از جمله موشک AGM-183A است.

موشک هایپرسونیک و تغییر معادلات جنگ در آینده

موشک‌های هایپرسونیک به دلیل سرعت و مانورپذیری بالای خود، تهدید بزرگی برای سیستم‌های دفاعی فعلی به شمار می‌آیند. سیستم‌های دفاع هوایی فعلی عمدتاً برای مقابله با موشک‌های بالستیک یا کروز طراحی شده‌اند که سرعت و مسیر آن‌ها قابل پیش‌بینی‌تر است. اما موشک‌های هایپرسونیک با توانایی تغییر مسیر در سرعت‌های بسیار بالا، می‌توانند سیستم‌های دفاعی را به چالش بکشند.

توسعه این سلاح‌ها می‌تواند به طور کلی معادلات جنگ را تغییر دهد. کشوری که به این تکنولوژی دست یابد، می‌تواند حملاتی سریع و غیرقابل دفاع به اهداف استراتژیک دشمن انجام دهد. این امر ممکن است باعث تغییر در دکترین‌های نظامی شود و رقابت تسلیحاتی جدیدی را در سطح بین‌المللی ایجاد کند.

همچنین، توسعه و گسترش این سلاح‌ها می‌تواند تأثیر زیادی بر مذاکرات مربوط به کنترل تسلیحات هسته‌ای و تسلیحات پیشرفته داشته باشد، زیرا این موشک‌ها قابلیت حمل کلاهک‌های هسته‌ای را نیز دارند و توانایی آن‌ها برای فرار از سیستم‌های دفاع موشکی، ثبات استراتژیک را تهدید می‌کند.