انسداد شریان شبکیه یکی از اورژانس‌های چشمی است که به دلیل قطع ناگهانی جریان خون به شبکیه رخ می‌دهد. این وضعیت می‌تواند منجر به کاهش ناگهانی و شدید بینایی در یک چشم شود و نیازمند مداخله سریع پزشکی است. اگرچه این بیماری نادر است، اما پیامدهای آن می‌تواند برگشت‌ناپذیر باشد. شبکیه یکی از حساس‌ترین بافت‌های بدن به کمبود اکسیژن است، و انسداد شریانی می‌تواند تنها در عرض چند ساعت باعث تخریب دائمی آن شود. معمولاً افراد مسن یا کسانی که سابقه بیماری‌های قلبی‌عروقی دارند بیشتر در معرض این عارضه قرار دارند. انسداد می‌تواند ناشی از آمبولی، ترومبوز یا بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و فشار خون بالا باشد. شناخت سریع علائم و مراجعه فوری به چشم‌پزشک می‌تواند نقش کلیدی در نجات بینایی ایفا کند. در ادامه، به بررسی کامل جنبه‌های مختلف این بیماری می‌پردازیم.

تعریف و ماهیت بیماری

انسداد شریان شبکیه وضعیتی است که در آن جریان خون به بخشی از شبکیه به‌طور ناگهانی متوقف می‌شود. این وضعیت معمولاً در اثر انسداد شریان مرکزی شبکیه یا یکی از شاخه‌های آن رخ می‌دهد. شریان‌های شبکیه وظیفه تأمین اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌های شبکیه را دارند. در صورت انسداد، سلول‌های شبکیه به سرعت آسیب می‌بینند. اگر خون‌رسانی در چند ساعت اول بازنگردد، آسیب می‌تواند دائمی شود. این بیماری بیشتر در افراد مسن مشاهده می‌شود و به‌نوعی شبیه سکته مغزی در چشم است. علت آن می‌تواند لخته خون، پلاک چربی یا آرتریت باشد. بررسی فوری چشم و عروق پشت آن، کلید تشخیص سریع است.

علائم و نشانه‌ها

مهم‌ترین علامت انسداد شریان شبکیه، کاهش ناگهانی بینایی در یک چشم بدون درد است. این کاهش بینایی معمولاً در عرض چند ثانیه یا دقیقه رخ می‌دهد. در موارد شدید، ممکن است فرد فقط بتواند نور را تشخیص دهد. گاهی لکه‌ی تیره‌ای در مرکز میدان دید ظاهر می‌شود. برخی بیماران تاری دید یا کوری موقت را تجربه می‌کنند. این نشانه‌ها معمولاً بدون هشدار قبلی اتفاق می‌افتند. در معاینه، ممکن است رنگ‌پریدگی شبکیه و لکه قرمز در ناحیه ماکولا دیده شود. بررسی سریع چشم‌پزشکی برای جلوگیری از نابینایی ضروری است.

علل و عوامل خطر

عوامل زیادی در ایجاد انسداد شریان شبکیه نقش دارند. بیماری‌های قلبی‌عروقی مانند فشار خون بالا و آریتمی‌ها از جمله عوامل اصلی هستند. دیابت و کلسترول بالا نیز خطر را افزایش می‌دهند. آترواسکلروز یا تصلب شرایین از علل رایج انسداد هستند. استعمال دخانیات و چاقی نیز احتمال بروز این بیماری را بیشتر می‌کند. در برخی موارد نادر، التهاب عروق (آرتریت تمپورال) عامل اصلی است. همچنین مشکلات انعقادی خون و بیماری‌های خودایمنی می‌توانند منجر به این وضعیت شوند. سابقه سکته مغزی یا حمله قلبی نیز می‌تواند زنگ خطری برای چشم باشد.

اپیدمیولوژی

انسداد شریان شبکیه یک بیماری نادر است اما در سنین بالا شیوع بیشتری دارد. بیشترین موارد گزارش‌شده در افراد بالای ۶۰ سال دیده می‌شود. نسبت بروز آن در مردان کمی بیشتر از زنان است. شیوع کلی آن در جمعیت عمومی بین 1 تا 10 مورد در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر است. بیماران با بیماری‌های مزمن قلبی‌عروقی یا دیابت بیشتر در معرض خطر هستند. تفاوت‌های نژادی و جغرافیایی کمی در اپیدمیولوژی گزارش شده است. بسیاری از بیماران در زمان مراجعه از بیماری‌های زمینه‌ای خود اطلاع ندارند. تشخیص این بیماری می‌تواند به تشخیص سایر مشکلات قلبی‌عروقی کمک کند.

روش‌های تشخیص

تشخیص انسداد شریان شبکیه با معاینه دقیق چشم توسط چشم‌پزشک آغاز می‌شود. استفاده از افتالموسکوپ امکان مشاهده تغییرات مشخص در شبکیه را فراهم می‌کند. فلوئورسئین آنژیوگرافی می‌تواند جریان خون در عروق شبکیه را نمایش دهد. OCT یا تصویربرداری مقطعی از شبکیه نیز برای بررسی آسیب‌های ساختاری مفید است. آزمایش خون برای بررسی عوامل انعقادی و چربی خون توصیه می‌شود. نوار قلب و سونوگرافی کاروتید برای بررسی منشأ لخته احتمالی انجام می‌شود. تشخیص سریع برای آغاز درمان مؤثر حیاتی است. هرگونه تأخیر می‌تواند باعث از دست رفتن دائمی بینایی شود.

درمان‌ها و مداخلات اورژانسی

درمان فوری انسداد شریان شبکیه نقش مهمی در حفظ بینایی دارد. یکی از اقدامات اولیه، کاهش فشار داخل چشم با دارو یا ماساژ چشم است. استنشاق اکسیژن و مصرف داروهای گشادکننده عروق نیز توصیه می‌شود. در برخی موارد، انجام پاراسنتز قدامی چشم برای تخلیه مایع داخل چشم کاربرد دارد. مصرف داروهای ضدانعقاد در صورت تأیید منشأ لخته کمک‌کننده است. درمان بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و فشار خون نیز ضروری است. بیماران باید به سرعت به متخصص چشم یا کلینیک اورژانس چشمی مراجعه کنند. همکاری چندتخصصی در این موارد بسیار اهمیت دارد.

پیامدهای بلندمدت و پیشگیری

درمان سریع می‌تواند بهبود نسبی بینایی را در برخی بیماران به همراه داشته باشد. با این حال، بسیاری از بیماران دچار کاهش بینایی دائمی می‌شوند. بررسی و درمان بیماری‌های زمینه‌ای، نقش کلیدی در پیشگیری دارد. کنترل فشار خون، قند خون و چربی خون باید به‌طور منظم انجام شود. ترک سیگار و تغذیه سالم نیز توصیه می‌شود. انجام غربالگری‌های قلبی‌عروقی در افراد پرخطر می‌تواند مفید باشد. در برخی موارد، استفاده از داروهای رقیق‌کننده خون به‌عنوان پیشگیری توصیه می‌شود. افزایش آگاهی عمومی نسبت به علائم این بیماری برای مراجعه سریع ضروری است.

جدول: مقایسه ویژگی‌های انسداد شریان شبکیه مرکزی و شاخه‌ای