راز رمان ناتمام ادوین درود؛ آخرین رمان چارلز دیکنز
نگاهی به رمزآلودترین اثر ناتمام او
در غروب سردی از سال ۱۸۷۰، چارلز دیکنز، نویسنده‌ای که صدای نسل ویکتوریایی به حساب می‌آمد، آخرین خطوط رمان «راز ادوین دْرود» (The Mystery of Edwin Drood) را با دستان لرزانش نوشت و سپس قلم را زمین گذاشت. او هیچ‌گاه دوباره فرصت نیافت که نوشتن این رمان را از سر گیرد. چرا که دچار مرگی ناگهانی شد، اما رمانی که در دست نگارش داشت، پرسش‌هایی عمیق‌تر از آنچه به ذهن می‌رسد، باقی گذاشت. چرا رمانی با سبکی متفاوت آغاز کرد؟ آیا می‌دانست که فرصت پایان دادن به آن را نخواهد داشت؟ این رمان که اکنون با عنوان «رمان ناتمام دیکنز» شناخته می‌شود، هم نقطهٔ پایان زندگی‌اش بود و هم آغاز افسانه‌ای که همچنان در دنیای ادبیات زنده است. راز ادوین درود، یکی از بحث‌برانگیزترین آثار کلاسیک است.
۱- رمان «راز ادوین درود» به‌صورت پاورقی در مجله‌ای منتشر می‌شد
دیکنز تصمیم گرفت رمان «راز ادوین دْرود» را به‌صورت پاورقیدر مجلهٔ ماهانهٔ خود با عنوان «All the Year Round» منتشر کند. این شیوه، در آن زمان نه‌تنها رایج، بلکه محبوب‌ترین شکل ارائهٔ داستان برای مخاطبان طبقهٔ متوسط بود. چاپ پاورقی به نویسندگان این امکان را می‌داد که در طول نگارش، بازخوردهای مستقیم از خوانندگان دریافت کنند و با توجه به آن، در ادامهٔ داستان تغییراتی ایجاد نمایند. رمان قرار بود در ۱۲ بخش منتشر شود، اما تنها شش بخش منتشر شد و دیکنز پیش از نوشتن بخش‌های پایانی درگذشت. بنابراین، برخلاف دیگر آثارش، پایان این رمان نه از قلم او، که از دست مرگ به تاریخ سپرده شد.
۲- دیکنز با آگاهی از شرایط جسمی‌اش سراغ موضوعی تاریک‌تر رفت
چارلز دیکنز در سال‌های پایانی عمرش دچار نارسایی قلبی و خستگی مزمن بود و همین موضوع بر لحن و محتوای آثارش تأثیر گذاشت. «راز ادوین درود» از نظر فضاسازی، یکی از تیره‌ترین و روان‌شناسانه‌ترین رمان‌های اوست. برخلاف آثاری چون «آرزوهای بزرگ» (Great Expectations) یا «الیور توئیست» (Oliver Twist)، این رمان بیشتر به درونیات شخصیت‌ها و ذهنیات آن‌ها می‌پردازد تا به انتقادهای اجتماعی. به‌نظر می‌رسد دیکنز با نوشتن این رمان، نوعی مواجههٔ شخصی با مرگ، خاطره را دنبال می‌کرد. او هرچند پیش‌بینی زمان دقیق مرگش را نداشت، اما نشانه‌هایی وجود دارد که از آگاهی او نسبت به فرارسیدن پایان زندگی‌اش خبر می‌دهد.
۳- درآمد حاصل از فروش این رمان به خانوادهٔ دیکنز تعلق گرفت
دیکنز با درایت مالی و تعهد به خانواده‌اش، از طریق قراردادهای انتشاراتی مطمئن شد که عواید حاصل از این رمان، حتی در صورت ناتمام ماندن، به فرزندانش خواهد رسید. انتشارات «چَپمن اَند هال» (Chapman and Hall) مسئول چاپ نسخه‌های پاورقی و سپس نسخهٔ کتابی این اثر بود. پس از مرگ دیکنز، فروش نسخه‌های نیمه‌تمام «راز ادوین درود» با استقبال گسترده‌ای مواجه شد و کمک‌هزینه‌ای قابل‌توجه برای خانواده‌اش فراهم کرد. این اثر، با وجود ناقص بودن، همچنان در میان آثار پرفروش پس از مرگ نویسنده باقی ماند.
۴- داستان ناتمام دربارهٔ ناپدید شدن پسر جوانی به نام ادوین است
در رمان «راز ادوین درود»، ما با جوانی مواجه می‌شویم که به‌طرزی ناگهانی ناپدید می‌شود و مجموعه‌ای از شخصیت‌های پیچیده در اطرافش، وارد روایت می‌شوند. شخصیت اصلی دیگر، عموی اوست به نام جان جاسپ (John Jasper) که معلم موسیقی است و رابطه‌ای پنهان و تاریک با نامزد ادوین دارد. دیکنز رمان را با درون‌مایه‌ای از تردید، خیانت، مواد مخدر (از جمله افیون) و روان‌شناسی معماگونه پیش می‌برد. بخش ششم، که آخرین فصل منتشرشده به‌قلم خود او بود، در نقطه‌ای قطع می‌شود که خواننده احساس می‌کند راز مهمی در حال افشا است؛ اما هرگز نفهمید که سرنوشت ادوین چه شد: آیا کشته شد؟ و اگر آری، به‌دست چه کسی؟
۵- مردی به نام توماس جیمز با ادعای احضار روح دیکنز، داستان را کامل کرد
پس از مرگ دیکنز، نویسنده‌ای جوان به نام توماس جیمز (Thomas Power James) در آمریکا ادعا کرد که از طریق جلسهٔ احضار روح (Spirit Writing) با روح چارلز دیکنز ارتباط برقرار کرده و توانسته است بخش‌های ناتمام رمان را با هدایت او بنویسد. این ادعا در دههٔ ۱۸۷۰ جنجال زیادی به‌پا کرد و نسخهٔ کامل‌شدهٔ رمان توسط او منتشر شد. برخی منتقدان معاصر، سبک نگارش جیمز را «به‌طرز عجیبی مشابه دیکنز» توصیف کردند، هرچند بسیاری از صاحب‌نظران ادبیات کلاسیک این ادعا را یک شیادی ادبی دانستند. با این حال، نوشتهٔ او هنوز باقی است و به‌عنوان نمونه‌ای نادر از ادامهٔ پس از مرگ یک اثر، در تاریخ نشر ثبت شده است.
۶- نسخهٔ تکمیل‌شدهٔ توماس جیمز هنوز در دسترس است و چاپ می‌شود
نسخه‌ای که توماس جیمز از «راز ادوین درود» ارائه کرد، با عنوان The Mystery of Edwin Drood – Complete منتشر شد و هنوز هم در برخی آرشیوهای دیجیتال، کتابخانه‌های دانشگاهی و نسخه‌های چاپ محدود در دسترس قرار دارد. این نسخه، شامل یک مقدمه از خود جیمز دربارهٔ چگونگی «ارتباط روحی» با دیکنز است و بخش‌های جدید را به‌نحوی نوشته که ساختار رمان نیمه‌کاره را تکمیل کند. هرچند برخی ناشران از انتشار آن خودداری کردند و آن را جزو آثار رسمی دیکنز نمی‌دانند، اما همچنان به‌عنوان نمونه‌ای عجیب از تکمیل آثار ناتمام در ادبیات کلاسیک مورد توجه قرار می‌گیرد. جیمز در نسخهٔ خود، گره‌گشایی نهایی را به‌گونه‌ای انجام داده که بسیاری از خوانندگان آن را «قابل‌قبول» اما نه «درخشان» دانسته‌اند.
۷- در روایت جیمز، ادوین زنده می‌ماند و همه‌چیز نقشه‌ای برای فرار بوده است
در نسخهٔ تکمیل‌شدهٔ توماس جیمز، برخلاف گمان مرسوم دربارهٔ قتل ادوین درود، مشخص می‌شود که او کشته نشده بلکه به‌دلایلی تصمیم به ناپدید شدن گرفته است. جیمز توضیح می‌دهد که ادوین با اطلاع از توطئه‌ای که علیه او در جریان بوده، خود را از دید عموم پنهان می‌کند و در نهایت، با فاش شدن هویت واقعی جاسپ و انگیزهٔ مجرمانه‌اش، بازمی‌گردد. این پایان‌بندی برای برخی خوانندگان جذاب بود، چون برخلاف فضای تیره و تار رمان اصلی، پایانی روشن‌تر و امیدوارکننده داشت. با این حال، مخالفان این نسخه، آن را بیش از حد خوش‌بینانه و غیرهم‌خوان با ساختار روان‌شناختی و تاریک رمان اصلی دیکنز دانسته‌اند.
۸- منتقدان ادبی دربارهٔ سبک نگارش جیمز اختلاف نظر دارند
منتقدان ادبی از قرن نوزدهم تاکنون در ارزیابی سبک نگارش توماس جیمز دچار دودستگی شده‌اند. برخی از آن‌ها معتقدند که جیمز با مطالعهٔ دقیق آثار پیشین دیکنز، موفق شده است ریتم، واژگان، و حتی تکه‌کلام‌های خاص او را به‌خوبی تقلید کند. گروهی دیگر اما بر این باورند که جمله‌بندی‌ها، ظرافت‌های روانی شخصیت‌پردازی و طنز نهفتهٔ خاص دیکنز در نسخهٔ جیمز کمرنگ یا غایب است. نکتهٔ اصلی انتقادها آن است که سبک جیمز از نظر صوری شاید شبیه باشد، اما فاقد روحیهٔ انتقادی و حساسیت اجتماعی خاص دیکنز است. این مسئله باعث شده که نسخهٔ جیمز بیشتر به‌عنوان یک «تقلید وفادارانه» شناخته شود تا یک ادامهٔ اصیل.
۹- پس از انتشار نسخهٔ جیمز، تلاش‌های متعدد دیگری برای پایان دادن به رمان صورت گرفت
علاوه بر توماس جیمز، در سال‌های بعد نویسندگان مختلفی کوشیدند نسخه‌های خود را از پایان «راز ادوین درود» ارائه دهند. برخی از این نویسندگان تنها تحلیل‌هایی داستانی و احتمالی از پایان ارائه دادند، و برخی دیگر نسخه‌هایی تخیلی و روایت‌محور نوشتند. مشهورترین آن‌ها نسخهٔ دیوید مادن (David Madden) است که در قرن بیستم منتشر شد و تلاش کرد با تکیه بر شواهد سبک‌شناسی (Stylistic Analysis) و روان‌شناسی شخصیت‌ها، پایان محتمل‌تری برای داستان ارائه دهد. هرچند هیچ‌کدام از این پایان‌ها رسمیت ادبی نیافتند، اما هرکدام تصویری متفاوت از امکان‌های روایی داستان نشان دادند.
۱۰- ناتمام ماندن این رمان، شهرتی جاودانه به آن بخشید
اگرچه در نگاه اول، ناتمام‌ماندن یک رمان ضعف به‌نظر می‌رسد، اما در مورد «راز ادوین درود» به‌نوعی عامل تقویت جذابیت آن شد. این اثر به‌خاطر پایان باز و گره‌گشایی‌نشده‌اش، سال‌هاست در محافل ادبی، دانشگاهی و حتی رسانه‌ها مورد بحث قرار می‌گیرد. رازآلود بودن سرنوشت شخصیت‌ها، همخوان با عنوان و درون‌مایهٔ اثر است و همین تعلیق دائمی، آن را به یکی از خاص‌ترین رمان‌های کلاسیک بدل کرده است. برخی حتی معتقدند که اگر دیکنز آن را به‌طور کامل نوشته بود، شاید این اندازه تأثیرگذار نمی‌شد. «راز ادوین درود» به‌عنوان یکی از معدود آثار ناتمام مشهور در تاریخ ادبیات، هنوز هم الهام‌بخش نویسندگان، پژوهشگران و خوانندگان وفادار دیکنز است.
